TAU VALA TALA I MUA | KO E HA A IESU NE MATEMATEKELEA MO E MATE?
Tupu Mooli Kia e Mena Ia?
He vahā tau tupu he 33 V.N., ne fakatautau a Iesu ko e Nasareta. Ne fakahala fakakelea, keli vale, mo e pao fao a ia ke he akau. Ti mate mo e mamahi mahakitoili a ia. Ka e fakaliu tu mai he Atua a ia, ti 40 e aho he mole ne haele hake a Iesu ke he lagi.
Ko e tala ofoofogia nei ne moua e tautolu he tau Evagelia ne fā he Tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano, ne fakahigoa Ko e Maveheaga Fou. Tupu mooli kia e tau mena ia? Kua uho mo e aoga lahi e hūhū ia. Ka nakai tutupu e tau mena nei, to nakai aoga e tua he tau Kerisiano mo e ko e miti noa ni e amanakiaga ke momoui tukulagi he Parataiso. (1 Korinito 15:14) He taha faahi, ka tutupu mooli e tau mena ia, kua ha ha e amaamanakiaga fiafia ma e tau tagata oti, ti maeke a koe ke fakalataha foki ki ai. Ti mooli po ke nakai mooli kia e tau tala he Evagelia?
FAKAKITE HE TAU VALA TALA MOOLI
Nakai tuga e tau tala tuai, ko e tau tohiaga Evagelia kua hakotika katoatoa mo e fakamatafeiga. Ma e fakatai, ne loga e tau matakavi mooli ne fakahigoa, ti loga ne maeke ke ō atu ki ai he vahā nei. Ne talahau i loto hagaao ke he tau tagata mooli, ti totoku foki he tau tagata fakamau tala tuai he lalolagi.—Luka 3:1, 2, 23.
Ne totoku foki he tau tagata tohi tala he senetenari fakamua mo e uaaki a Iesu.a Ko e puhala ne tamate a ia he tohi he tau Evagelia, ne lautatai mo e tau puhala fakatautau he tau Roma he magahala ia. Lafi ki ai, ne talahau fakamooli mo e fakamaaliali e tau mena ne tutupu—fakakite foki e tau magaaho ai mitaki he tau tutaki ha Iesu. (Mataio 26:56; Luka 22:24-26; Ioane 18:10, 11) Ko e tau mena oti nei kua fakakite e fakamooli mo e hakotika he tau tala he tau tagata tohia Evagelia hagaao ki a Iesu.
KA E KUA E LIU TU MAI HA IESU?
Tokologa ne talia na moui a Iesu ti mate, ka e falu ne tuahā ke he liu tu mai haana. Ne nakai talia foki he tau aposetolo haana he logona fakamua kua liu a ia moui mai. (Luka 24:11) Ka kua talia katoatoa he tau aposetolo mo e falu tutaki he mogo ne kitia e lautolu a Iesu ne kua liu fakatu mai, mo e he tau magaaho kehekehe. He taha magaaho, ne molea e 500 tagata ne kitia a ia.—1 Korinito 15:6.
Pete he hagahagakelea neke tapaki mo e tamate, ne fakailoa fakamalolō he tau tutaki e liu tu mai ha Iesu ke he tau tagata oti—ki a lautolu foki ne tamate a ia. (Gahua 4:1-3, 10, 19, 20; 5:27-32) To loto malolō pihia nakai e tokologa he tau tutaki ka nakai iloa mooli e lautolu na liu tu mai a Iesu? Ko e moolioli he liu tu mai ha Iesu ko e omoomoiaga ne lauia lahi e tau Kerisiano he magahala ia mo e vahā nei.
Ko e tau fakamauaga Evagelia ke he mate ha Iesu mo e liu tu mai, ne lalago katoatoa e hakotika mo e mooli he fakamauaga tuai. He totou fakatekiteki ki ai ka omoi a koe ke talia na tutupu mooli e tau mena nei. Maeke ke fakamalolō e taliaaga haau ka maama e koe e kakano ne tutupu e tau mena ia. To fakamaama he vala tala ka mui mai.
a Ko Tacitus, ne fanau he kavi 55 V.N., ne tohia “Ko Keriso, ne moua mai e higoa [tau Kerisiano], ne fakahala lahi mahaki he magahala ne pule a Tiperio, he taha he tau takitaki ha mautolu ko Pontius Pilatus.” Ko Suetonius (senetenari fakamua); ko e tagata Iutaia ne fakamau tala tuai ko Josephus (senetanari fakamua); mo Pliny the Younger, ko e kovana ha Pitunia (kamataaga he senetenari ke uaaki), ne talahau foki hagaao ki a Iesu.