Fakalilifu e Tau Matua Momotua ha Tautolu

1. Ko e heigoa e tau taui ne kaitalofa e tautolu ke he tau matua ha tautolu, mo e ko e mena ia kua lata ke fefe e tau manatu mo e tau gahua ha tautolu ki a lautolu?

“KIA fanogonogo a koe ke he hāu a matua tane, ne fanau ai a koe; ti ua fakavihia foki hāu a matua fifine ka motua a ia,” ne fakatonu mai he tagata iloilo he vaha leva kua mole atu. (Tau Fakatai 23:22) ‘To nakai fakaai a au ke taute e mena ia!’ he talahau e koe fakalata. He nakai fakavihia ha tautolu a tau matua fifine​—po ke ha tautolu a tau matua tane​—​ko e laulahi ia tautolu ne logona e hokulo he fakaalofa ma lautolu. Kua mailoga e tautolu kua lahi mahaki e kaitalofa ha tautolu he fehagai mo lautolu. Fakamua, ko e tau matua ha tautolu ne mai ma tautolu e moui. Ha ko Iehova ko e Punaaga he moui, ane mai nakai fai matua kua nakai momoui a tautolu. Kua nakai fai mena ke age e tautolu ke he tau matua ha tautolu ne uho ke tuga e mena ia ko e moui. Ka mole ia, ti manamanatu la ke he poa fakatagata, leveki fakamakutu, totogi he tau mena, mo e levekiaga fakaalofa ne putoia ai he lagomataiaga he tama mai he puhala he mukemuke ke he tagata lahi. Ko e mitaki ha ia mogoia he kakano, kua fakatonu mai he Kupu he Atua: “Kia fakalilifu a koe ke he hau a matua tane, mo e hau a matua fifine . . . kia mitaki ai a koe, kia fakatuleva e tau aho hau ke nofo ai a koe ki luga he kelekele”!​—Efeso 6:2, 3.

MAILOGA E TAU MANAKO HE LOTO

2. Kua maeke fefe he tau fanau lalahi ke totogi e “taui atu” ke he tau matua ha lautolu?

² Ne tohi he aposetolo ko Paulo ke he tau Kerisiano: “Kia ako e [tau tama hana po ke fanau he tama hana] ke fakamua e mahani mitaki ke he tau faoa ha lautolu, mo e taui atu ke he tau matua ha lautolu; ha ko e mena mitaki ia mo e fakafiafia ke he Atua.” (1 Timoteo 5:4) Kua foaki he tau fanau lalahi e “taui atu” nei he fakakite e fakaaue ke lata mo e tau tau he fakaalofa, gahua, mo e leveki ne foaki he tau matua mo e tau tupuna ha lautolu ki a lautolu. Ko e taha puhala ke taute he tau fanau e mena nei ke mailoga ke tuga ni e tau tagata oti, ko lautolu ne momotua kua lata ke fakaalofa mo e fai fakamafanatiaaga ki ai​—kua loto lahi ke pihia tumau. Ke tuga ni a tautolu oti, kua lata a lautolu ke logona kua uho a lautolu. Kua lata a lautolu ke logona kua aoga e tau momoui ha lautolu.

3. Fakalilifu fefe e tautolu e tau matua mo e tau matua tupuna ha lautolu?

³ Ti kua maeke ia tautolu ke fakalilifu e tau matua mo e tau matua tupuna he tala age ki a lautolu kua fakaalofa a tautolu ki a lautolu. (1 Korinito 16:14) Kaeke ke nakai nonofo e tau matua ha tautolu mo tautolu, kua lata ia tautolu ke manatu ko e logona mai ia tautolu ko e mena lahi mahaki a ia ki a lautolu. Ko e tohi fakafiafia, ko e hea telefoni, po ke ahi atu ki ai ko e mena fakaalofa lahi mahaki a ia ke he ha lautolu a olioli. Ko Miyo, ne nofo i Sapani, ne tohi e ia he magaaho ne 82 ai e tau tau hana he moui: “Ko e tama fifine haku [ne tane he fekafekau faifano] ne pehe ki a au: ‘Ma matua fifine, fakamolemole hau ke “o” mo maua.’ Ne fakafano mai e ia ki a au ha laua a hala he fakaholoaga mo e numela telefoni ma e tau fahi tapu takitaha. Kua maeke ia au ke veveu e mepe haku mo e pehe: ‘Ae. Ko laua mogonei ha he mena e!’ Kua fakaaue tumau au ki a Iehova ma e fakamonuinaaga he fai tama pihia.”

LAGOMATAI KE HE TAU MANAKO KOLOA TINO

4. Kua fakamalolo fefe he tau takitaki lotu Iutaia e mahani toka tuai ke loto mao atu ke he tau matua momotua ha lautolu?

⁴ Liga ko e fakalilifu kia ke he tau matua he tagata kua putoia ai foki e levekiaga ke he tau manako koloa tino ha lautolu? E. Kua pihia tumau. He vaha a Iesu ne fakatokoluga he tau takitaki lotu Iutaia e mahani toka tuai he kaeke ke fakailoa he tagata ko e hana tau tupe po ke tau koloa “ko e mena foaki mo poa [ke he Atua],” kua hao a ia mai he kotofaaga ke fakaaoga e tau mena ia ke leveki aki hana tau matua. (Mataio 15:3-6, fakatatai NW.) Ko e loto mao ha ia! Ko e mena ne tupu, kua fakaohooho he tau takitaki lotu ia e tau tagata ke ua fakalilifu e tau matua ha lautolu ka e taute a lautolu fakakelea ke he mahani lotokai ke fakatikai e tau manako ha lautolu. Kia nakai fakaai a tautolu ke manako ke taute e mena ia!​—Teutaronome 27:16.

5. Pete ni ko e fakaholoaga foaki ne taute he tau fakatufono he falu a motu, ko e ha e fakalilifu e tau matua he tagata he falu a magaaho ne lafi ki ai ke age e tau tupe lagomatai?

⁵ Ke he loga he tau motu he vaha nei, ne lagomatai he fakatufono e tau fakaholoaga lagomatai ke foaki falu he tau koloa ne manako he tau tagata momotua, tuga e tau mena kai, tau mena tui, mo e tau fale. Ke lafi atu ke he mena ia, ko lautolu ko e tau tagata momotua kua liga ke taute falu amaamanakiaga ma e vaha motua ha lautolu. Ka e kaeke ke oti e tau amaamanakiaga ia po kua nakai tuai aoga, kua fakalilifu he tau fanau ha lautolu a tau matua ke taute e tau mena kua maeke ia lautolu ke hoko ke he tau manako he tau matua. Ko e moli, ko e levekiaga he tau matua fuakau ko e fakamoliaga he mahani Atua ko e mena ia, ko e fakamoliaga he tagata ke he Atua ko Iehova, ko e Kamataaga he fakatokaaga he magafaoa.

FAKAALOFA MO E POA FAKATAGATA

6. Ko e heigoa e tau fakatokatokaaga ne taute he falu fakalataha ke maeke ke leveki e tau manako he tau matua ha lautolu?

⁶ Kua tokologa e tau fanau lalahi ne fanogonogo ke he tau manako he tau matua nakai malolo ha lautolu mo e fakaalofa mo e poa fakatagata. Ko e falu ne uta ha lautolu a tau matua ke he ha lautolu a tau kaina po ke hiki mai ke tata ki a lautolu. Ko e falu ne hiki mai ke nonofo mo e tau matua ha lautolu. Kua fa mahani, ko e tau fakatokatokaaga pihia kua kitia ai kua eke mo fakamonuinaaga ke he tau matua mo e tau fanau.

7. Ko e ha ne mitaki ai ke ua gahua fakatepetepe ke taute e tau fifiliaga hagaao ke he tau matua momotua?

⁷ Ko e falu a magaaho, mogoia, ko e tau hikihikiaga pihia kua nakai fa liliu mitaki. Ko e ha? Liga ko e tau fifiliaga ne taute kua to taha e fakatepetepe po ke fakave fakamalolo ni ke he manatu he loto. “Ko e tagata lotomatala, kua manamanatu a ia ke he hana tau puhala,” he puipui fakapulotu mai he Tohi Tapu. (Tau Fakatai 14:15) Ke fakatai, kaeke ko e matua fifine hau kua uka lahi ke nofo tokotaha ti manatu a koe liga mitaki a ia ke hiki mai ke nonofo mo koe. Ke he fifiliaga lotomatala he tau lakaaga hau, to liga manamanatu a koe ke he tau mena nei: Ko e heigoa hana tau manako moli ki ai? Kua ha ha i ai nakai ha matakau foaki lagomatai he tagata tokotaha po ke motu ka foaki taha lagomataiaga kua lata ke fakahagahaga mitaki aki? To manako nakai a ia ke hiki? Kaeke kua manako a ia, ko e tau puhala fe ka lauia ai hana moui? To toka hifo kia e ia hana tau kapitiga? Liga to lauia fefe hana manamanatuaga he mena nei? Kua tutala nakai e koe e tau mena nei mo ia? To liga lauia fefe a koe he hiki pihia, ko e hoa hau, mo e tau fanau hau? Kaeke kua lata e matua fifine hau ke leveki, ko hai ka taute e mena ia? Kua maeke nakai ke tufa fano e matagahua? Kua fakatutala nakai e koe e mena ne tupu mo lautolu oti ne putoia tonu ai?

8. Ko hai ka maeke ia koe ke kumikumi ki ai he magaaho ka fifili ai ko e lagomatai fefe e tau matua momotua hau?

⁸ Ha ko e kotofaaga ke he leveki kua lago ni ke he tau fanau oti he magafaoa, liga ko e pulotu ni ke taute taha fonoaga he magafaoa ke maeke oti ke felagomataiaki ke taute e tau manatu. Ko e tutala age ke he tau motua he fakapotopotoaga Kerisiano po ke tau kapitiga ne feleveia mo e tuaga pihia kua maeke foki ke lagomatai. “Kua ulu e tau mena ne manamanatu ki ai kaeke kua nakai fai pulega,” he fakailoa mai he Tohi Tapu, “ka e fakamau ai ni ke he tau pule tokologa.”​—Tau Fakatai 15:22.

KIA MANAMANATU MO E MAAMA

9, 10. (a) Pete ni e mafiti he fuakau ha lautolu, ko e heigoa e fifiliaga kua lata ke age ke he tau tagata momotua? (e) Ko e ha lakaaga ni ka uta he tama lahi ke leveki aki hana matua, ko e heigoa kua lata ia ia ke age tumau ki a laua?

⁹ Ko e fakalilifu ke he tau matua momotua ha tautolu kua lata ke manamanatu mo e maama. He hoko e tau tau fuakau mo e ha lautolu a tau hagahaga kelea, ko lautolu ne momotua kua logona e holo ki mua e uka ke fano, kai, mo e ke liu manatu. Kua lata a lautolu ke lagomatai. Kua fa mahani tumau e tau fanau ke eke ke lahi e puipuiaga mo e lali ke tala age e tau hatakiaga. Ka ko e tau momotua ko e tau tagata lalahi fakalataha mo e vaha he moui ne tatanaki ai e pulotu mo e tau mena ne iloa, ko e vaha he moui ne leveki ai e lautolu a lautolu mo e taute e tau fifiliaga ha lautolu ni. Ko lautolu takitokotaha mo e ha lautolu a fakalilifu ni ne fano viko ni he ha lautolu a tau matagahua ha ko e tau matua mo e tau tagata lalahi. Ko e tau matua ne logona kua lata a lautolu ke tuku age e levekiaga he tau momoui ha lautolu ke he tau fanau ha lautolu kua fa mahani ke tupetupe mo e vale. Ko e falu ne ita mo e totoko ke he tau mena ne kitia e lautolu kua liga lali ke fofo a lautolu mai he ha lautolu a ataina.

¹⁰ Kua nakai fai tali mukamuka ke he tau mena vihi pihia, ka ko e totonu ni ke fakaata e tau matua momotua ke leveki ni e lautolu a lautolu mo e taute ha lautolu ni a tau fifiliaga ke he mena kua maeke ia lautolu. Ko e pulotu ke aua neke taute e tau fifiliaga ke he tau mena kua mua he mitaki ma e tau matua ha mutolu ka e nakai tutala fakamua ki a lautolu. Kua liga loto nimo lahi a lautolu. Kia fakaata a lautolu ke taofi e tau mena ne ha ha i ai agaia mo lautolu. To kitia e koe ka tote e lali hau ke tautaofi e tau momoui he tau matua hau, to mua atu e mitaki he fakafetuiaga hau mo lautolu. To fiafia lahi a lautolu, mo e to pihia foki a koe. Pete ni kaeke ko e tautaofi fakamalolo a koe he tau mena pauaki ne aoga ke mitaki ai a lautolu, ko e fakalilifu hau ke he tau matua kua lata ke fahia a koe ke age ki a lautolu e lilifu mo e fakalilifu ne kua lata mo lautolu. Kua fakatonu mai he Kupu he Atua: “Kia tu a koe ki mua hana kua ulu hina, kia fakalilifu atu foki ki mua he tagata motua.”​—Levitika 19:32.

KIA TAOFI MAU E MAHANI TONU

11-13. Kaeke ke nakai mitaki e fakafetuiaga he tama lahi mo e hana tau matua he vaha tote, kua maeke agaia fefe ia ia ke taute e paleko he levekiaga ki a laua he tau tau fuakau ha laua?

¹¹ Ko e falu a magaaho ko e taha mena vihi ne feleveia mo e tau fanau lalahi ke fakalilifu e tau matua ha lautolu ka fuakau kua putoia ai e fakafetuiaga ne moua e lautolu mo e tau matua ha lautolu he tau vaha fakamua. Neke ko e matua tane hau ko e tagata nakai mafanafana mo e nakai fakaalofa, ko e matua fifine hau ko e fifine pule lahi mo e kaka. Ka e liga logona agaia ni e koe e mahala, vale, po ke hukia kakano ha ko laua nakai ko e tau matua pihia hau ne manako ki a laua. To maeke nakai ia koe ke fakanimonimo e tau logonaaga pihia?a

¹² Ko Basse, ne tupu hake i Finilani, ne tutaki mai: “Ko e matua tane tutaki mai haku ko e ofisa SS he Sihamani Nasi. Kua mukamuka lahi a ia ke ita noa, ka mole ia ti hagahaga kelea lahi. Ne keli lagaloga e ia e matua fifine haku i mua he tau mata haku. Lagataha ne ita a ia ki a au, ne hihi e ia e pipi hana mo e ta aki e mataulu lapatoa e fofoga haku. Ne lau lahi au ti taututupe atu au ke he fuga mohega.”

¹³ Ka e moha ia, ha ha i ai ke he taha fahi foki he fakatino. Kua lafi e Basse: “Ko e taha fahi foki, ne lahi mahaki e gahua hana ti nakai fakaata a ia ha ke leveki e fahi tino he magafaoa. Kua nakai lagataha e fakakite e ia ki a au ha fakaalofa hofihofi fakamatua tane, ka e iloa e au ko e pitepite he hana manamanatuaga. Ne vega he matua fifine hana a ia ki fafo he magaaho ne tama tane tote agaia ai. Ne lahi hake a ia mo e latau ti fano he tau he fuata mui. Kua maama ia au ke he falu a fafatiaga mo e nakai tukupau e au e kelea ki a ia. Ko e magaaho ne motua ai au, ne manako au ke lagomatai a ia ke he tau mena oti ne maeke ia au ato hoko ke he hana a mate. Kua nakai mukamuka, ka e lali na au ke taute e mena ne maeke ia au. Ne lali au ke eke mo tama tane mitaki ke hoko ke he fakahikuaga, mo e manatu au kua talia e ia au ha ko e mena ia.”

14. Ko e heigoa e kupu Tohi Tapu ne tali oti aki e tau tutuaga, lafi ki ai he tau magaaho ka tupu mai e levekiaga ma e tau matua momotua?

¹⁴ Ke he tau tutuaga he magafaoa, tuga e falu a mena tutupu, kua tali he fakatonuaga he Tohi Tapu: “Kia fakatapulu a mutolu ke he fakaalofa hofihofi noa, mo e mahani totonu, mo e loto holoilalo, mo e mahani molu, mo e fakauka . . . Kia fefakaukaaki a mutolu, mo e fefakamagaloaki, kaeke kua mahani kelea taha kia taha; tuga ne fakamagalo mai a Keriso kia mutolu, kia pihia foki a mutolu.”​—Kolose 3:12, 13.

TAU TAGATA FOAKI LEVEKI KUA LATA KE LEVEKI FOKI

15. Ko e ha e levekiaga ke he tau matua he falu a magaaho ne fakatupetupe ai?

¹⁵ Ko e levekiaga ke he matua lolelole ko e gahua uka, kua putoia ai e tau matagahua loga, lahi e kotofaaga, mo e loa e tau tula. Ka ko e vala ne mahomo atu he uka kua fa mahani ko e manamanatuaga. Ko e mena fakatupetupe ke onoono ke he tau matua hau ka galo fakahaga e malolo tino ha lautolu, loto nimo, mo e tu tokotaha. Ko Sandy, ne hau i Pueto Riko, ne tutaki mai: “Ko e matua fifine haku ko e alito he magafaoa ha mautolu. Kua mamahi lahi ke kitia a ia he matematekelea mo e leveki ki a ia. Fakamua ne kamata a ia ke fakateto; ka mole ia ti manako a ia ke he taha tokotoko, oti ia ko e peleo fakafano, oti ia ko e nofoa fakataveli. Mole atu e magaaho ia ti hifo fakahaga ato mole atu a ia. Ne moua a ia he kanesa he polohui mo e kua lata ni ke leveki tumau​—ke he aho mo e po. Ne fakakoukou e mautolu a ia mo e fagai a ia mo e totou ki a ia. Ko e mena uka lahi mahaki​—​mua atu ni ke he manamanatuaga. Ko e magaaho ne mailoga ai e au hane fa e mate e matua fifine haku, ne tagi au ha kua fakaalofa lahi au kia ia.”

16, 17. Ko e heigoa e fakaakoaga ka lagomatai aki e tagata foaki leveki ke taofi e kitiaaga lagotatai ke he tau mena?

¹⁶ Kaeke ke kitia e koe a koe he tuaga taha ia, ko e heigoa e mena hau ka taute ke fahia? Ke fanogonogo ki a Iehova he totou e Tohi Tapu mo e vagahau ki a ia ke he liogi to lagomatai fakalahi he tau mena ia a koe. (Filipi 4:6, 7) Ke he puhala he tino, kia manatu ke lagotatai e tau mena kai hau mo e lali ke hohoko e mohe. Kaeke ke taute e mena nei, to ha ha i ai a koe he tuaga mitaki, ke he manamanatuaga mo e tino, ke leveki e fakahelehele hau. Po ke maeke ia koe ke tauteute taha okioki fakaku mai he tau fakaholoaga hau he tau aho takitaha. Pete ni ko e fano ke okioki kua nakai maeke, ka ko e pulotu agaia ni ke fakatokatoka falu a magaaho ke okioki. Ke maeke ke fai magaaho ke fano kehe ai, liga kua lata ia koe ke fakatokatoka mo e taha tagata foki ke nonofo mo e matua hau ne gagao.

¹⁷ Kua nakai ko e mahani ke he tagata lahi ne foaki e levekiaga ke fai amaamanakiaga nakai aoga a lautolu ni. Ka e aua neke manatu agahala ke he tau mena ne nakai maeke a koe ke taute. Ke he falu a tutuaga foki kua liga lata a koe ke uta e fakahelehele hau ke leveki he fale leveki fuakau. Kaeke ko koe ko e tagata foaki leveki, kia fakatoka e tau amaamanakiaga kua lata hau. Kua lata ia koe ke fakalagotatai e tau manako nakai he tau matua hau ni hokoia ka ko e he tau fanau foki hau, he tokoua hau, mo e hau foki.

MALOLO NE MUA KE HE MENA KUA LATA

18, 19. Ko e heigoa e maveheaga he lagomatai ne taute e Iehova, mo e ko e heigoa ne fakakite he tau mena ne iloa kua taofi e ia e maveheaga nei?

¹⁸ Kua puhala mai he hana Kupu, ko e Tohi Tapu, kua tamai fakaalofa e Iehova e takitakiaga ne maeke ke lagomatai fakalahi aki a tagata ke leveki e tau matua fuakau, ka e nakai ko e lagomatai ia ni hokoia ne tamai e ia. “Kua tata mai a Iehova kia lautolu oti kana ne ui atu kia ia,” ne tohi he salamo i lalo he omoiaga he agaga. “To fanogonogo a ia ke he ha lautolu a kalaga atu, ti fakamoui e ia a lautolu.” To fakamoui e Iehova, po ke fakahao, hana tau tagata tua ti pihia foki ni ka ha ha i ai he tau tutuaga kua mua atu he uka.​—Salamo 145:18, 19.

¹⁹ Ko Myrna, he atu Filipaina, ne iloa e ia e mena nei he magaaho ne leveki ai e matua fifine hana, ne kua taute ke lolelole lahi ha ko e gagao tupu fakalutukia. “Kua nakai fai mena ne mua atu e tupetupe ke he kitia he hau a fakahele ne mamahi, mo e nakai maeke ke tala atu ki a koe ko e mena fe ne mamahi,” he tohi e Myrna. “Kua tuga ni e kitia a ia ne tomo hifo fakatekiteki, mo e nakai fai mena au ke taute. Lagaloga ne fakatokotui au he tau matatuli mo e tutala ki a Iehova mo e tala age ki a ia e lahi he mategugu haku. Ne tagi fakaleo lahi au tuga a Tavita, ne ole ki a Iehova ke tuku hana tau hihina mata he lupo mo e manatu mai a ia. [Salamo 56:8] Ka e tuga ne mavehe e Iehova, ne mai e ia ki a au e malolo ne manako au ki ai. ‘Ka kua eke a Iehova mo toko haku.’”​—Salamo 18:18.

20. Ko e heigoa e tau maveheaga he Tohi Tapu ne lagomatai aki e tau tagata foaki levekiaga ke tumau ke he fahi maama, pete ni kaeke ke mate e tagata ha lautolu ne leveki?

²⁰ Ko e mena kua fita he talahau ko e levekiaga he tau matua fuakau ko e “tala ne noa mo e fakahikuaga fiafia.” Pete ni ko e tau fakamalolo ne mua atu ke foaki e levekiaga, ka to mamate ni e tau tagata momotua, tuga ni e matua fifine ha Myrna. Ka ko lautolu ne tua ki a Iehova kua iloa ko e mate nakai ko e fakahikuaga a ia he tala. Ne pehe e aposetolo ko Paulo: “Ha ha ia au e amaamanaki ke he Atua . . . ke liu foki tutu mai a lautolu kua mamate, ko lautolu ne tututonu katoa mo lautolu ne hepehepe.” (Gahua 24:15) Ko lautolu ne galo e tau matua momotua ha ko e mate kua moua e mafanatia he amaamanaki ke he liu tutu mai fakalataha mo e maveheaga ke he lalolagi fou fiafia ne taute he Atua ko e mena ke “nakai tuai fai mate.”​—Fakakiteaga 21:4.

21. Ko e heigoa e tau fua mitaki ka moua mai he fakalilifu e tau matua momotua?

²¹ Ko e tau fekafekau he Atua kua ha ha ia lautolu e fakaalofa hokulo ma e tau matua ha lautolu, pete ni he fuakau a lautolu nei. (Tau Fakatai 23:22-24) Kua fakalilifu e lautolu a lautolu. Kaeke ke taute pihia, to logona e lautolu e tau kupu he fakatai ne talahau: “Kia fiafia hāu a matua tane mo e hau a matua fifine; kia olioli ni a ia ne fanau ai a koe.” (Tau Fakatai 23:25) Mo e mua atu ke he tau mena, ko lautolu ne fakalilifu ke he tau matua momotua ha lautolu to fakafiafia mo e fakalilifu foki e Atua ko Iehova.