Hoe de wereld verslaafd raakte
DE AMERIKAANSE senator rookt twee pakjes sigaretten per dag. „Ik weet dat het mijn leven zal bekorten . . . Het zal waarschijnlijk mijn dood zijn”, vertelde hij zijn collega’s tijdens een debat over prijsgaranties voor tabakstelers. „Ik betreur de dag dat ik verslaafd ben geraakt aan dit afschuwelijke spul.”
De senator is niet de enige met spijtgevoelens. Volgens sommige schattingen heeft 90 procent van de rokers in zijn land al eens geprobeerd om met roken te stoppen of zou graag willen stoppen. En alleen al in 1983 zijn twee miljoen Japanse rokers ermee opgehouden. Eén autoriteit zegt: „Bijna alle gewoonterokers schijnen er spijt van te hebben dat zij ooit zijn begonnen, en waarschuwen hun kinderen hun voorbeeld niet na te volgen.”
Maar hoe zijn al deze rokers die dat nu zo betreuren, er dan toch zo diep in verwikkeld geraakt? Op een of andere manier, zo zegt onderzoeker Robert Sobel, „zijn wij als beschaving, welke voor- of tegenspoed dat ons ook mag brengen, getrouwd met deze papieren kokertjes met een beetje fijngesneden kruid erin”. Een van de zes giganten van de sigarettenindustrie heeft een kwart miljoen werknemers in dienst. Elk jaar heeft deze onderneming in 78 landen op zes continenten een omzet van in totaal $10 miljard. Hoe kon een gewoonte die zo velen als ongewenst beschouwen, de vraag creëren waarvoor zo’n enorme industrie moet draaien?
De geschiedenis van de sigaret is in feite misschien wel een van de grootste verrassingen van de afgelopen honderd jaar. De aanzet tot de huidige ongelofelijk grote vraag leverden twee 19de-eeuwse oorlogen. Een pasgeboren industrie, de reclame, wakkerde het smeulende vuurtje aan. En een verrassende nieuwe tabak — lichtgeel, milder en van een andere chemische samenstelling — zorgde ervoor dat rokers de rook durfden te inhaleren. Die opmerkelijke verandering in de rookgewoonte, het inhaleren van de rook, waarborgde dat de meeste rokers er voor de rest van hun leven aan vast zouden zitten.
De oorlogen die een vraag deden ontstaan
Tabak bleef een buitensporige luxe tot 1856, toen sigaretten hun eerste massale afzetgebied vonden. In dat jaar keerden Britse en Franse soldaten terug van de Krimoorlog met „papieren sigaren”, en een daar opgedane rookgewoonte. Een sigarettenrage golfde door Europa en schiep een onverwachte vraag naar Turkse sigaretten of het Engelse imitatieprodukt.
De „Krimrage” gaf de sigaret een zekere status als een goedkope vervanging voor pijp of sigaar in oorlogstijd. Maar de rage ging voorbij. Bovendien, zo legt Robert Sobel uit, „leek het in het begin van de jaren 1860 onmogelijk om Amerikaanse mannen van de gegoede middenklasse — de voornaamste markt voor rookwaren — aan het roken van sigaretten te krijgen”. De rook van deze vroege sigaretten was niet zo aanlokkelijk als die van de moderne sigaret. Net als de rook van sigaren was sigaretterook licht alkalisch, en rokers hielden de rook in hun mond. Het was niet aangenaam om de rook te inhaleren zoals hedendaagse sigarettenrokers doen. Het was tijd voor de volgende verrassende ontwikkeling.
De Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) introduceerde een verslavender vorm van rook, en deed dit dan ook met wat tabaksexpert Jerome E. Brooks „explosieve kracht” noemt. Opnieuw bracht oorlog de goedkope sigaret bij de soldaten — de Zuidelijken eerst, vervolgens de Noordelijken. Maar deze keer was het geen voorbijgaande rage.
In deze sigaretten zat Amerikaanse tabak, en iets daaraan was anders. Amerikaanse telers hadden nieuwe soorten tabak gekozen die goed groeiden op hun stikstofarme grond. Zij ontdekten ook, door een grillig toeval op een boerderij in Noord-Carolina, een droogproces waardoor hun blad heldergeel, mild en zoet werd. In 1860 noemde het Amerikaanse Censusbureau het „een van de abnormaalste ontwikkelingen in de landbouw die de wereld ooit heeft gekend”. Na een paar sigaretten van deze nieuwe tabak voelden nieuwe rokers een onweerstaanbare drang om er opnieuw een op te steken.
Verslaafd!
Destijds begreep men nog niet dat deze kleine, doch gestaag groeiende markt lichamelijk afhankelijk geworden was van een zeer verslavende stof. „Het achteloos roken van meer dan twee of drie sigaretten gedurende de adolescentie” leidt bijna zonder uitzondering tot „onvervalst afhankelijk rookgedrag”, zegt de onderzoeker van verslavingsvormen Dr. Michaël A. H. Russell. „In tegenstelling tot de adolescent die begint met een of twee keer per week heroïne te spuiten, heeft de rokende adolescent al zo’n tweehonderd opeenvolgende nicotine-’injecties’ ervaren tegen de tijd dat hij zijn eerste pakje sigaretten heeft gerookt.”
Ja, inhaleren was het geheim. Nicotine schijnt slechts onder alkalische omstandigheden door het slijmvlies heen te dringen en irritatie te veroorzaken. Omdat sigaretterook enigszins zuur is, is het de enige tabaksrook die mild genoeg voor mond en keel is om te worden geïnhaleerd. Maar in de longen wordt het zuur geneutraliseerd, en kan de nicotine zich onbelemmerd in de bloedbaan storten. In slechts zeven seconden arriveert het nicotinerijke bloed in de hersenen, zodat elk trekje een bijna onmiddellijke beloning aan nicotine oplevert. Jongeren die meer dan één sigaret roken, zo verklaart een Brits regeringsonderzoek, hebben slechts een kans van 15 procent om niet-rokers te blijven.
Zo had nog in hetzelfde decennium waarin de Krimoorlog plaatsvond, de sigarettenindustrie een krachtige gewoonte doen ontstaan. Het duurde nog geen twintig jaar voordat tabakshandelaren op het idee kwamen om pakkende kranteadvertenties en getuigenissen te gebruiken om nieuwe klanten aan te trekken. Een in 1880 gepatenteerde machine zorgde voor een massale produktie van de sigaret en hield de prijs laag, terwijl plaatjes van sporthelden en glimlachende dames het sigarettenimage aan het mannelijke publiek verkochten. Maar wat maakte dat zij bleven terugkomen om meer? Afhankelijkheid van nicotine! Een schrijver over gezondheidszaken, William Bennet, M.D., brengt het zo onder woorden: „Mechanisatie, slimme reclame- en marketingtechnieken leverden hun bijdrage, maar [zonder nicotine] zou men toch nooit zo veel gedroogde kool hebben verkocht.”
Tegen 1900 was de moderne sigaret, inmiddels een internationaal verschijnsel, gereed om haar greep op de wereldmaatschappij te verstevigen.
[Inzet op blz. 5]
Een nieuwe roker ervaart 200 nicotine-„injecties” bij zijn eerste pakje sigaretten