Eenzaamheid — de stille gesel van deze tijd

„IK STA overal buiten, ik heb geen vreugde, ik zit gewoon mijn tijd uit. Ik eet alleen, wandel alleen, slaap alleen, praat tegen mezelf. Er is niemand om me heen die naar me luistert. Niemand, alleen ikzelf.”

„Liefde is niet langer eenzaam zijn. Verveling doet pijn.”

Deze korte notities waren als een laatste noodkreet achtergelaten door twee mensen die zelfmoord hadden gepleegd omdat zij waren overweldigd door „een onzichtbare, stille ziekte” die tegenwoordig epidemische afmetingen aanneemt — EENZAAMHEID.

Steeds meer mensen voelen de knagende pijn van het duidelijke besef er niet bij te horen, en niet gewenst te zijn — zelfs niet door hun eigen verwanten.

„Ik heb niemand die me echt begrijpt”, klagen velen. Zij hebben wellicht een heleboel mensen om zich heen, maar zij wonen in een wereld van stilte, zonder iemand deelgenoot te kunnen maken van wat er in hen omgaat, zonder iemand die in hen geïnteresseerd is, die meevoelt, die hen accepteert.

Bovenaan op de lijst

Een in 1978 uitgevoerd opinie-onderzoek, waarbij meer dan 52.000 personen betrokken waren, vroeg welke gevoelens hen het ergste hinderden. Wat stond bovenaan? Meer dan 40 percent antwoordde dat zij ’zich vaak eenzaam voelen’. In aanmerking nemend dat toch maar zeer weinigen graag voor hun eenzaamheid zullen willen uitkomen, is dit een verontrustend hoog percentage.

In werkelijkheid heeft bijna iedereen wel met gevoelens van eenzaamheid te maken gehad. Voor velen gaan dergelijke gevoelens snel weer voorbij. Maar voor miljoenen anderen wordt de eenzaamheid chronisch en zij worden diep ongelukkig.

Eenzaamheid kent geen aanzien des persoons. Tieners, jonge vrijgezellen, mensen van middelbare leeftijd, bejaarden, allen hebben de pijn van eenzaamheid ervaren. Rijkdom en aanzien bieden geen bescherming.

Het huwelijk behoedt iemand niet automatisch tegen eenzaamheid. Verscheidene onderzoekers zeggen: „Onder de eenzaamste mensen ter wereld” bevinden zich echtparen die gevangen zitten in een huwelijk waar geen echte communicatie bestaat.

Over eenzaamheid zei één deskundige: „Er is onder de omstandigheden waarin de mens verkeert, geen andere zo indringend — of zo universeel.”

De tragische uitwerking op iemands leven

In haar ergste vorm kan eenzaamheid tot zelfmoord leiden. Verscheidene onderzoeken hebben een verband aangetoond tussen de dramatische toename in zelfmoorden, vooral onder tieners, en de verbreiding van eenzaamheid. Over één onderzoek werd gerapporteerd: „Als er één thema te vinden is in al die verhalen van zelfmoord, dan is het wel het isolement ten opzichte van familie, van vrienden, van elk persoon die had kunnen fungeren als een anker tot de werkelijkheid of eenvoudig goed had kunnen luisteren.” (Wij cursiveren.)

Om eenzaamheid te verdrijven hebben haar slachtoffers zich tot alcohol gewend, zijn dwangmatige eters geworden, hebben het gezocht in drugmisbruik en vrije seks. Vaak is eenzaamheid de aandrijvende kracht achter de vrijgezellenbars, de dansclubs, de ontmoetingsgroepen, de afspraakjes met een door de computer verschafte partner en de advertentiekolommen voor huwelijkspartners.

Een hele lijst van kwalen is toegeschreven aan eenzaamheid — maagstoornissen, astma-aanvallen, huiduitslag en andere. In het boek The Broken Heart — The Medical Consequences of Loneliness (Het gebroken hart — de medische consequenties van eenzaamheid) toont de schrijver James J. Lynch met bewijzen aan dat ongetrouwde of gescheiden personen, mensen die vaak alleen wonen, korter leven en meer hartkwalen hebben. Zijn conclusie luidt ronduit: „Menselijk gezelschap is gewoon letterlijk een belangrijke vorm van levensverzekering.”

Onderzoekingen hebben zelfs aanwijzingen opgeleverd dat eenzaamheid de aanzet kan geven tot gewelddadigheid.

Natuurlijk wil dit niet zeggen dat alle personen die aan bepaalde ziekten lijden, eenzaam zijn, noch dat alle ongetrouwde of gescheiden personen snel zullen afglijden naar alcoholisme, vrij geslachtelijk verkeer, geweld of iets dergelijks.

Waarom juist nu zo veel eenzaamheid?

In de afgelopen decennia is het gezinsleven duidelijk achteruitgegaan. In praktisch alle landen is het echtscheidingscijfer omhooggeschoten. Er is een zeer sterke toename geweest in het aantal één-oudergezinnen. Steeds meer mensen wonen alleen. Voeg daarbij het aantal gescheiden personen en vrijgezellen, en het totaal is verbijsterend.

Ook de verandering in denkwijzen en andere ontwikkelingen die zich in de hedendaagse maatschappij hebben voorgedaan, hebben een sfeer gecreëerd die eenzaamheid bevordert. De nadruk is komen te liggen op een onpersoonlijke technologie. Het individu wordt vaak als louter een produktiefactor bezien. Vele personen passen soortgelijke principes ook op hun privé-leven toe. Zij hebben geen zin in de emotionele investering die nodig is om bevredigende betrekkingen met anderen te ontwikkelen, en dus bezitten zij alleen maar oppervlakkige kennissen. Koppel dit gegeven dan aan de mobiliteit van onze moderne tijd, en u zult kunnen inzien waarom het niet moeilijk is om eenzaam te worden.

Ook de televisie heeft een echte communicatie met gezinsleden en vrienden ontmoedigd. Een andere recente ontwikkeling is dat velen van het platteland naar de „grote stad” zijn gestroomd. Iemand die in een grote stad woont, kan het „moe” worden voortdurend onder mensen te verkeren, en aan het eind van de dag zal hij wellicht het verlangen koesteren mensen te ontvluchten, misschien zelfs zijn eigen gezin. Misschien gaat hij zich afsluiten voor de vreemde die zijn hulp nodig heeft. Hij trekt zich terug binnen een beschermend omhulsel. Hij begint een proces dat hem meer en meer kan isoleren. Geleidelijk kan zijn wijkplaats van isolement een gevangenis van eenzaamheid worden.

De redenen voor eenzaamheid zijn talrijk en ingewikkeld. Maar het kernpunt is: Hoe kan ik eenzaamheid het hoofd bieden? Wat kan ik doen om mij uit haar boeien te bevrijden?

[Illustratie op blz. 5]

NOTITIES VAN PERSONEN DIE DOOR HUN EENZAAMHEID ZELFMOORD HEBBEN GEPLEEGD

Liefde is niet langer eenzaam zijn.

Verveling doet pijn.

Ik sta overal buiten, ik heb geen vreugde, ik zit gewoon mijn tijd uit. Ik eet alleen, wandel alleen, slaap alleen, praat tegen mezelf. Er is niemand om me heen die naar me luistert. Niemand, alleen ikzelf.