Gevoel voor humor — een geschenk van God
Door Ontwaakt!-correspondent in Zuid-Afrika
SAM was weer eens te laat voor zijn werk. Zijn werkgever had hem kort geleden een laatste waarschuwing gegeven en ditmaal maakte Sam zich werkelijk zorgen. Hij zag zijn baas al een fraaie toespraak instuderen om hem de laan uit te sturen.
En dat was inderdaad het geval! Toen Sam het kantoor binnenstapte, 35 minuten te laat, kwam zijn baas hem met een onheilspellende gelaatsuitdrukking tegemoet.
Sam dacht snel na. Hij toverde een brede glimlach te voorschijn, stak zijn hand uit en zei: ’Aangenaam. Mijn naam is Sam Maynard. Ik kom solliciteren naar de baan die naar ik aanneem 35 minuten geleden vrijkwam. Vangt de vroege vogel de worm?’ Zijn collega’s schaterden van het lachen en zijn baas, die zijn gezicht niet in de plooi kon houden, liep terug naar zijn kantoor. Sams gevoel voor humor had hem gered.
Het lijdt geen twijfel dat een goed gevoel voor humor vaak een gespannen situatie kan ’ontladen’. Humor kan iemand zelfs helpen het hoofd te bieden aan tegenslag. Een gevoel voor humor stelt mensen in staat te lachen en zich te ontspannen en kan daarom hun gezondheid ten goede komen. In zijn boek Laughter and Health verklaarde Dr. James J. Walsh hoe bij lachen de op-en-neergaande beweging van het middenrif de inwendige organen op soortgelijke manier beïnvloedt als lichaamsbeweging. Lachen heeft een goede uitwerking op hart, lever en ingewanden. Het bevordert de spijsvertering en de afscheiding van afvalstoffen.
Wat is humor?
Humor heeft men wel gedefinieerd als het vermogen de grappige of vermakelijke kant van de dingen te zien. Men zegt er ook van dat het die hoedanigheid is die appelleert aan iemands gevoel voor het belachelijke of absurde.
Een humoristische situatie treedt op wanneer iets daarin niet past, niet op zijn plaats is. Een waardige Londense zakenman, compleet met paraplu en krant, die men in zee ziet pootjebaden, levert een ongerijmd, gek beeld op en zal aan vele toeschouwers een glimlach ontlokken. Een ander voorbeeld: als een kat of hond een klaslokaal zou binnenwandelen, zou dat heel wat gelach geven omdat een dergelijk dier gewoonlijk niet in een schoollokaal thuishoort.
De humor van een situatie kan gebaseerd zijn op het onverwachte van een gebeurtenis. Als een man zijn hoed afnam voor een dame, en er vloog een duif onderuit, zouden toeschouwers lachen om een dergelijk onverwacht voorval. Een verslag uit Nigeria zegt dat de Afrikanen in dat land onverwachte dingen erg grappig vinden en daarbij heel spontaan reageren. Zo zullen zij gewoonlijk lachen wanneer een man uitglijdt over een bananeschil. Maar zij zullen hem ook ogenblikkelijk met medegevoel en bezorgdheid te hulp komen.
De meeste humor wordt door woorden, in een taal, tot uitdrukking gebracht. En er is een grote verscheidenheid van humor die op woorden is gebaseerd, omdat daarbij de nationaliteit, sociale gewoonten, de omgeving en nog vele andere factoren een rol spelen. Sommige soorten zijn wat intellectueler of subtieler, sommige kluchtig, of wat grover en luidruchtiger, en sommige ook scherp en hekelend.
Daar komt bij dat wat voor mensen in het ene land grappig is, een ander volk misschien helemaal niets zegt. Een blanke zendeling sprak een Afrikaans gehoor toe en dacht op een gegeven moment dat hij zijn lezing met een vleugje humor kon kruiden. Doodse stilte. Later had hij het over een aap. Zijn tolk nam niet de moeite het woord te vertalen, maar stak eenvoudig zijn arm omhoog en krabde onder zijn oksel. Hij werd beloond met een bulderend gelach!
Waar heeft humor eigenlijk zijn oorsprong gevonden?
Heeft God gevoel voor humor?
De bijbel vertelt ons dat de Schepper een „gelukkige God” is, en dat hij de mens ’naar zijn gelijkenis’ heeft gemaakt (1 Tim. 1:11; Gen. 1:26). Het vermogen gelukkig te zijn, plezier te hebben, een gevoel voor humor te bezitten, dat alle mensenrassen aangeboren is, moet logischerwijze van de Schepper afkomstig zijn.
Vele dieren halen humoristische capriolen uit. Wie zal niet glimlachen als een jong poesje een kluwen wol achternazit? Wie moet niet lachen om spelende jonge honden, om de ondeugende streken van apen of de komische uitingen van papegaaien? Jehovah heeft bepaalde dieren erg vermakelijk gemaakt voor ons mensen, en dit verschaft een nooit eindigende bron van geluk en plezier. Gevoel voor humor is duidelijk een geschenk van God.
Hoewel de verschillen de vormen van verbale, door middel van de taal geuite, humor niet tot een bepaald land of een bepaalde nationaliteit beperkt zijn, worden bepaalde soorten humor toch wel min of meer met speciale volken in verband gebracht. Amerikanen zijn naar men zegt liefhebbers van de hyperbool, een opzettelijke overdrijving voor nadruk of humoristisch effect. „Het regent katten en honden”, is daarvan een voorbeeld. Ook: „Ik ben bijna doodgegaan van het lachen.” „Ik heb het duizend keer geprobeerd.” Dergelijke verklaringen zijn uiteraard niet letterlijk waar en gewoonlijk is dit voor de luisteraar ook wel duidelijk.
De Britten staan bekend om hun droge humor, waarbij de spreker iets grappigs heel terloops en met een uitgestreken gezicht zegt. Ook zijn de Britten liefhebbers van de understatement, de fraaie kunst om op een situatie heel erg gematigd, sterk onderkoeld, te reageren. Het boek Humour in Memoriam van George Mikes zegt hierover: „Understatement is niet gewoon een manier van grapjes maken; in Engeland is het ook een levenswijze. Ook andere volken gebruiken understatement — de Engelsen hebben er geen auteursrecht op. Een cartoon in de New Yorker toonde twee mannen aan de trapeze en de een heeft zojuist de hand van de ander gemist, dertig meter boven de grond. De man die de wat verstrooide vergissing maakte, zegt: ’Oeps, sorry.’ Beslist een understatement, en een speciaal Amerikaans soort understatement trouwens. Maar in al die andere landen komt understatement toevallig, terloops voor; in Engeland vloeit het voort uit de volksaard; het zit in de lucht. Heel vaak is het ook niet eens als grap bedoeld.”
Een voorbeeld van understatement geeft George Mikes in het volgende verhaal, als hij het over een oversteek van het Kanaal heeft: „Behalve ikzelf was alleen nog één andere man aan dek, en er woedde een hevige storm die de golven huizehoog opjoeg. Enige tijd stonden we daar ineengedoken, zonder een enkel woord te zeggen. Plotseling blies een verschrikkelijke stormvlaag de ander overboord. Zijn hoofd kwam nog eenmaal boven uit het water beneden mij. Hij keek mij kalm aan en zei: ’Tamelijk winderig, is het niet?’”
De typisch Ierse humor heeft ook weer zijn eigen aantrekkelijkheid. Stephen Leacock geeft een voorbeeld in zijn boek Humour: „Er is opdracht gegeven dat ’het laatste rijtuig niet aan de treinen gekoppeld zal worden omdat het altijd onderhevig is aan onplezierige schokken en trillingen’.” Nog een voorbeeld is: „Kom niet de ladder af, Pat. Ik heb hem weggehaald.”
Dezelfde schrijver geeft het volgende voorbeeld van Schotse humor die de naam heeft soms nogal grimmig te zijn: „De vrouw van een Schot werd ziek en stierf, naar het scheen. Toen bij haar begrafenis de dragers de kist naar het kerkhof droegen, stootten zij de kist per ongeluk tegen een stijl van het hek. De schok bracht de vrouw weer bij bewustzijn. Zij werd uit de doodkist gehaald en leefde nog vele jaren. Toen werd zij ziek en ditmaal stierf zij echt. Toen bij de begrafenis de kist de ingang van het kerkhof naderde, zei de man tot de dragers: ’Voorzichtig jongens, voorzichtig. Niet stoten.’”
Spaanse humor illustreert vaak de neiging zichzelf wat omlaag te halen. Een cartoon in het tijdschrift El Triunfo toont twee mannen in gesprek. De een zegt: „Cultuur is nu helemaal in. We hebben een Ministerie van Onderwijs . . . een Ministerie van Cultuur . . . en een Culturele Adviseur van de President.” De ander antwoordt: „Prachtig! Dan is het enige wat we nu nog nodig hebben scholen.” Om eigen zwakheden te kunnen lachen is een belangrijk aspect van humor.
Aangezien Duitsers veel van eten houden, doen grappen over dit onderwerp het goed bij hen. Een reizende opziener van Jehovah’s Getuigen in Duitsland illustreerde de noodzaak om geregeld geestelijk voedsel tot ons te nemen met onze noodzaak om geregeld letterlijk voedsel te gebruiken. „Velen van ons eten driemaal per dag”, zei hij. „Natuurlijk zijn er ook die eenmaal per dag eten — van ’s morgens tot ’s avonds.” Zalen met Duitse toehoorders moesten hier altijd smakelijk om lachen, maar toen dezelfde illustratie werd gebruikt op een vergadering van een andere taalgroep, sloeg de grap helemaal niet aan.
De Nigeriaan vindt lange woorden schitterend, vooral wanneer hij pidgin-Engels gebruikt. Een spreker zal beslist een enthousiaste reactie krijgen wanneer zijn toespraak doorweven is met fraaie, lange woorden. Onder de Joruba wordt de uitkomst van een ruzie soms bepaald door de vraag welke van de kemphanen meer lange woorden weet te gebruiken dan zijn tegenstander.
Humor en valse religie
Humor wil nog wel eens helpen om goed duidelijk te maken hoe dwaas, huichelachtig en schijnheilig valse religie is. De bijbel zelf gebruikt dit soort van humor op verschillende plaatsen. De profeet Jesaja bijvoorbeeld beschrijft hoe een houthakker een laurierboom omhakt, een deel van het hout gebruikt om een vuur te maken waarop hij zijn voedsel kookt en waarbij hij zich warmt, „maar het overige ervan maakt hij werkelijk tot een god, tot zijn gesneden beeld. Hij werpt zich ervoor neer en buigt zich en bidt tot het beeld en zegt: ’Bevrijd mij, want gij zijt mijn God.’” — Jes. 44:14-17; vergelijk Jeremia 10:2-5.
In Mexico ontsnappen religieuze onderwerpen niet aan het levendige gevoel voor humor van de Mexicaan. Zij hebben een verhaal dat heel veel lijkt op de bovenstaande illustratie van Jesaja. Wanneer iemand weigert zich te laten imponeren door een persoon wiens nederige afkomst hij kent, kan hij zeggen: „Hoe zou ik hem als Christus kunnen aanbidden, als ik hem als guavaboom gekend heb?” Het verhaal hierachter is dat een zekere priester een rijke man in zijn woonplaats om hout vroeg ten einde daar een Christusbeeld van te maken. De priester kreeg een stuk van een guavaboom en het beeld werd gemaakt. Maar later, tijdens de mis, viel het de priester op dat de rijke man met een glimlach naar het beeld keek. Na de mis berispte de priester de rijke man en zei dat dit geen passende aanbidding was, waarop hij het antwoord kreeg: „Hoe zou ik hem als Christus kunnen aanbidden, als ik hem als een guavaboom gekend heb?”
Hoed u ervoor deze gave van God te misbruiken
Grappen over seks zijn in vele delen van de wereld heel algemeen. Gods Woord, de bijbel, veroordeelt echter „ontuchtig gescherts”, en degenen die volgens de verheven bijbelse maatstaven willen leven, vermijden deze grappen dus (Ef. 5:4). Dergelijke grappen zijn een vorm van geestelijke vuiligheid die in een christelijke maatschappij volkomen misplaatst is.
Grappen en humoristische verhalen die zuiver en gezond zijn, zijn voortreffelijk wanneer het de juiste tijd en de juiste plaats ervoor is, en ze verschaffen plezier en vreugde — wij hebben allemaal op onze tijd ontspanning nodig. Maar het ’moppen tappen’ wordt vaak schromelijk overdreven. Sommige personen hebben een heel repertoire van humoristische verhalen en besteden veel tijd aan het vertellen ervan. De bijbel waarschuwt ook hiertegen. Hoewel de wijze koning Salomo in Prediker 3:4 zei dat er ’een tijd is om te wenen en een tijd om te lachen’, schrijft hij in hoofdstuk twee, vers twee: „Ik zei tot het lachen: ’Waanzin!’” Wat bedoelde hij hiermee? Salomo kon over lachen spreken als „waanzin” omdat ondoordacht gelach een gezond oordeel verduistert. Het kan iemand ertoe brengen heel ernstige zaken luchthartig op te vatten en daardoor anderen te beledigen of te irriteren. Gevoel voor humor is dus een geschenk dat net als vele andere prachtige gaven van Jehovah misbruikt kan worden.
Prediker 7:6 zegt over dwaas gelach „Als het geluid van doornen onder de pot zo is het gelach van de verstandeloze.” Doornen zijn niet de beste brandstof: ze vlammen snel op, knetteren luid, maar slagen er vaak niet in datgene wat in de pot is, gaar te koken. Hun opvallende, luid geknetter blijkt dus nutteloos te zijn. Dat geldt ook voor het lichtzinnige gegiechel van de dwaas. Dwaas, bulderend gelach en pogingen tot humor op het verkeerde moment kunnen irriterend en schadelijk zijn.
Als wij nadenken over de veelsoortige manifestaties van humor, kunnen wij concluderen dat humor een verrukkelijke gave van onze hemelse Vader is. Niettemin moet humor met mate en met gezond oordeel worden aangewend. Wanneer dit gebeurt, kan gevoel voor humor ons dagelijkse leven iets sprankelends geven.