Bilharziaziekte — langzame dood voor miljoenen
Door Ontwaakt!-correspondent in Liberia
ALS een boosaardige vijand naar uw huis zou komen om u centimeter voor centimeter te doden, zou u hem dan binnenlaten? Toch is dit wat miljoenen over de hele wereld doen als zij zichzelf blootstellen aan de ziekte die bekendstaat als schistosomiasis of bilharziaziekte.
In delen van Afrika, de Oriënt en Latijns-Amerika wonen naar schatting twee- tot driehonderd miljoen geïnfecteerde personen. En elke dag raken er wegens zorgeloosheid of onwetendheid meer personen, voor de eerste of zoveelste maal, besmet. Waardoor wordt deze lichaam-verzwakkende ziekte veroorzaakt?
De vijand bestaat in dit geval in drie soorten van microscopisch kleine wormen die schistosoma worden genoemd, waarvan ook de naam van de ziekte, schistosomiasis, is afgeleid. Deze ontwikkelen zich bij honderden in verschillende soorten van zoetwaterslakken. De Oosterse soort parasiteert op bijna elk zoogdier. De twee andere typen zijn voor overleving bijna geheel afhankelijk van de mens. Binnen twee dagen na het verlaten van de slak moeten de wormpjes, die zijn uitgerust met een gaffelvormig vertakte staart, geschikt vlees vinden om binnen te dringen, anders sterven ze. Maar hoe komen ze het menselijk lichaam binnen?
Deze minuscule „pijltjes” scheiden een chemische stof (enzym) af, die in staat is een gaatje te vreten in de huid van iemand die in besmet water waadt. Dit veroorzaakt blaasjes en jeuk. Vervolgens zinken ze weg in het vlees totdat ze de bloedstroom en uiteindelijk de lever bereiken.
Binnen enkele maanden zijn de wormen geslachtsrijp en hebben dan een grootte die ligt tussen een halve en twee en een halve centimeter. Gedurende deze zogenaamde incubatieperiode is de besmette persoon vrijwel symptoomvrij. Hierna is zijn geduchte vijand echter gereed om hem als slachtoffer langzaam te doden. Hoe gaat dit in zijn werk?
De uitwerking van de wormen op het lichaam
Na de paring reizen de wormen van de lever, door de poortader, naar de kleinere bloedvaten in de buikorganen. Hier produceert het wijfje zo’n 355 tot 3500 eieren per dag, en dit wel 10 à 30 jaar lang, tenzij ze door geneesmiddelen gedood wordt. Daar de wormen in de bloedbaan leven en zich voeden met de voedingsstoffen in het bloed, zijn ze verzekerd van een constante aanvoer van voedsel.
Wanneer de eierproduktie begint, vangt bij de geïnfecteerde persoon het acute stadium van de ziekte aan, vier tot zes weken na de invasie van de „schisto’s”. Men krijgt last van zware hoofdpijn, algemene zwakte, hoge koorts en diarree, terwijl er ook bloed in de urine voorkomt. Hoewel sommige eieren met de faecaliën uit het lichaam verdwijnen, wordt de meerderheid ervan door de bloedstroom meegenomen naar de lever, de milt, de blaas en soms naar de hersenen.
De voortdurend in aantal toenemende eieren hopen zich, te zamen met de levende en dode wormen, in bovengenoemde organen en in de bloedvaten op, waardoor de ziekte in haar chronische fase komt. Het verdedigingsmechanisme van het lichaam vecht een verloren strijd tegen de invasie daar de bloedstroom steeds meer verontreinigd raakt. Een langzaam en martelend sterfproces is begonnen. Het leven kan nog wel enkele tientallen jaren worden gerekt, afhankelijk van de medische behandeling die men krijgt en de hoeveelheid wormen die men bij zich draagt, maar de kracht en het weerstandsvermogen van het slachtoffer gaan zo achteruit dat een vroegtijdig intreden van de dood gewoonlijk slechts een kwestie van tijd is.
Maar wat gebeurt er met de eieren die het lichaam verlaten als de besmette persoon naar het toilet gaat? Vaak komen ze terecht in water waarin de slakken leven die tussengastheer van de wormen zijn. De eieren komen al gauw uit en de vrijkomende larven moeten, om in leven te blijven, snel op zoek gaan naar een slak; op het moment dat ze zijn zachte vlees binnendringen is de cyclus gesloten en begint alles opnieuw.
Pogingen om de ziekte onder controle te krijgen
Het antwoord op het probleem lijkt mensen te leren wat zij kunnen doen om zichzelf tegen deze ziekte te beschermen en de verspreiding ervan tegen te gaan. Maar de pogingen van doktoren en gezondheidsfunctionarissen in deze richting, worden vaak met onverschilligheid begroet. In de streken waar deze ziekte heerst, zijn zoveel mensen geïnfecteerd dat het van iemand normaal wordt gevonden als hij last heeft van de chronische verschijnselen waarmee de ziekte gepaard gaat. In een verslag van de World Health Association (WHO, Wereldgezondheidsorganisatie) werd dan ook toegegeven: „Het is moeilijk de gewoonten van mensen te veranderen.”
Als iemand zich echter werkelijk om zichzelf en zijn medemens bekommert, zal hij er uit zichzelf toe komen verstandige veiligheidsvoorschriften in acht te nemen. In hetzelfde WHO-rapport werd op het volgende gewezen: „Als menselijke uitwerpselen uit de buurt van water worden gehouden kan de slak niet besmet raken. Bilharziasis [een andere naam voor de ziekte] zou spoedig tot het verleden behoren als iedereen van latrines gebruik zou maken.”
Men heeft al geprobeerd de ziekte onder controle te krijgen door vergiften te ontwikkelen die dodelijk zijn voor de slakken. Dit is echter moeilijk, aangezien andere dieren en ook planten vaak eveneens nadelige gevolgen van deze chemische stoffen ondervinden. Men heeft enigermate succes gehad met het invoeren van roofdieren die de slakken in de rivieren opaten. Enkele landen maken vorderingen in het tot staan brengen van de ziekte. Sommige autoriteiten verwachten echter dat schistosomiasis malaria nog als nummer één op de wereldranglijst van parasitaire gezondheidsproblemen zal verdringen. De vele nieuwe irrigatiekanalen en de reusachtige, kunstmatig gevormde meren die in de afgelopen jaren zijn ontstaan, baren heel wat gezondheidsfunctionarissen zorgen.
Maar wat kan iemand doen om zichzelf te beschermen als de gemeenschap waarin hij woont weinig of geen maatregelen neemt tegen de bilharziaziekte?
Uzelf beschermen tegen infectie
Informeer bij mensen van de gezondheidsdienst in het gebied waar u woont of het water in de omgeving besmet is met schadelijke parasieten. In Afrika zijn maar betrekkelijk weinig rivieren vrij van schistosoma. Voor huishoudelijk gebruik is bronwater het beste. Als het toch nodig is water uit een rivier te halen, is het veiliger dit uit een snelstromende rivier te doen, daar de tere wormen in bewegend water moeilijker in leven blijven. Kook drinkwater minstens vijftien minuten. Water dat achtenveertig uur in bakken opgeslagen heeft gezeten, zal geen enkele levende schistosoma meer bevatten. Wees echter wel voorzichtig bij het halen van het water. Als de huid met besmet water in aanraking komt, kan infectie worden voorkomen door de natte plek snel met een handdoek krachtig droog te wrijven.
Tenzij men er zeker van is dat er geen „schisto’s” aanwezig zijn, moet men zich niet in een rivier gaan baden of wassen. Dit dient ook in aanmerking genomen te worden bij het uitkiezen van doopgelegenheden. De parasiet blijft in zout water niet in leven, zodat de oceanen smetvrij zijn. Men dient ook maatregelen te treffen om rijstvelden of kanalen voor besmetting te behoeden. Draag rubberlaarzen bij het vissen of bij het waden door onbekend water. Wees echter voorzichtig bij het uittrekken ervan.
Als men vermoedt met „schisto’s” te zijn besmet, doet men er verstandig aan naar een dokter te gaan. Een vroege behandeling geeft minder problemen en is minder schadelijk voor het lichaam. Al jarenlang bestaat de standaardbehandeling in het enige dagen achteren per injectie toedienen van antimoon-preparaten, een pijnlijke en ook enigszins gevaarlijke therapie. Des te meer reden om de ziekte te vermijden. Er zijn enkele belangrijke verbeteringen aangebracht in de toegepaste methoden om de wormen uit het lichaam te verwijderen, hoewel er zeer weinig kan worden gedaan aan de ernstige schade die de lichaamsorganen in het chronische stadium van de ziekte oplopen. Bovendien heeft het weinig zin het lichaam vrij te maken van wormen als het slachtoffer daarna direct weer in besmet water stapt en opnieuw met „schisto’s” wordt geïnfecteerd.
Houd dus in uw eigen belang deze dodelijke vijand — bilharziaziekte — uit uw lichaam. Dit zal u veel pijn besparen en tot het genieten van een langer leven bijdragen.
[Diagram op blz. 21]
(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)
De mens infecteert de slak; de slak infecteert de mens. De mens is in staat de cyclus te verbreken en aan de bilharziaziekte een einde te maken.
EI
SLAK
WORMEN
MENS