Kautu e Fakaalofa ke he Mahekeheke Kelea

“Nakai mahekeheke e fakaalofa.”​—1 KORINITO 13:4.

1, 2. (a) Ko e heigoa ne tala age e Iesu ke he tau tutaki hana hagaao ke he fakaalofa? (e) Ko e mena maeke nakai ke fakaalofa mo e ke mahekeheke foki mo e ko e ha ne tali pihia e koe?

KO E fakaalofa ko e fakamailoga maali he Kerisiano moli. “Ko e mena ia ke iloa ai he tau tagata oti kana, ko e haku a tau tutaki a mutolu, ka feofanaki a mutolu,” he talahau e Iesu Keriso. (Ioane 13:35) Kua omoi he agaga e aposetolo ko Paulo ke fakamaama ko e lauia fefe e fakaalofa ke he tau fakafetuiaga he Kerisiano. Ke he falu mena foki, ne tohia e ia: “Nakai mahekeheke e fakaalofa.”​—1 Korinito 13:4.

² He magaaho ne tohia e Paulo e tau kupu ia, kua hagaao a ia ke he mahekeheke kelea. He fakaaoga ai e kakano tonu he kupu Heleni ia, ne talahau fakamui e ia ke he fakapotopotoaga taha ia ni “ko e mena fakamakutu au kia mutolu mo e fakaeneene kua lata mo e Atua.” (2 Korinito 11:2) Kua fakaala hana a ‘fakamakutu kua lata mo e Atua’ ha ko e tau tagata tane ne fakaohooho e mahani kolokolovao i loto he fakapotopotoaga. Kua omoi ai he mena nei a Paulo ke tohia ke he tau Kerisiano i Korinito e tohi mai he agaga ke ua aki ne ha ha i ai e lahi he fakatonu fakaalofa.​—2 Korinito 11:3-5.

Mahekeheke he Vahaloto he Tau Kerisiano

3. Maeke fefe he lekua ne putoia ai e mahekeheke ke tupu i loto he tau Kerisiano Korinito?

³ I loto he hana a tohi fakamua ke he tau Korinito, kua taute e Paulo ke lagomatai e lekua ne kua taofi mai ai e tau Kerisiano fou nei ke fakafetuiaki. Kua fakatokoluga e lautolu e falu he tau tagata tane, kua “fakaikaluga a mutolu ha ko e taha, ka e totoko ke he taha.” Kua takitaki he mena nei ke fakamavehevehe e fakapotopotoaga, mo e kehekehe a lautolu ne talahau: “Ko au ha Paulo,” “Ko au ha Apolo,” “Ko au ha Kefa.” (1 Korinito 1:12; 4:6) I lalo he takitakiaga he agaga tapu, kua maeke e aposetolo ko Paulo ke kumikumi atu ke he kamataaga he lekua. Kua taute e tau Korinito ke tuga e tau tagata omaoma ke he tino, nakai tuga e tau tagata “omaoma ke he agaga.” Ha kua pihia, ne tohia e Paulo: “Ko e mena omaoma agaia a mutolu ke he tino; ha kua ha ha i ai ia mutolu e mahekeheke, mo e taufetoko, mo e feveheveheaki, kua nakai kia omaoma a mutolu ke he tino, ti mahani tuga ne tau tagata?”​—1 Korinito 3:1-3.

4. Ko e heigoa e fifitakiaga ne fakaaoga e Paulo ke lagomatai aki e tau matakainaga hana ke hohoko atu ke he onoonoaga tonu ke he taha mo e taha, mo e ko e heigoa e fakaakoaga ka maeke ia tautolu ke ako mai he mena nei?

⁴ Ne lagomatai e Paulo e tau Korinito ke fakaaue ke he onoonoaga hako ke he tau taleni mo e tau iloilo he tau tagata kehekehe i loto he fakapotopotoaga. Ne huhu ai a ia: “Ko hai kia kua eke a koe mo tagata kehe? Ko e heigoa foki e mena ha ha ia koe kua nakai foaki atu ai? Kaeke foki kua foaki atu kia koe, ti ko e heigoa e mena kua hula ai a koe tuga e mena kua nakai foaki atu ni?” (1 Korinito 4:7) I loto ia 1 Korinito veveheaga 12, ne fakamaama e Paulo ko lautolu he fakapotopotoaga kua tuga e tau fahi kehekehe he tino he tagata, ke tuga e lima, ko e mata, mo e teliga. Ne fakakite e ia kua taute he Atua e tau fahi kehekehe he tino ke he puhala ke felevekiaki a lautolu. Ne tohia foki e Paulo: “Ka nava ke he taha fahi tino, ti fiafia fakalataha ai e tau fahi tino oti.” (1 Korinito 12:26) Kua lata e tau fekafekau oti he Atua he vaha nei ke fakagahua e matapatu fakaakoaga nei ke he ha lautolu a fakafetuiaga ke he taha mo e taha. He nakai mahekeheke ai ke he taha tagata ha ko e hana a kotofaaga po ke tau kautuaga he fekafekauaga he Atua, kua lata ia tautolu ke olioli mo e tagata ia.

5. Ko e heigoa kua fakakite mai ia Iakopo 4:5, mo e fakamaama fefe he tau Tohiaga Tapu e moli he tau kupu nei?

⁵ Ke talahau fakamoli ai, kua mukamuka e mena nei ke talahau mai he taute. Kua fakamanatu mai he tagata tohia Tohi Tapu ko Iakopo ki a tautolu ko e ‘manako lahi ke he mahekeheke’ kua ha ha ai he tau tagata agahala oti. (Iakopo 4:5) Kua hoko mai e mate he tagata fakamua ha ko e fakalolelole ha Kaino ke he hana mahekeheke kelea. Ne favale e tau Filisitia ki a Isaako kakano he mahekeheke a lautolu he tupu hana a muhumena. Kua mahekeheke a Rahela ke he hana a matakainaga he fanafanau loga. Kua mahekeheke e tau tama tane a Iakopo ha ko e fiafia lahi kua fakakite ke he ha lautolu a faitehina ko Iosefa. Kua mahekeheke moli a Miriama ke he hana a maa ko e fifine nakai ko e Isaraela. Kua pulega a Koru, Tatano, mo Apiramo ke fakafualoto ki a Mose mo Arona he mahekeheke. Ne eke e Patuiki ko Saulo ke mahekeheke ke he tau kautuaga fakakautau ha Tavita. Nakai fakauaua kua fakatupu foki he mahekeheke e mena ke taufetoko tumau ai e tau tutaki ha Iesu hagaao ko hai ne mua ia lautolu. Ko e moli anai kua nakai ata katoatoa ha tagata nakai mitaki katoatoa mai he agahala he ‘manako lahi ke mahekeheke.’​—Kenese 4:4-8; 26:14; 30:1; 37:11; Numera 12:1, 2; 16:1-3; Salamo 106:16; 1 Samuela 18:7-9; Mataio 20:21, 24; Mareko 9:33, 34; Luka 22:24.

I Loto he Fakapotopotoaga

6. Maeke fefe he tau motua ke taofi hifo e hagahaga ke mahekeheke?

⁶ Kua lata e tau Kerisiano oti ke puipui mai he tau mahekeheke kelea. Kua putoia ki ai foki e tau matakau motua ne kotofa ke leveki e tau fakapotopotoaga he tau tagata he Atua. Kaeke ke loto holoilalo e taha motua, to nakai fakamakamaka lahi a ia ke mahomo atu he falu. Ke he taha fahi, kaeke ke ha ha he taha motua e iloilo lahi ke eke mo tagata fakatokatoka po ke tagata lauga ma e tau tagata, to olioli ai e falu ha ko e mena nei, he onoono ki ai ko e fakamonuinaaga ke he fakapotopotoaga. (Roma 12:15, 16) Liga kua holo ki mua e mitaki he taha matakainaga tane, he kitia moli kua fakatupu e tau fua fakaagaga he Atua ke he hana moui. He onoono fakamitaki atu ai ke he hana a tau gahua mitaki, kua lata he tau motua ke fakaeneene ke nakai taute mo mena lahi e falu hehe ikiiki ke eke noa ke fai kakano ke nakai fakailoa a ia mo fekafekau lagomatai po ke taha motua. Ko e fakakite he mena ia e noa mo e fakaalofa mo e nakai tonu.

7. Ko e heigoa e lekua ka liga tupu he falu mogo he magaaho ka moua he Kerisiano e taha kotofaaga fakateokarasi?

⁷ Kaeke ke moua he falu e kotofaaga fakateokarasi po ke monuina fakaagaga, kua lata e falu he fakapotopotoaga ke puipui mai he mahekeheke. Ke fakatai ki ai, kua liga lagaloga e fakaaoga e taha matakainaga fifine mai he taha ke taute e tau fakatataaga he tau feleveiaaga Kerisiano. Liga to fakatupu he mena nei e mahekeheke he falu a matakainaga fifine. Liga ko e lekua pihia ni ne ha ha he lotouho a Evotia mo Sunetuke he fakapotopotoaga i Filipi. Ko e tau fifine he vaha fou nei kua liga lata mo e fakamafanaaga totonu mai he tau motua ke fakatokolalo mo e ke ‘manamanatu ke he mena taha ke he Iki.’​—Filipi 2:2, 3; 4:2, 3.

8. Kua maeke he mahekeheke ke takitaki atu ke he tau gahua agahala fefe?

⁸ Kua liga iloa he Kerisiano e hehe he taha he vaha kua mole ne kua he mogonei fakamonuina aki e tau kotofaaga i loto he fakapotopotoaga. (Iakopo 3:2) Tupu mai he mahekeheke, to liga ha ha i ai e kamatamata ke tala ke he falu hagaao ke he mena nei mo e ke fepaleko atu ke he kotofaaga he tagata ia i loto he fakapotopotoaga. Kua kehe lahi e mena nei mai he fakaalofa, ne kua “ufiufi ai e tau hala loga.” (1 Peteru 4:8) Maeke he tau tala mahekeheke ke faguna e mafola i loto he fakapotopotoaga. “Kaeke ha ha he tau loto ha mutolu e mahekeheke kelea mo e fetoko,” he hataki he aposetolo ko Iakopo, “aua neke hula, aua foki neke pikopiko he liuliu ke he mena moli. Ko e iloilo na, nakai hifo mai luga ia, ka e mai he lalolagi nai, ko e mena he tino mo e tau temoni.”​—Iakopo 3:14, 15.

I Loto he Hau a Magafaoa

9. Maeke fefe he tau hoa he fakamauaga ke taofi hifo e tau logonaaga mahekeheke?

⁹ Kua loga e tau fakamauaga ne kaumahala ha ko e mahekeheke kelea. Ke fakakite e nakai falanaki ke he hoa he fakamauaga, nakai ko e fakaalofa a ia. (1 Korinito 13:7) Ke he taha fahi, liga nakai fai logonaaga e taha hoa ke he tau logona mahekeheke he taha. Ke fakatai ki ai, liga to mahekeheke e hoana ha ko e tau magaaho ne foaki he hana tane ke he taha fifine. Po ke liga eke e tane ke mahekeheke ha ko e tau magaaho loga ne fakamole he hana hoana ke leveki e faoa nofogati. Kua ma ai ha ko e tau logonaaga pihia, liga to fakanononono ai e tau hoa he fakamauaga mo e fakakite e hauhaua ha lautolu ke he tau puhala ne fakaholo ki mua e mena vihi. Ka e kehe mai, kua lata he hoa he fakamauaga ne mahekeheke ke fematutakiaki mo e ke talahau fakamoli atu hagaao ke he hana a tau logonaaga. Ti, kua lata he taha hoa foki ke fakakite e maamaaga mo e foaki e fakamoliaga he hana a fakaalofa. (Efeso 5:28, 29) Kua lata tokoua ia laua ke matukutuku hifo e tau logonaaga mahekeheke he kalo mai he tau tuaga ne fakatupu ai e tau mena ia. Kua lata he leveki Kerisiano he falu a mogo ke lagomatai e hana hoana ke maama ko e foaki age e ia e magaaho tote mo e magaaho kua lata ke he falu a matakainaga fifine ke fakakatoatoa aki hana a matagahua ko e leveki he tau mamoe he Atua. (Isaia 32:2) Ka e moli, kua lata he motua ke fakaeneene ke nakai taute ha mena ke fakatupu aki e mahekeheke. Kua lata ke fakalagotatai e mena nei, he taute fakamitaki e ia ke fakamole taha magaaho ke fakamalolo aki e fakafetuiaga he hana ni a fakamauaga.​—1 Timoteo 3:5; 5:1, 2.

10. Maeke fefe he tau mamatua ke lagomatai e fanau ha lautolu ke fehagai mo e tau logonaaga mahekeheke?

¹⁰ Kua lata foki he tau mamatua ke lagomatai e fanau ha lautolu ke maama e kakano he mahekeheke kelea. Fa mahani mau e fanau ke putoia ke hohatia ti hohoko atu ke he tau latau. Ke fa mahani ki ai ko e mena ne tupu ai ha ko e mahekeheke. Ha kua kehekehe e manako he tau tama takitaha, kua nakai lata ke tatai e tauteaga ke he fanau. Ka e mua atu, kua lata he fanau ke maama e kehekehe he tau malolo mo e tau lolelole ha lautolu takitaha. Kaeke kua fakamalolo tumau e taha tama ke taute fakamitaki e tau mena ke tuga e taha, to feaki he mena nei e mahekeheke he taha mo e fakaikaluga he taha. Ha kua pihia, kua lata he tau mamatua ke tauteute e fanau ha lautolu ke fuafua e holo ki mua ha lautolu ni he kikite atu ke he tau fakafifitakiaga i loto he Kupu he Atua, nakai ke fepalekoaki mo e taha. Kua talahau mai e Tohi Tapu: “Aua neke eke a tautolu mo tau tagata hula noa, aua neke fepalekoaki a tautolu, aua neke mahekeheke a tautolu ko e taha kia taha.” Ka e kua lata, “kia igatia mo e fakamoli hana ni a gahua, ti ha ha ia ia e mena ke hula ki ai a ia ni, ka e nakai ha he taha.” (Kalatia 5:26; 6:4) Ko e mena ne mua atu e aoga, kua lata he tau mamatua Kerisiano ke lagomatai ha lautolu a fanau ha ko e fakaako tumau ke he Tohi Tapu, fakamaama e tau fakafifitakiaga mitaki mo e kelea ne ha ha he Kupu he Atua.​—2 Timoteo 3:15.

Tau Fakafifitakiaga he Kautu Mai he Mahekeheke

11. Kua maeke fefe a Mose ke eke mo fakafifitakiaga mitaki he fakafehagai mo e mahekeheke?

¹¹ He kehe mai he tau takitaki manako malolo he lalolagi nei, “ko Mose, kua totonu ue atu a ia he tau tagata oti ha he fuga kelekele.” (Numera 12:3) He magaaho ne nakai fahia a Mose ke taute tokotaha ke takitaki e tau Isaraela, ne fakatupu e Iehova hana a agaga ke fakagahuahua ke he 70 he falu he tau Isaraela, ke fakamalolo aki a lautolu ke lagomatai a Mose. He magaaho ne kamata e ua mai he tau tagata nei ke taute mena ke tuga e tau perofeta, ne logona hifo e Iosua e hagahaga kelea he mena nei ke o kehe mai he takitakiaga a Mose. Ne manako a Iosua ke hataki e tau tagata, ka e tala age a Mose mo e loto tokolalo: “Kua mahekeheke kia a koe ha ko au? kua manako ni au ke eke e motu oti a Iehova mo tau perofeta, mo e foaki atu ai e Iehova hana Agaga kia lautolu.” (Numera 11:29) E, kua fiafia a Mose he magaaho ne moua he falu e kotofaaga he fekafekauaga. Ne nakai mahekeheke a ia ke moua e fakalilifuaga ma hana ni.

12. Ko e heigoa kua taute a Ionatana ke kalo mai he tau logonaaga mahekeheke?

¹² Ko e fakafifitakiaga mitaki he tau logonaaga kelea fa mafuta hake he mahekeheke ne fakakautu he fakaalofa kua foaki mai e Ionatana, ko e tama tane he Isaraela ko e Patuiki ko Saulo. Ko Ionatana ka moua e nofoaiki he hana a matua tane, ka e kua fifili e Iehova a Tavita, ko e tama a Iese, ke eke mo patuiki. Na liga tokologa he tuaga ia a Ionatana ka mahekeheke ki a Tavita, mo e onoono atu ki a ia ko e fi. Ka e, ko e fakaalofa ha Ionatana ma Tavita ne taofi mai e logonaaga pihia ke pule ki a ia. He iloa ai kua mate a Ionatana, kua pehe a Tavita: “Kua mamahi au ha ko koe haku matakainaga na e, ma Ionatana; ne fiafia lahi au kia koe, ko e fakalofa hau kia au ko e mena ke ofo ai haia, ne mua ni ke he fakaalofa he tau fifine.”​—2 Samuela 1:26.

Ko e Tau Fakafifitakiaga Mua Ue Atu

13. Ko hai e fakafifitakiaga mitaki lahi ka hagaao ke he mahekeheke, mo e ko e ha?

¹³ Ko e Atua ko Iehova ne mua ue atu e fakafifitakiaga he kautu mai foki he mahekeheke mitaki. Ne toka e ia e tau logonaaga pihia ke he taofiaga mitaki katoatoa. Ko e ha fakakiteaga malolo he mahekeheke faka-Atua kua tumau ke felauaki mo e fakaalofa, fakafili tonu, mo e pulotu.​—Isaia 42:13, 14.

14. Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne fakatoka e Iesu ne kehe mai ia Satani?

¹⁴ Ko e fakafifitakiaga ke ua aki ne mua ue atu he taha ne kautu mai he mahekeheke ko e Tama fakahele he Atua, ko Iesu Keriso. “Ko ia ne mahani fakalataha mo e Atua, nakai manatu a [Iesu] ko e fofo mena ke fakataufata a ia mo e Atua.” (Filipi 2:6) Ko e kehe lahi ha ia mai he puhala ne taute he agelu fia talahaua ne eke ko e Tiapolo ko Satani! Ke tuga e “patuiki i Papelonia,” ne manako mahekeheke a Satani ke “tuga hana ne Mua ue atu” he taute e ia a ia mo atua fai fi ne totoko atu ki a Iehova. (Isaia 14:4, 14; 2 Korinito 4:4) Kua lali foki a Satani ke taute a Iesu ke “fakaveli mo e hufeilo” ki a ia. (Mataio 4:9) Ka e nakai fai mena ke lue a Iesu mai he hana a puhala fakatokolalo ke fakalilifu ke he pule katoatoa a Iehova. He fekehekeheaki mo Satani, ko Iesu ne “fakatokolalo e ia a ia, ne mahani a ia fakalataha mo e tupa, nukua eke a ia tuga ne tagata; Ne kitia foki a ia kua tino mai po ke tagata, ne fakatokolalo e ia a ia, ne oma e ia kua hoko ke he mate, ko e mate haia he satauro.” Kua fakatokoluga e Iesu e tonuhia he hana Matua ke pule, mo e tiaki katoatoa e puhala fakaikaluga mo e mahekeheke he Tiapolo. Ma e tua fakamoli a Iesu, “kua fakamatalahi ai he Atua a ia, mo e foaki atu ai kia ia e higoa kua mua ke he tau higoa oti kana; Kia fakatokotui e tau tulihui oti kana ke he higoa a Iesu, ko lautolu ha ha he lagi, mo lautolu ha ha he lalolagi, mo lautolu ki lalo he lalolagi; Kia tokutoku atu foki he tau alelo oti, ko Iesu Keriso ko e Iki a ia, ke tupu ai e fakaheke ke he Atua e Matua.”​—Filipi 2:7-11.

Ke Kautu Mai he Hau a Mahekeheke

15. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakaeneene ke taofi hifo e tau logonaaga mahekeheke?

¹⁵ He nakai tatai mo e Atua mo Keriso, na nakai mitaki katoatoa e tau Kerisiano. Ha kua agahala ai, liga kua omoi he agahala a lautolu ke mahekeheke. He nakai lata ke fakaata e mahekeheke ke omoomoi aki a tautolu ke totoku kelea e taha ne tali tonu ha ko e falu kaumahala ikiiki po ke manamanatu hehe, ha kua pihia, kua aoga lahi ai ke manamanatu fakahokulo ke he tau kupu nei ne mai he agaga: “Aua neke tututonu a koe ke lahi ue atu, ti ua fakalahi e koe hāu a iloilo ke lahi ue atu; ke tamate e koe a koe he ha?”​—Fakamatalaaga 7:16.

16. Ko e heigoa e tomatomaaga mitaki ne foaki mai he fufuta kua mole he mekasini nei?

¹⁶ He tala hagaao ke he mahekeheke, ne hataki mai e The Watch Tower ia Mati 15, 1911: “Ka mua atu ni e fakamakamaka, mo e mahekeheke ha tautolu ke he amaamanakiaga he Iki, kua lata foki ia tautolu ke iloa mitaki nakai ko e mena fakatagata a ia; mo e ke manamanatu ko e “ahiahi teao” a ia ha tautolu po ke nakai. Ti he mogoia, foki, kua lata ia tautolu ke manamanatu ko e mena hako nakai ma e tau motua ke fakafehagai atu ki ai mo e ko e matagahua nakai ha tautolu a ia ke o atu ke he tau motua. Kua lata oti ia tautolu ke lahi e mahekeheke ma e tuaga, mo e gahua he Iki, ka e kia fakaeneene lahi ko e nakai ko e faga kelea a ia . . . ke he falu he tau kupu, kua lata ia tautolu ke iloa mitaki ko e nakai ko e mahekeheke ke he taha, ka e mahekeheke ma e taha mena, ma e tau manako mo e tuaga hana.”​—1 Peteru 4:15.

17. Maeke fefe ia tautolu ke kalo mai he tau gahua agahala he mahani mahekeheke?

¹⁷ Maeke fefe ia tautolu ko e tau Kerisiano ke kalo mai he fakaikaluga mo e mahekeheke? Ko e tuluiaga anei ke fakaata e agaga tapu he Atua ke tafetafe ke he ha tautolu a tau momoui. Ke fakatai ki ai, kua lata ia tautolu ke liogi ma e agaga mo e lagomatai he Atua ka fakatata ai e tau fua mitaki. (Luka 11:13) Kua lata ia tautolu ke o atu ke he tau feleveiaaga Kerisiano, ne kua hafagi aki e liogi mo e ha ha i ai e agaga mo e fakamonuina mai he Atua ki luga ia lautolu. Ke lafi ki luga, kua lata ia tautolu ke fakaako e Tohi Tapu, ne mai he Atua. (2 Timoteo 3:16) Mo e kua lata ia tautolu ke fakaauloa atu ke he gahua fakamatala he Kautu hane fa e taute fakalataha mo e malolo he agaga tapu a Iehova. (Gahua 1:8) Ke lagomatai e faoa Kerisiano ne kua loto malipilipi ha ko e falu tuaga kelea, ko e taha puhala haia ke fakalilifu ke he hufia mitaki he agaga he Atua. (Isaia 57:15; 1 Ioane 3:15-17) Ko e fakamakamaka ke fakakatoatoa e tau matagahua Kerisiano oti nei ka lagomatai ke puipui a tautolu mai he tau gahua agahala he mahekeheke, ha kua tohia mai he Kupu he Atua: “Kua tala atu e au, kia mahani a mutolu ke lata mo e Agaga, ti nakai eke ai e mutolu e tau manako lahi he tino.”​—Kalatia 5:16.

18. Ko e ha kua nakai to tumau a tautolu ke tau atu ke he tau logonaaga kelea he mahekeheke?

¹⁸ Kua tohia fakamua e fakaalofa mai he tau fua he agaga tapu he Atua. (Kalatia 5:22, 23) Ko e fakagahuahuaaga he fakaalofa ka lagomatai a tautolu ke taofi hifo e tau hagahaga agahala he mogonei. Ka e kua anoiha? Kua ha ha he tau miliona he tau fekafekau ha Iehova e amaamanakiaga he moui ke he lalolagi Parataiso hane hau, ko e mena ke amaamanaki a lautolu ki ai ke lagaki hake ke he mitaki katoatoa he tagata. I loto he lalolagi fou ia, to ha ha i ai e fakaalofa mo e to nakai fai tagata ke kaumahala ke he tau logonaaga kelea he mahekeheke, ha ko e “mena to toka noa ai e tau mena ne eke mai he tupaaga ke he mena popo vave kia hoko atu ai ke he tokanoaaga ha ha he monuina he fanau he Atua.”​—Roma 8:21.

Tau Mena ke Manamanatu

◻ Ko e heigoa e fakataiaga ne fakaaoga e Paulo ke lagomatai ke tiaki e mahekeheke?

◻ Liga maeke fefe he mahekeheke ke faguna e mafola he fakapotopotoaga?

◻ Maeke fefe he tau mamatua ke tauteute e fanau ha lautolu ke fehagai mo e mahekeheke?

◻ Maeke fefe ia tautolu ke kalo mai he tau gahua agahala he mahekeheke?

[Fakatino he lau 16]

Kia nakai toka e mahekeheke ke faguna e mafola he fakapotopotoaga

[Fakatino he lau 17]

Maeke he tau mamatua ke tauteute e fanau ha lautolu ke fehagai mo e tau logonaaga mahekeheke