Wat gebeurt er met de Indianen van Brazilië?

Door Ontwaakt!-correspondent in Brazilië

DE OPENLEGGING van het uitgestrekte Braziliaanse binnenland door de aanleg van een nieuw wegennet, heeft de aandacht gevestigd op de daar levende Indiaanse bevolking. De meeste thans nog in leven zijnde Indianen die diep in het oerwoud leven, zijn er echter op de een of andere wijze nog steeds in geslaagd het contact met de beschaving grotendeels te ontlopen.

De huidige politiek van de regering is er echter op gericht hen op te nemen in de Braziliaanse republiek. Men heeft de stammen naar nabijgelegen reservaten proberen te trekken, en er wordt gehoopt dat de nieuwe verkeerswegen een hulp zullen vormen bij het integratie-programma. De arbeiders aan de nieuwe autowegen worden door speciale groepen vergezeld wier taak het is vriendschap te sluiten met de Indianen en te proberen botsingen te vermijden.

De Braziliaanse Indianen kunnen naar de taal in vier hoofdgroepen verdeeld worden: de Tupi, de Arowaken, de Cariben en de Gesvolken. De bekende Braziliaanse antropoloog Egon Schaden zegt dat de talen die de Indianen spreken in het algemeen tamelijk ingewikkeld zijn en er elke menselijke gedachte in tot uitdrukking kan worden gebracht.

Maar wat gebeurt er met de Indianen in Brazilië?

Op de rand van uitsterving

„De schrikbarende snelheid waarmee onze inheemse bevolking verdwijnt,” zo waarschuwde het dagblad O Estado de São Paulo, „behoort tot het geweten te spreken van onze generatie.” Niet veel meer dan vijftig jaar geleden werd de Indiaanse bevolking geschat op één miljoen. Het regeringsbureau FUNAI (Fundação Nacional do Índio, De Nationale Indianenstichting) stelt het huidige aantal tussen de 100.000 en 120.000. Volgens andere bronnen is het aantal zelfs maar 50.000.

Van de bijna vijfhonderd stammen of groepen in het jaar 1500 G.T. bestaan er misschien nog maar honderd drieënveertig. Van deze staan zevenenvijftig op de rand van uitsterving. Alleen al in de laatste vijftig jaar zijn zevenentachtig stammen verdwenen.

De Xetas in de Braziliaanse deelstaat Rio Grande do Sul vormen een treffend voorbeeld van deze dramatische achteruitgang. Deze stam bestaat nu nog slechts uit vier mannen en twee onvruchtbare vrouwen. En de Akuawa-asurinistam aan de Tocantins telt nog maar vierendertig personen.

Wat is de oorzaak van deze achteruitgang? Sommigen hebben hun stam verlaten en zijn onder de gemengde bevolking een huwelijk aangegaan. Maar de teruglopende aantallen zijn hoofdzakelijk te wijten aan het contact met de beschaafde mens en zijn ziekten. Tuberculose, roodvonk, polio, mazelen en influenza hebben op vreselijke wijze onder de Indianen huisgehouden.

Twee jaar geleden werd er een onderzoek naar de oorzaken van de achteruitgang ingesteld. Er kwam aan het licht dat ook de hebzucht van de blanke een belangrijke factor was. Zo berichtte O Estado bijvoorbeeld dat de federale regering onwettige inbeslagneming en verkoop van Indiaanse grond op het spoor was gekomen. Er waren op illegale wijze koopakten verleend aan fokkers en landeigenaren, wat tot gevolg had dat de Indianen van hun gebied werden verjaagd. Ondanks de tussenkomst van de federale regering ten einde het land aan de rechtmatige eigenaars terug te geven, hebben volgens het laatste rapport sommige Braziliaanse Indianen nog maar tien jaar te leven.

Integratiepogingen

Voorgaande pogingen om de integratie van de Indianen tot stand te brengen, hadden het volgende resultaat: Slechts ongeveer 15 percent van de geregistreerde stammen is opgenomen in de maatschappij. Vele andere stammen hebben in verschillende mate contact met de beschaving. Het aantal geïsoleerde stammen vormt echter nog 49 percent van het totaal.

Het is duidelijk dat er nog veel gedaan dient te worden, voordat de integratie van de Indianen een feit is. Iets dat misschien in deze richting zal helpen, is de voorgestelde Indianenwet, die in oktober 1970 is opgesteld en nu nog op goedkeuring wacht. Deze wet is opgesteld met het doel de Indiaan tegen strooptochten te beschermen en hem in de gang van zaken in het land te betrekken. Er worden ook enige grondrechten in vastgelegd, onder andere het burgerschapsrecht van de Indiaan.

Welke vooruitzichten zijn er op integratie van de afnemende Indianenbevolking in Brazilië? Volgens Humberto Costa Ferreira is het niet waarschijnlijk dat er wezenlijk succes zal worden geboekt. Hij schrijft: „Als het in 471 jaar . . . noch Portugese, noch jezuïtische pioniers, noch keizers, noch onze presidenten is gelukt de integratie van de Indianen te bewerkstelligen, lijkt het mij verbazend naïef toe hen in een paar maanden te willen civiliseren.” Hij wees ook op de nadelen van integratie. „Geciviliseerde” stamleden nemen bijvoorbeeld heel snel de verkeerde gewoonten uit de „beschaving” over, zoals dronkenschap, prostitutie en luiheid, die alle leiden tot vernietiging van de stamstructuur.

Tijdens de plechtige opening van de autoweg die door het Xingú-reservaat zal lopen, kon men vernemen hoe enkele Indianen over integratie dachten. Enige Tchucarramãe-Indianen luisterden naar de minister van binnenlandse zaken, die de weg een mijlpaal noemde in de integratie van dit nationale gebied. De Indianen waren echter van mening dat de weg hun levenswijze zou veranderen, en daarom gaven zij er de voorkeur aan verder langs de rivier omhoog te trekken, ver weg van de beschaving.

Sommige voormalige nomadenstammen hebben zich inderdaad permanent in bepaalde gebieden gevestigd en hebben daar nu een mager bestaan; zij vangen vis, bewerken stukjes land, verbouwen graan en maniok en maken voor de toeristen bogen en pijlen en halskettingen van vruchtepitten.

Andere groepen tonen echter in het geheel geen belangstelling om zich aan een moderne levenswijze aan te passen. In A Fôlha de São Paulo stond: „Velen leven nog in het Stenen Tijdperk.” Sommige Indianen gebruiken slechts pijl en boog, stenen wapens en messen, en ruw aardewerk. Zij lopen bijna naakt en beschilderen hun lichaam ter gelegenheid van vieringen en feestdagen. Anderen, zoals de Botokoeden, vervormen met behulp van schijven de huid van hun oren en lippen. De Erigpactsá-Indianen geven toe dat zij mensenvlees eten en de Purukotó eten hun doden. Het is duidelijk dat de integratiepogingen problemen met zich mee zullen brengen.

Morele en religieuze opvattingen

Tot de problemen die integratie in de weg staan, behoren de morele en religieuze opvattingen van de Indianen. In veel stammen komt men bijvoorbeeld polygamie, voorouderaanbidding, animisme en verscheidene spiritistische en demonische praktijken tegen. De medicijnman of piaai is priester, dokter en raadsman van de stam.

In O Glôbe kon men over de morele gewoonten van de stammen in de noordelijke en centrale streken leren: „De Indiaan beoefent in het algemeen vrij geslachtelijk verkeer.” Onder de Kaiapós-Indianen en andere stammen worden een man en een vrouw alleen maar als werkelijk getrouwd beschouwd wanneer de vrouw zwanger is. Als zij één jaar na het huwelijk nog geen kind heeft, is het echtpaar volgens de stamwet verplicht te scheiden. Het is echter mogelijk dat de man onvruchtbaar is. Daarom worden er regelingen getroffen dat de vrouw betrekkingen met een andere man kan hebben. Als de vrouw dan zwanger wordt, mag zij bij haar man blijven. Kinderen die met lichamelijke afwijkingen worden geboren, kinderen van ongehuwde moeders, en tweelingen worden gewoonlijk gedood. Ook abortus wordt beoefend.

Zal de christelijke beschaving, waar immoraliteit en vrij geslachtelijk verkeer ook een probleem vormen, echter werkelijk in staat zijn de Indianen te helpen betere morele gewoonten aan te kweken als de integratiepogingen voortgang vinden?

Wat religie betreft, verklaarde één onderzoeker dat de meeste Indianen niet geloven in het bestaan van één almachtige Schepper. Zij maken zich voornamelijk zorgen over de vraag waar zij hun voedsel vandaan moeten halen. Zij geloven wel in het bestaan van een groot aantal bovennatuurlijke geesten, van wie sommigen goed en anderen slecht zijn. De medicijnman beweert de macht te bezitten deze geesten gunstig te stemmen.

Er moet inderdaad heel wat gedaan worden om de Indianen te helpen vals-religieuze denkbeelden te overwinnen en onschriftuurlijke morele gewoonten achter zich te laten. Kan integratie met de christelijke beschaving hen daar werkelijk bij helpen? Wat zijn tot dusver de resultaten geweest?

De zendingsarbeid van de christenheid

Diverse autoriteiten hebben kritiek geleverd op de resultaten van de zendingsarbeid van de christenheid onder de Indianen. Zo zegt W. Hohenthal in zijn Notes on the Shucuru Indians: „De moderne Shucuru-Indianen zijn officieel katholiek, maar zij hebben slechts een oppervlakkige kennis van het geloof.” In dezelfde trant schrijft etnoloog D. Ribeiro dat de krachtsinspanningen van de katholieke en protestantse zending „nooit enige werkelijke bekering tot resultaat hebben gehad . . . Zij behielden, te zamen met enkele christelijke allegorieën, hun wezenlijke stamgeloof”.

In een lezing tijdens een bijeenkomst van antropologen, bracht L.B. Horta Barbosa verslag uit over het zendingswerk van de Jezuïeten: „In de geschiedenis komt geen enkele naam van een Braziliaanse stam voor die tot het katholieke geloof is overgegaan en door middel van dit geloof in de armen van de beschaving terecht is gekomen.”

Nu staat het regeringsbureau FUNAI nergens meer enige nieuwe zendingsarbeid onder de Indianen toe. In het Xingú-reservaat mogen bijvoorbeeld alleen maar studenten, onderzoekers en, in zeer beperkte mate, journalisten komen. Noch Braziliaanse, noch buitenlandse zendelingen worden toegelaten.

Het prediken van het goede nieuws van Gods koninkrijk

Volle-tijdbedienaren van Jehovah’s christelijke getuigen hebben met geciviliseerde Indianen in Macapá, nabij de evenaar, en in andere gebieden huisbijbelstudies geleid. Sommigen van de Guarani-Indianen, die nu in de beschaafde wereld wonen, zijn opgedragen christelijke getuigen van Jehovah. In Autazes, in de Braziliaanse deelstaat Amazonas, hebben verscheidene geciviliseerde Indianen de bijbelse waarheid aanvaard en het ware christendom tot hun levenswijze gemaakt.

Voorheen waren deze Indianen een van de religies van de christenheid toegedaan, maar dat had geen verandering gebracht in hun oorspronkelijke morele gewoonten. Zo namen zij bijvoorbeeld de noodzaak om eerlijk en moreel rein te zijn, zoals de bijbel vereist, niet serieus. „Maar nu zij de bijbel bestuderen”, zo zei de burgemeester tegen een Getuige, „kun je alles aan de rivieroever laten liggen; niemand steelt er meer.” Verder zijn zij die eens een huwelijk waren aangegaan op grond van „wederzijdse overeenkomst” nu wettig getrouwd. De bijbelse waarheid heeft hun morele en religieuze gewoonten werkelijk veranderd en hun leven in overeenstemming gebracht met de hoge maatstaven die de ware God vereist.

In hun predikingswerk hebben Jehovah’s getuigen ook geprobeerd in contact te komen met de stammen in het oerwoud. En daar sommigen van de Indianen die Gods waarheid hebben leren kennen, nu hun stammen bezoeken, komt het goede nieuws van Gods koninkrijk ook inderdaad in het binnenland. Daarom is het te hopen dat nog meer Indianen zullen breken met hun bijgelovige ideeën en de bijbelse waarheid zullen aanvaarden, die uiteindelijk tot eeuwig leven in Gods rechtvaardige nieuwe ordening zal leiden.