Ons ontzagwekkende heelal — Door toeval ontstaan?
SOMMIGE mensen zeggen: ’Ja, ons heelal is helemaal een kwestie van toeval.’ Anderen, vooral godsdienstige mensen, zijn het daar niet mee eens. Weer anderen weten het gewoon niet. Wat gelooft u?
Hoe u er ook over denkt, u zult het er ongetwijfeld mee eens zijn dat ons heelal een wonder is. Denk eens aan de sterrenstelsels. Men schat dat er in het waarneembare heelal ongeveer 100 miljard zijn. Elk sterrenstelsel is een groep sterren, in aantal variërend van minder dan een miljard tot ruim een biljoen.
De meeste sterrenstelsels zijn gegroepeerd in clusters van enkele tientallen tot duizenden sterrenstelsels. Het dichtstbijzijnde sterrenstelsel bijvoorbeeld, Andromeda, is wel beschreven als de tweelingbroer van ons Melkwegstelsel. Deze twee reusachtige sterrenstelsels trekken door hun zwaartekracht elkaar aan. Samen met een klein aantal andere naburige sterrenstelsels maken ze deel uit van een cluster.
Het heelal bestaat uit een onnoemelijk aantal clusters van sterrenstelsels. Sommige clusters worden door de zwaartekracht tot andere clusters aangetrokken en vormen zo superclusters. Maar wordt de schaal nog groter, dan verliest de zwaartekracht haar greep. Wetenschappers bemerken dat de superclusters zich van elkaar verwijderen. Met andere woorden: het heelal dijt uit. Deze verbazende ontdekking wijst erop dat er een begin is geweest waarin het heelal veel kleiner en compacter was. De geboorte van het heelal wordt vaak de oerknal genoemd.
Sommige wetenschappers twijfelen er serieus aan of de mens ooit in staat zal zijn erachter te komen hoe het heelal geboren is. Anderen speculeren over manieren waarop ons heelal zonder intelligente oorzaak tot bestaan gekomen kan zijn. Het tijdschrift Scientific American besprak in de uitgave van januari 1999 het onderwerp: „Hoe is het heelal begonnen?” Sommige van de theorieën van de wetenschappers zijn al ontoereikend gebleken. „Jammer genoeg”, zo zegt het tijdschrift, „zal het voor astronomen wellicht heel moeilijk . . . zijn ook maar één van deze ideeën te testen.”
De gedachte dat het heelal door toeval is ontstaan, vereist geloof in wat wetenschappers beschrijven als veel „gelukkige toevalligheden” of „coïncidenties”. Het heelal bestaat bijvoorbeeld uit grote hoeveelheden van de eenvoudigste atomen — waterstof en helium. Voor leven is echter niet alleen waterstof nodig maar ook een overvloed van ingewikkelder atomen, met name koolstof en zuurstof. Wetenschappers hebben zich afgevraagd waar die belangrijke atomen vandaan komen.
Is het louter een toevalligheid dat de complexe atomen die nodig zijn om leven in stand te houden, in bepaalde reuzensterren gemaakt worden? En is het louter toeval dat sommige van deze reuzensterren als supernova’s exploderen, waarbij ze hun schat aan zeldzame atomen uitspuwen? Sir Fred Hoyle, die bij deze ontdekkingen betrokken was, zei: „Ik geloof niet dat er één wetenschapper is die na het bewijsmateriaal te hebben onderzocht, niet de conclusie zou trekken dat de wetten van de kernfysica opzettelijk zijn uitgedacht.”
Laten we daarom de materie waaruit ons heelal bestaat, eens nader bekijken.
[Kader/Illustratie op blz. 4]
DE INFLATIETHEORIE
Sommige wetenschappers zijn van mening dat bepaalde kenmerken van het jonge heelal, zoals de nauwkeurige snelheid waarmee het is uitgedijd, verklaard kunnen worden zonder dat er een intelligente oorzaak nodig is. Ze doen daarbij een beroep op de zogenoemde inflatietheorie of -theorieën. De inflatoire-heelaltheorie spreekt echter niet over de vraag hoe het is ontstaan. Ze vereist geloof in iets wat al bestond en waaruit ons heelal bij toeval geboren is.
Volgens de inflatietheorie is het heelal in minder dan een seconde in omvang toegenomen van kleiner dan een atoom tot groter dan ons melkwegstelsel. Vanaf dat punt, zo wordt gezegd, is het heelal in een lager, normaal tempo blijven uitdijen. Tegenwoordig wordt het zichtbare deel van ons heelal als een klein stukje van een groter heelal beschouwd. Aanhangers van de inflatietheorie beweren dat het louter toeval is dat het zichtbare heelal er in alle richtingen even ordelijk uitziet. Het grootste, niet zichtbare deel, zo zegt men, ziet er misschien wel heel anders uit, zelfs chaotisch. „Inflatie kan nooit door waarnemingen getest worden”, zegt astrofysicus Geoffrey Burbidge. De inflatietheorie is zelfs in strijd met nieuwe waarnemingsgegevens. Als de theorie waar zou zijn, zo begrijpt men nu, dan zou dit het bestaan vereisen van een speculatieve nieuwe kracht, anti-zwaartekracht genoemd. Howard Georgi, een aan de Harvard University verbonden wetenschapper, beschreef inflatie als „een wonderbaarlijk soort wetenschappelijke mythe, die minstens even goed is als elke andere scheppingsmythe die ik ooit heb gehoord”.
[Illustratie op blz. 3]
Bijna elk object op deze door de Hubble-ruimtetelescoop gemaakte foto is een sterrenstelsel
[Verantwoording]
Pages 3 and 4 (blurred): Robert Williams and the Hubble Deep Field Team (STScI) and NASA
[Illustraties op blz. 4]
’De wetten van de kernfysica zijn opzettelijk uitgedacht.’ — Sir Fred Hoyle, hier te zien met supernova 1987A
[Verantwoording]
Dr. Christopher Burrows, ESA/STScI and NASA
Photo courtesy of N. C. Wickramasinghe