Geklets — Waarom zo aantrekkelijk?

IN HET Chinees heet het sjén-tán, in het Fins juoru, in het Italiaans pettegolézzo, in het Spaans chisme. Ja, geklets is universeel. In sommige talen heeft het woord „geklets” misschien een uitgesproken negatieve klank. In het Nederlands heeft kletsen onder andere de betekenis van gemoedelijk praten.

Het is echter interessant dat het woord ook een negatieve klank heeft gekregen. „Geklets” wordt daarom vaak voorafgegaan door het woord „boosaardig” of „schadelijk”. Dat is zo omdat loze kletspraat vaak niet veel anders is dan nadelig gepraat of roddel. Het zou zelfs kunnen ontaarden in regelrechte laster, wat omschreven is als „het uiten van valse beschuldigingen of het geven van een verkeerde voorstelling van zaken waardoor de reputatie van een ander aangetast en geschaad wordt”. Het wekt dan ook weinig verbazing dat een oude spreuk luidt: „Zoals noordenwind een striemende regen brengt, zo geeft gemeen geroddel verbeten gezichten.” — Spreuken 25:23, Groot Nieuws Bijbel.

Waarom vinden wij geklets, gezien de mogelijke schadelijke gevolgen ervan, dan dikwijls zo onweerstaanbaar, zo aantrekkelijk? En waar moet men de grens leggen tussen geklets en geroddel?

Geklets — Een uitwisseling van informatie

Er is een tamelijk fundamentele reden waarom mensen over anderen kletsen: Mensen zijn geïnteresseerd in mensen. Wij zijn daarom van nature geneigd over andere mensen te praten. Zoals Max Gluckman, een antropoloog, eens opmerkte: „Elke dag weer, en vaak een groot deel van de dag, praten de meesten van ons over anderen. Ik denk dat als wij moesten bijhouden hoe wij de tijd besteden dat wij niet slapen, ’kletsen over anderen’ — voor sommigen van ons althans — na werken op de tweede plaats zou komen.”

Als het terloopse praten over ditjes en datjes binnen de perken wordt gehouden en vriendelijk blijft, kan het een middel zijn om nuttige informatie uit te wisselen en op de hoogte te blijven van de laatste nieuwtjes. Het kan daarbij gaan om onschuldige dingen als wie er getrouwd is, wie er in verwachting is en wie er is gestorven, of het kan gewoon een humoristische anekdote zijn zonder kwade bedoelingen.

Maar al te vaak overschrijdt loos gepraat echter de grenzen van wat gepast is en van goede smaak getuigt. Feiten worden opgesmukt, overdreven of verdraaid. Men verlustigt zich in andermans vernedering. Er wordt inbreuk gemaakt op andermans privacy. Het vertrouwen van anderen wordt geschonden. Iemands goede naam wordt door het slijk gehaald of verwoest. Lofwaardige dingen worden van hun glans beroofd door geklaag, gemurmureer en gevit. Dat het niet verkeerd bedoeld was, is voor degene over wie gekletst wordt een schrale troost. Schadelijk geklets is daarom vergeleken met modder die tegen een schone muur is gegooid. De modder blijft misschien niet zitten, maar er blijft altijd een vuile plek achter.

Erbij horen

Een andere reden waarom wij gemakkelijk tot roddelen overgaan, is ons natuurlijke verlangen door anderen aardig gevonden en geaccepteerd te worden. „Om de een of andere reden”, zo schreven de psychologen John Sabini en Maury Silver, „bent u verplicht te praten; en kletsen over anderen is een aangename, gemakkelijke en algemeen aanvaarde manier om aan die verplichting te voldoen” (Moralities of Everyday Life). Tot op zekere hoogte levert praten over anderen dus bruikbare gespreksstof en is het een manier om erbij te horen.

Het probleem is dat mensen negatieve informatie over het algemeen veel opwindender vinden dan positieve informatie. Sommigen schijnen zelfs een voorliefde te hebben voor schokkende, sensationele en schandaleuze berichten. Roddelpraat is dus een echte aandachttrekker — hoe choquerender of schandaliger het sensationele nieuwtje is, hoe beter. En bijna niemand neemt de moeite om na te gaan of de schokkende beweringen op waarheid berusten.

Roddelbladen

Dit soort roddel appelleert aan nog een andere menselijke zwakheid — grenzeloze nieuwsgierigheid. Wij zijn dol op geheimen. Wij vinden het heerlijk op de hoogte te zijn, tot de ingewijden te behoren. Al in 1730, toen Benjamin Franklin voor de Pennsylvania Gazette een roddelrubriek begon te schrijven, besefte men dat mensen voor roddel zouden betalen.

Roddelbladen bestaan nog steeds — en ze floreren. In Europa stromen de kiosken zowat over van bladen waarin het wel en wee van koninklijke families, autocoureurs en andere internationale beroemdheden breed wordt uitgemeten. Eén kranteartikel merkte dan ook op dat er met roddel grof geld te verdienen valt.

Maar is het heilzaam om ziekelijk nieuwsgierig te zijn naar wat zich in de beslotenheid van het huis, de slaapkamer of de geest van anderen afspeelt? Kan het lezen en bekijken van stof die erop gericht is wellustige begeerten wakker te roepen, ooit gezond zijn? Het is duidelijk dat roddelbladen de nieuwsgierigheid dermate aanwakkeren dat ze de grenzen der redelijkheid overschrijdt.

„Ik hoorde het in de wandelgangen”

Ook ongefundeerde geruchten en verkeerde informatie hebben brandstof geleverd voor schadelijk geklets. Wij kennen in het Nederlands de uitdrukking: „Ik hoorde het in de wandelgangen.” Bij belangrijke vergaderingen onderhouden de deelnemers zich in de pauze vaak informeel met elkaar, terwijl zij door de gangen wandelen. „Men zegt in de wandelgangen, dat . . .” is dus een excuus voor het doorvertellen van niet-officiële gegevens of ongefundeerde geruchten.

Helaas zijn de gevolgen vaak bitter. Geruchten hebben paniek, dood en verderf gezaaid. De kosten zijn alleen al voor de zakenwereld onnoemelijk. Eén snelbuffetketen was meer dan een jaar bezig om het onware gerucht te bestrijden dat hun hamburgers wormen bevatten. Het kostte een bekend wasmiddelenconcern jaren — en miljoenen dollars — om te trachten het gerucht de kop in te drukken dat hun bedrijfsembleem het insigne van Satan was en dat het bedrijf zelf zich op een of andere manier met demonenaanbidding bezighield.

Het zijn echter de afzonderlijke personen die het ergste leed en de grootste schade ondervinden van geruchten. Maar omdat wilde verhalen meestal fascinerend zijn, zijn mensen geneigd ze door te vertellen zonder zich al te veel aan de waarheid en de gevolgen gelegen te laten liggen.

Kwaadaardig geklets — Laster

Haat en nijd liggen vaak ten grondslag aan de meest verwoestende vorm van geklets — kwaadaardig geklets of laster. Het Griekse woord voor „lasteraar” is di·aʹbo·los, het woord dat in de bijbel met Duivel wordt vertaald (Openbaring 12:9). De titel is passend, aangezien Satan de grootste lasteraar van God is. Net als Satan, spreken sommigen over anderen met kwade bedoelingen. Soms is wraak het motief, tengevolge van gekwetste gevoelens of jaloezie. In elk geval proberen zij hun eigen belangen te bevorderen door de goede naam van anderen door het slijk te halen.

Hoewel kwaadaardig geklets of laster duidelijk de meest verwerpelijke vorm van kletsen is, is elke vorm van nadelig, schadelijk geklets immoreel en onverantwoordelijk. Hoe kan iemand derhalve voorkomen dat onschuldig gebabbel en genoeglijk gekeuvel in schadelijke laster ontaarden?

[Illustratie op blz. 5]

Een vriendschappelijk kletspraatje dient vaak om nuttige informatie uit te wisselen en het gesprek op gang te houden

[Illustratie op blz. 6]

Schadelijk geklets is als modder die tegen een schone muur is gegooid. Het blijft misschien niet zitten, maar er blijft altijd een vuile plek achter

[Illustratie op blz. 7]

Sommigen roddelen om in het middelpunt van de belangstelling te staan