Communicatie binnen het gezin — Hoe kan ze worden verbeterd?

’MIJN man zegt nooit iets.’ ’Mijn vrouw luistert nooit naar wat ik te zeggen heb.’ Dit zijn veelgehoorde klachten onder echtparen. Jongeren voelen zich vaak als de 12-jarige Max: „Ik ben niet bang om [met mijn ouders] te praten, maar ik ben bang voor de manier waarop zij misschien zullen reageren.” Zo worden gezinsleden gescheiden door muren van stilte.

Sommigen voeren misschien aan dat man en vrouw in veel gevallen gewoon slecht bij elkaar passen; dat zij hopeloos verschillend geaard zijn en nooit met elkaar hadden moeten trouwen! Het is waar dat veel paartjes hun verkeringstijd licht opnemen en in gebreke blijven om vóór het huwelijk een goed fundament voor communicatie te leggen. (Zie het kader op blz. 9.) Niettemin hangt het slagen van een huwelijk niet alleen af van een overeenstemming van karakters. Het is van veel wezenlijker belang of een echtpaar bereid is Gods maatstaven voor het huwelijk te aanvaarden en de bijbelse beginselen toe te passen of niet. Beschouw eens een paar bijbelse uitspraken over de rol en verantwoordelijkheden van echtgenoten en echtgenotes:

● „Laten vrouwen onderworpen zijn aan hun man als aan de Heer.” — Efeziërs 5:22, 23.

● „Mannen, blijft uw vrouw liefhebben, evenals ook de Christus de gemeente heeft liefgehad en zich voor haar heeft overgeleverd . . . Aldus behoren mannen hun vrouw lief te hebben als hun eigen lichaam.” — Efeziërs 5:25, 28.

● „Irriteert uw kinderen niet, maar blijft hen in het strenge onderricht en de gezaghebbende raad van Jehovah grootbrengen.” — Efeziërs 6:4.

Wanneer deze beginselen in praktijk worden gebracht, wordt er een solide basis voor echtelijke communicatie gelegd. Waarom? Omdat een echtgenoot die het als een van God ontvangen verantwoordelijkheid beziet zijn „vrouw lief te hebben”, meer geneigd zal zijn met haar te praten en naar haar te luisteren. Een vrouw die gelooft dat gehoorzaamheid aan haar man een goddelijk vereiste is, zal op overeenkomstige wijze worden gemotiveerd. Maar hoe kunnen de spanningen en moeilijkheden die in een huwelijk ontstaan, worden aangepakt? Kan de raad uit de bijbel u dan werkelijk helpen hieraan het hoofd te bieden?

Wanneer problemen ontstaan

Het huwelijk is de intiemste van alle menselijke verhoudingen. Na verloop van tijd kan een echtpaar zich in zo’n innige verhouding verheugen dat alleen al een aanraking, een blik of een gebaar boekdelen spreekt. Weinigen bereiken echter deze gelukkige staat.

Een jonge echtgenote herinnert zich: „Na ons trouwen maakten wij financieel een moeilijke tijd door. Wij moesten van week tot week zien hoe we rondkwamen en leefden van de hand in de tand. Ik was een dergelijke onzekerheid niet gewend.”

Dit jonge paar verminderde echter de spanningen in hun huwelijk door de Schrift toe te passen. De echtgenoot bekent: „Ik denk dat ik mij totaal niet bewust was van haar gevoelens. Ik dacht dat het allemaal uitstekend ging. Maar ik besefte niet dat zij op was van de zenuwen.” Wat deden zij aan deze communicatiekloof? De echtgenote herinnert zich: „Wij hadden lange gesprekken met elkaar. Het waren soms echt geen gemakkelijke gesprekken, maar ze hielpen altijd.”

Een echtgenoot genaamd Richard zei: „Ik had er moeite mee mij aan de dagelijkse routine van het huwelijk aan te passen. Wij werkten allebei hele dagen en mijn vrouw wilde dat ik ook mijn portie zou bijdragen in het huishoudelijke werk. Maar ik vond dat mijn vrouw alles maar moest doen. Bovendien had ik na een dag werken alleen maar zin om me te ontspannen en naar sport te kijken. Als ik dus plotseling hoorde, ’Kun jij de kleren naar de stomerij brengen?’ dan zei ik, ’Doe het zelf!’

Richard en zijn vrouw begonnen echter met Jehovah’s Getuigen de bijbel te bestuderen. Toen hij vernam dat God van hem verlangde dat hij ’zijn vrouw moest liefhebben als zijn eigen lichaam’, werd hij gemotiveerd zijn deel te doen van de huishoudelijke taken. Zelfs de spanningen van het werk begon hij in het licht van Gods Woord anders te bezien. Hij herinnert zich: „Toen ik eenmaal een reden had om te leven en Gods voornemens begreep, kon ik de negatieve gedachten die ik op mijn werk kreeg, van me afzetten.”

De bijbel wijst echter op nog een andere mogelijke bron van moeilijkheden: „Want wij allen struikelen vele malen. Indien iemand in woorden niet struikelt, die is een volmaakt man, in staat om ook zijn gehele lichaam in toom te houden” (Jakobus 3:2). Ja, iedereen maakt zich zo nu en dan schuldig aan een tactloze of zelfs onvriendelijke opmerking. En dit soort wrijving tussen twee onvolmaakte personen kan boosheid doen oplaaien.

Maar wat gebeurt er als een echtpaar toelaat dat hun huwelijk door zulke problemen wordt beheerst? De bijbel zegt: „Een broeder tegen wie een overtreding is begaan, is meer dan een sterke stad; en er zijn twisten die als de grendel van een woontoren zijn” (Spreuken 18:19). De communicatie kan verbroken worden, met ernstige gevolgen voor zowel het echtpaar als hun kinderen. Deskundigen zeggen zelfs dat „aanhoudende ouderlijke onenigheid” een van de meest verwoestende invloeden voor een kind is.

Door de bijbelse raad toe te passen kunnen zulke conflicten echter tot een minimum worden beperkt. Echtgenoten krijgen het gebod „niet bitter toornig” op hun vrouw te zijn (Kolossenzen 3:19). En er zijn twee nodig om ruzie te maken. Als uw huwelijkspartner van streek raakt en boos wordt, waarom probeert u dan niet kalm en tactvol te blijven? Wees zo mogelijk meegaand en toon medegevoel. Het is zoals de bijbel zegt: „Een zacht antwoord keert woede af” (Spreuken 15:1). Scherpe antwoorden zullen de situatie alleen maar verergeren. Beter is het op vriendelijke wijze te vragen: „Heb ik je van streek gemaakt? Wat scheelt eraan, schat?” Als men op deze manier liefdevol en tactvol naar de reden van het probleem vraagt, zal dat er vaak toe bijdragen dat de moeilijkheid opgelost kan worden. Aan de andere kant kan het zaak zijn uw partner openhartig, doch vriendelijk te vertellen dat u door zijn of haar doen en laten van streek bent. De bijbel zegt: „Laat de zon niet ondergaan terwijl gij in een geërgerde stemming verkeert. Maar wordt vriendelijk jegens elkaar, teder mededogend, elkaar vrijelijk vergevend.” — Efeziërs 4:26, 32.

Eén jonge echtgenoot leerde deze raad toe te passen. Hij zegt: „Mijn vrouw is erg emotioneel. Daarom is het soms moeilijk voor haar om iets rustig te bespreken en niet helemaal over haar toeren te raken. Maar ik heb geprobeerd mij aan haar persoonlijkheid aan te passen en meer rekening te houden met haar gevoelens.” Zulke gewetensvolle krachtsinspanningen zijn niet alleen een hulp om de vrede te bewaren, maar zullen u ook dierbaarder maken bij uw partner!

Communicatie met de kinderen

De komst van het eerste kind betekent voor een jong echtpaar een werkelijke uitdaging. Per slot van rekening heeft een pasgeboren baby meer nodig dan slechts regelmatige voedingen en verschoning. Onderzoekers zeggen dat zuigelingen een sterke behoefte hebben aan communicatie. Het is waar dat een baby niet kan praten, maar de ogen en de aanraking van een ouder en het lichamelijke contact spelen een grote rol bij het openen van de communicatielijnen. Dit is één reden waarom in veel ziekenhuizen moeders tegenwoordig niet meer van hun pasgeboren baby’s worden gescheiden. En, zo zeggen de Zweedse onderzoekers Winberg en De Château: „Terwijl innig contact [tussen moeder en kind] gedurende deze periode rechtstreeks invloed kan hebben op de ontwikkeling van de baby, zou het zelfs van nog groter belang kunnen zijn voor de moeder, daar het haar band met de pasgeborene verstevigt . . . Dit contact schijnt haar houding tegenover de zuigeling en haar gevoeligheid voor zijn behoeften te beïnvloeden.”

Wat kunnen ouders nog meer doen om de communicatie met hun kinderen een goede start te geven? De bijbel wijst erop dat ouders „van kindsbeen af” met hun kinderen moeten spreken (2 Timótheüs 3:15). Is dit realistisch? De onderzoekers Winberg en De Château beweren dat zingen en praten tegen het kind ’belangrijk kunnen zijn voor zijn psychische behoeften’. De Russische onderzoekster M. I. Lisina verwijst naar een experiment waarbij baby’s liefdevol werden toegesproken, werden toegelachen en geliefkoosd. Het resultaat? Na twee maanden bereikten deze baby’s „een aanzienlijk hoger ontwikkelingspeil” dan andere kinderen die niet deze aandacht ontvingen. Zulke liefdevolle communicatie zal voor het kind emotionele voordelen opleveren en Dr. Lisina vervolgt: „Wij geloven dat de interacties met andere mensen van doorslaggevend belang zijn voor het ontstaan van vaardigheden op het gebied van taal [bij de baby].”

Studie en ontspanning

Naarmate de kinderen ouder worden, komt er meer bij kijken om hen op te voeden. Veel christelijke gezinnen hebben er daarom baat bij gevonden een programma van geestelijke activiteiten op te stellen. Dit kan veel doen om de communicatie en de eenheid te bevorderen. Een dergelijk programma kan afwisselend en plooibaar zijn en voor allen heel plezierig.

Toegegeven, het opstellen van zo’n programma vraagt van iedereen wellicht wat aanpassingen. In sommige delen van Afrika bijvoorbeeld is het traditie dat de vader op waardige wijze alleen eet. Maar wanneer hij een christen wordt, ziet hij er de noodzaak van in om met zijn gezin de maaltijden te gebruiken. De voordelen? Bij het ontbijt kan een bijbeltekst of een bijbels onderwerp besproken worden waardoor de dag een goed begin krijgt. De avondmaaltijd kan voor allen een ontspannen periode zijn waarin de gebeurtenissen van die dag worden verhaald en er een „uitwisseling van aanmoediging” kan plaatsvinden (Romeinen 1:12). Ouders kunnen hun opgroeiende kinderen aanmoedigen zich te uiten.

Tijd opzij te zetten voor ernstige studie zoals huiswerk en bijbelbesprekingen is beslist noodzakelijk. Maar laten wij niet de behoefte aan ontspanning uit het oog verliezen. De meeste jongeren vinden het fijn naar de tv of naar films te kijken en te luisteren naar grammofoonplaten of bandjes. Maar al deze zeer doeltreffende communicatiemiddelen beginnen op riolen te lijken — vol vuiligheid. Volgens een onderzoek van het Amerikaanse nationale instituut voor geestelijke volksgezondheid „schijnt het in de jaren ’70 bijeengebrachte bewijsmateriaal op overweldigende wijze te tonen dat er een duidelijk verband bestaat tussen tv-geweld en agressie bij kinderen”. Ouders dienen daarom nauwlettend toe te zien op de ontspanning van hun kinderen. (Zie Efeziërs 5:3-5.) Picknicks en andere uitstapjes, alsook christelijke bijeenkomsten, verschaffen mogelijkheden om kinderen heilzame ontspanning te bieden.

Praten met tieners

Sommige ouders ervaren dat er een communicatiekloof ontstaat als hun kinderen in de tienerleeftijd komen. Deze jaren brengen voor een jongere niet alleen snelle lichamelijke veranderingen, maar hij of zij wordt ook bestormd door nieuwe emoties en verlangens. Sommige jongeren reageren hierop door zich in zichzelf terug te trekken. Anderen sluiten zich voor hun ouders af en gaan zich sterk aan hun leeftijdgenoten hechten. Het vergt daarom veel vastberadenheid van de zijde van de ouders om de communicatielijnen gedurende deze kritieke jaren open te houden. Zij moeten een open oog hebben voor de stemmingen en gevoelens van hun opgroeiende kinderen.

Persoonlijke gesprekjes kunnen zeer nuttig zijn — vooral wanneer ze informeel gehouden worden. „Gij moet . . . uw zoon [Gods woorden] inscherpen en erover spreken wanneer gij in uw huis zit en wanneer gij op de weg gaat en wanneer gij neerligt en wanneer gij opstaat”, zo raadt de bijbel ouders aan (Deuteronomium 6:7). Een vader zou daarom zijn ongewoon stille zoon kunnen vragen hem bij het werk in de tuin of bij de een of andere klus te helpen. Een moeder kan haar dochter naaien leren. Zulke ontspannen gelegenheden leiden vaak tot het werkelijk delen van gevoelens. Zelfs intieme onderwerpen zoals seks, lichamelijke veranderingen, morele maatstaven, geloof en doeleinden in het leven kunnen vaak op zulke momenten worden aangesneden. „Enkele van mijn beste gesprekken met mijn jongens vonden plaats bij de gootsteen in de keuken”, herinnert een moeder zich.

Wees er echter op voorbereid soms te horen dat uw kind een probleem heeft. Misschien is het een gevecht tegen masturbatie of zelfs een erkenning van een gebrek aan geloof. In plaats van een uitbrander te geven, dient u kalm te luisteren en begrip te tonen. Anders kan de kostbare communicatielijn verbroken worden. „Weet dit, mijn geliefde broeders. Ieder mens moet vlug zijn om te horen, langzaam om te spreken, langzaam met betrekking tot gramschap”, zegt de bijbel (Jakobus 1:19). Zelfs als het om kwaaddoen gaat, zult u uw kind niet op staande voet willen veroordelen. Het is het kwaaddoen dat u zult willen afwijzen — niet het kind. (Vergelijk Judas 23.) Laat eerst zien dat u ’vlug bent om te horen’, en biedt uw kind daarna hulp en raad aan. Soms kunt u hem of haar zelfs geruststellen door te zeggen, ’Jij bent niet de enige die zo’n probleem heeft gehad. Zelfs ik had ermee te maken toen ik zo oud was als jij.’ Uw kalme reactie kan ertoe leiden dat uw kind u in vertrouwen zal nemen wanneer de behoefte aan hulp zich opnieuw voordoet.

Het is echter belangrijk dat u zich beschikbaar stelt voor uw kinderen. Eén vader had een nogal verantwoordelijke baan en zat daarom vaak ook thuis nog in zijn studeerkamer over allerlei papieren gebogen. Zijn dochter kampte echter met een naar haar idee ernstig probleem. Maar omdat haar vader het zo druk had, hield zij het voor zich. Niet lang daarna raakte zij depressief en ging zij het huis uit. Gelukkig keerde zij terug, had een goed gesprek met haar vader en besefte dat het slechts een klein probleem was. Nadien zorgde haar vader er echter voor dat hij zijn werk in de zitkamer deed waar hij meer voor zijn opgroeiende kinderen beschikbaar was.

Gewoon aanwezig zijn betekent voor uw kinderen meer dan materiële rijkdom. Anita, een alleenstaande moeder, had vijf kinderen in de leeftijd van één tot zes jaar te onderhouden. Hoewel zij via de bijstand voor haar kinderen slechts een karige maandelijkse uitkering kreeg, beklaagde zij zich niet omdat zij met zo weinig moest zien rond te komen. Deze voorziening van de overheid stelde haar in staat om thuis bij haar kinderen te zijn. En hoewel zij er financieel af en toe zeer krap bij zaten, herinnert zij zich: „Wij hoefden nooit honger te lijden. Wij leerden op Jehovah te vertrouwen.” Met de hulp van enkele christelijke vrienden die hen van kleding voorzagen, was zij in staat haar kinderen in materieel opzicht te onderhouden maar hun ook de aandacht te geven die zij nodig hadden.

Gelukkige, verenigde gezinnen

Liefdevolle, meevoelende ouders met wie gepraat kan worden, kunnen wonderen doen voor hun opgroeiende kinderen. Zo schreef opvoedkundige Audrey Bilski: „’Ik kan over praktisch alles met ze praten’, is misschien wel een van de mooiste complimenten die een tiener of een volwassen zoon of dochter zijn of haar ouders kan geven.” Echtgenotes en echtgenoten stellen het evenzo op prijs wanneer zij hun huwelijkspartner met vertrouwen kunnen benaderen om zelfs de gevoeligste kwesties te bespreken, wetend dat zij een begrijpend en welwillend gehoor zullen vinden.

Het is waar, in onze huidige complexe wereld zijn er heel wat vormen van druk die de communicatie binnen het gezin tegenwerken. En van tijd tot tijd hebben ouders zelf leiding nodig. Maar er is geen reden om u hulpeloos te voelen. Andere ervaren ouders, vooral rijpe christenen, kunnen vaak hulp bieden. En dan is er Gods Woord, de bijbel, dat ’levend is en kracht uitoefent’ (Hebreeën 4:12). Het boek Een gelukkig gezinsleven opbouwen, gepubliceerd door de uitgevers van dit tijdschrift, heeft duizenden geholpen om hun gezinsleven te verbeteren.a

Dit artikel heeft slechts enkele van de praktische bijbelse raadgevingen aangeroerd. Zet er tijd voor opzij om die raad regelmatig te bestuderen en toe te passen. Zo kunt u erin slagen een gelukkig en verenigd gezinsleven op te bouwen.

[Voetnoten]

[Kader op blz. 9]

VERKERING EN COMMUNICATIE

„U MAAKT twee grote keuzen in uw leven,” schreef professor Ernest Burgess, „de keuze van een beroep of vak; de andere, de keuze van een levensgezel.” De meeste mensen zijn tamelijk rationeel wanneer het aankomt op het kiezen van het werk dat zij hun hele leven gaan doen. „Wanneer u echter trouwt,” vervolgde de professor, „bent u geneigd u eerder op een romantische dan op een praktische wijze te gedragen.”

De verkeringstijd is daarom een tijd voor een serieuze uitwisseling van gedachten. Het is waar, zelfs voordat een man en een vrouw werkelijk met elkaar kennismaken, kan er een krachtige uitwisseling van boodschappen tussen hen plaatsvinden. Hij staart haar misschien bewonderend aan en zij werpt hem wellicht een waarderende blik toe. Er schuilt waarheid in een oud gezegde: „Het oog is de spiegel der ziel.” Onze ogen kunnen diepe emoties en boodschappen van het hart onthullen. Na verloop van tijd maken mondelinge uitingen van genegenheid wellicht plaats voor een ander middel tot communicatie — aanraking. In veel culturen worden dingen zoals elkaars hand vasthouden en elkaar omhelzen beschouwd als een passende uiting van liefde.

Maar hoewel uitingen van genegenheid hun plaats hebben, is een hecht huwelijk niet gebaseerd op hartstocht. Een aanraking van een persoon van wie men houdt, kan sterke gevoelens en seksuele verlangens oproepen. De bijbel moedigt christenen aan immorele prikkels te „doden” (Kolossenzen 3:5). Dit vormt niet slechts een morele bescherming, maar het is goede en praktische raad. Want als seksuele verlangens eenmaal op onbeheersbare wijze zijn gewekt, is er vaak geen wezenlijke en serieuze communicatie meer. Paartjes kunnen verblind raken voor duidelijke persoonlijkheidsgebreken en zwakheden.

Openhartige en oprechte gesprekken tijdens de verkeringstijd zullen het antwoord verschaffen op vragen zoals: Passen wij werkelijk bij elkaar? Is hij of zij eerlijk en vriendelijk? Houdt de persoon er een goede moraal op na? Is hij in staat een goede verzorger te zijn? Neemt hij goede beslissingen? Zal zij in staat zijn voor een huishouding te zorgen? Is zij bereid zich aan leiding te onderwerpen? Houden wij werkelijk van elkaar — en is het niet slechts fysieke aantrekkingskracht?

En als men nu verlegen is? Bedenk dat een basisvereiste voor een goed gesprek is, te kunnen afstemmen op de gevoelens en interesses van anderen. Dat zal niet al te moeilijk zijn voor twee personen die van elkaar houden (1 Korinthiërs 13:5). Leer eenvoudige, maar passende vragen te stellen. De meeste mensen vinden het prettig om over zichzelf, hun leven, familie en bezigheden te vertellen en zullen dat graag doen als men hen tactvol aan de praat weet te krijgen.

Deze gesprekjes tijdens de verkering kunnen onthullen dat een paartje vele interesses, doeleinden en verwachtingen gemeen heeft. Maar hoe staat het ermee wanneer er verschillen aan het licht treden? Probeer te onderscheiden tot in welke mate deze verschillen het huwelijksgeluk in gevaar zullen brengen. Dat een aanstaande huwelijkspartner niet houdt van een bepaalde vorm van ontspanning, zoals dansen, betekent niet dat de persoon een slechte echtgenoot of echtgenote zal zijn. Misschien zijn er andere, belangrijkere dingen die men gezamenlijk zou kunnen doen. Wellicht bestaat de mogelijkheid nieuwe, gemeenschappelijke interesses op te bouwen. In ieder geval verklaarde professor Burgess verder: „Paartjes dienen te proberen vóór de trouwdag te praten over de belangrijkste kwesties in hun verhouding, zoals kinderen, schoonfamilies, financiën, religie, en levensfilosofie, en overeenstemming te bereiken over zulke kwesties. Het is gewoonlijk een ijdele hoop te verwachten een levensgezel na de huwelijksceremonie te kunnen veranderen.”

[Illustraties op blz. 7]

Ouders moeten elke gelegenheid aangrijpen om een goede verstandhouding met hun kinderen op te bouwen