Filippi — Plaats van bronnen

TOEN wij Thessaloniki naderden, scheerden wij vlak over de golven van de Egeïsche Zee. Plotseling doemde de landingsbaan van het vliegveld aan de rand van het water op en schoot onder ons door — zo dicht bij het vliegtuig dat mijn vrouw dacht dat wij al op de grond waren. „Dat was de zachtste landing die we ooit hebben gehad!”, zei ze. Toen raakten de wielen met een schok de grond.

Macedonië, Griekenland! Ik dacht aan de wereld van Alexander de Grote en aan de latere veldslag in de vlakte van Filippi, die beslissend was geweest voor de toekomst van Rome. En ik vroeg mij af hoeveel invloed dit alles had gehad op het leven en de bediening van de christelijke apostel Paulus. Filippi was de eerste stad in Europa waar Paulus als „apostel der natiën” het christendom predikte (Romeinen 11:13). Zouden wij daar iets zien wat ons er meer over zou vertellen? Of was het verleden over de vlakte geraasd zonder een spoor achter te laten?

Na vanuit Thessaloniki twee uur in noordelijke richting gereden te zijn, bevond onze bus zich op de slingerende bergweg boven de haven van Kavala. Hoewel Kavala hoofdzakelijk bekend is vanwege de export van tabak, zorgden vissers die op de kade netten boetten voor het soort tafereel dat Paulus volgens ons gezien moet hebben toen Kavala nog Neapolis werd genoemd. — Handelingen 16:11.

Hoewel Paulus niet in Neapolis bleef, konden wij enkele meters onder ons de steile, met keien bestrate weg zien waarover hij reisde. Toen waren wij over de nauwe, bosrijke bergpas en vingen onze eerste glimp op van wat eens de stad Filippi was. Wij konden bijna halverwege het dal de massieve rots onderscheiden die de plaats markeert.

Wij keken neer op velden vol rijpende tabaksplanten. Paulus had neergekeken op moerassen, en de vroege kolonisten op dichte bossen. De apostel zal tijdens zijn afdaling wellicht van tijd tot tijd gestopt zijn om weer op adem te komen. Toch moet hij zich hebben voortgehaast, misschien even opgewonden als wij waren.

Bronnen van water

Filippi bestond al voordat Philippus II in 356 v.G.T. de bossen verwijderde, de stad vergrootte en haar naar zichzelf noemde. Vijf jaar eerder waren er van Thasos kolonisten gekomen om de rijke mijnen van Asyla en het Pangaiongebergte te exploiteren. Zij noemden hun dorp Krenides, ’plaats van kleine bronnen’. Waarom? Omdat overal waterbronnen opwellen, waardoor het dal grotendeels moerasland was.

Pas kort geleden is het land met succes drooggelegd. Maar de bronnen zijn er nog steeds en de beken stromen nog. De oude Romeinse weg kruist ergens de Gangas. Deze rivier had voor Paulus een bijzondere betekenis gehad en wij wilden ze zien.

Bronnen van edele metalen

Philippus versterkte Krenides om de Thasische mijnwerkers, die door Thracië werden bedreigd, te beschermen. Hij wilde van Krenides een militaire buitenpost maken. Maar hij had bovenal goud nodig om zijn ambitieuze oorlogsplannen te bekostigen. De goudmijnen maakten Philippus en Alexander de Grote meer dan duizend talenten per jaar rijker. Toen het goud op was, raakte Filippi in vergetelheid.

Bronnen van bloed

Meer dan een eeuw ging voorbij. Griekenland bezweek voor de macht van Rome. Het Romeinse Rijk had dringend wegen nodig en dwars door Macedonië werd de Via Egnatia aangelegd. De weg liep veertien kilometer van de kust midden door Filippi en de stad kwam nu tot leven door handels- en militair verkeer.

Filippi was van strategisch belang geworden. In 42 v.G.T. werd er veel bloed vergoten in twee verwoede veldslagen tussen Rome en overweldigers die de macht in het rijk wilden overnemen. Maar de republikeinse samenzwering mislukte en het keizerrijk werd gered. Ter herinnering daaraan maakte de zegevierende Octavianus Filippi tot een Romeinse kolonie. — Handelingen 16:12.

Bronnen van leven

Tegenwoordig woont er niemand in Filippi. Het is slechts een archeologische plaats. Toen wij langs de Via Egnatia kuierden, bestudeerden wij de karresporen in het plaveisel. Wij liepen wat rond op de marktplaats en namen een kijkje in het openbare privaat met zijn vijftig zitplaatsen. In de bibliotheek stonden geen boeken, net zomin als er in het gymnasium (eigenlijk een palaestra of worstelschool) worstelaars waren. Wij zagen de ruïnes van Romeinse tempels en Griekse nissen en zelfs van een Egyptisch heiligdom halverwege de acropolis. Toen wij in het openluchttheater zaten, verwonderden wij ons over de akoestiek. Wij stonden in het forum en stelden ons voor dat er heerszuchtige magistraten uit hun ambtsvertrekken te voorschijn kwamen, voorafgegaan door gerechtsdienaars die een bundel roeden vastgebonden rond een bijl droegen — een symbool van hun gezag. Wij probeerden in onze verbeelding het Filippi van 50 G.T., dat zo Romeins was geworden, te herscheppen.

Volgens de bijbel bleven Paulus en zijn metgezellen „in deze stad . . . en brachten er enkele dagen door” (Handelingen 16:12). Er wordt geen melding gemaakt van opwindende ontmoetingen. Toen hoorde Paulus op een dag van een kleine groep die geen oude en ook geen nieuwe goden volgde en toch godvruchtig werd genoemd. Zij kwamen achter de koloniale poort buiten de stad samen, bij de plek waar de weg de rivier kruiste.

„Op de sabbatdag”, schrijft Lukas, „begaven wij ons buiten de poort langs een rivier, waar wij dachten dat een gebedsplaats was; en wij zetten ons neer en gingen tot de vrouwen spreken die waren bijeengekomen.” De bespreking ging over de hoop op redding en eeuwig leven door bemiddeling van Jezus Christus. Vooral „een zekere vrouw genaamd Lydia, een purperverkoopster, . . . luisterde, en Jehovah opende haar hart wijd, zodat zij aandacht schonk aan hetgeen door Paulus gesproken werd”. — Handelingen 16:13, 14; vergelijk Filippenzen 2:12, 16; 3:14.

Een paar dagen later kwam er een dramatisch einde aan Paulus’ verblijf in Filippi. Terwijl hij de ongeveer anderhalve kilometer naar de gebedsplaats aflegde, kwam hij een hinderlijk meisje tegen dat van een boze geest was bezeten. Toen Paulus de demon uitwierp, waren de werkgevers van het meisje woedend omdat het met hun verdiensten uit de waarzeggerij gedaan was. Wat was het gevolg?

„Zij [grepen] Paulus en Silas en sleepten hen naar de marktplaats, naar de regeerders.” ’Zij zijn joden’, was hun beschuldiging. (Iedereen wist dat Claudius net alle joden uit Rome had verbannen.) Zij voegden eraan toe: ’Zij brengen onze stad geheel in rep en roer door gebruiken te verkondigen die wij niet mogen aanvaarden of beoefenen, aangezien wij Romeinen zijn.’ De menigte raasde en tierde; de magistraten velden vonnis. Daarop maakten de gerechtsdienaars hun roeden los en ’dienden Paulus en Silas vele slagen toe’, waarna zij hen, bloedend en uitgeput, in de gevangenis wierpen en hun voeten in het blok sloten. Dank zij een aardbeving werden Paulus en Silas diezelfde nacht bevrijd en aanvaardden hun gevangenbewaarder en zijn gezin het christendom. — Handelingen 16:16-34.

De volgende morgen betreurden de regeerders het gerezen misverstand heel erg, maar zouden de vreemdelingen alstublieft de stad willen verlaten? Paulus en Silas gingen voordat zij naar Thessalonika vertrokken, eerst naar het huis van Lydia om hun medegelovigen aan te moedigen. Lukas bleef achter om voor de nog jonge gemeente te zorgen. — Handelingen 16:35-40.

Bronnen van edelmoedigheid

„Zij dwong ons er gewoon toe” in haar huis te komen, schreef Lukas over Lydia. Zelfs Paulus’ gevangenbewaarder was zodra hij de situatie goed begreep zeer gastvrij (Handelingen 16:15, 33, 34). Tijdens Paulus’ verblijf in Thessalonika stuurden de vrienden in Filippi hem tweemaal dingen die hij nodig had.

Toen hij God later moedig in Korinthe diende, kwamen de Filippenzen opnieuw naar hem toe. Nog jaren later, toen Paulus in Rome gevangenzat, kwam er een afgezant uit Filippi met gaven en een aanbod om als persoonlijke dienaar in de behoeften van de apostel te voorzien. Paulus was ontroerd. Hij wist dat de Filippenzen niet veel hadden op materieel gebied. Daarom schreef hij: „Hun diepe armoede [heeft] de rijkdom van hun edelmoedigheid overvloedig . . . doen zijn.” — 2 Korinthiërs 8:1, 2; 11:8, 9; Filippenzen 2:25; 4:16-18.

Ons vertrek

Wij treuzelden bij de Gangas en ik sloeg met mijn hand door het water. Het was verrassend koud. Wij keken om ons heen. Hier ergens was de „gebedsplaats” waar Paulus en anderen voor aanbidding samengekomen waren.

Maar toen vroeg ik mij af: Wat maakt Filippi zo bijzonder voor mij? Is het deze plaats bij de rivier? Zou het de marktplaats met haar lege bibliotheek, het leegstaande gymnasium, de godloze tempels en de winkels zonder koopwaar kunnen zijn?

Zijn het de bronnen? Filippi is inderdaad echt een „plaats van bronnen”. Er vloeit nog steeds veel water. Eens was het een bron van goud en, in een droevige periode, van bloed. Maar er was ook een goede periode, toen enkele heel bijzondere mensen, zoals Paulus, Lydia, de gevangenbewaarder en andere, bronnen van leven, liefde en edelmoedigheid waren. Het zijn de mensen, niet waar? Die bijzondere mensen maken Filippi bijzonder voor mij. Door hen raak ik in gepeins verzonken. Door hen raak ik aan het mijmeren. Ik wilde dat — mijn vrouw raakte mijn arm aan. „Kom”, zei ze zacht. „We moeten gaan.” — Ingezonden.

[Kaart/Illustraties op blz. 25]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

FILIPPI

GRIEKENLAND

EGEÏSCHE ZEE

[Illustraties]

Links boven: „bema” (rechterstoel) van het oude Filippi; rechts boven: waar de „Via Egnatia” de Gangas kruist; onder: het forum