Een blik op wat wij ’ons huis’ noemen

„Oost, west, thuis best.” — Nederlands spreekwoord.

HOE ziet uw ’thuis’ er uit? Is het een weldoortimmerd, door bouwvakkers gebouwd huis waarbij gebruik is gemaakt van moderne materialen? Of is het een door de eigenaars zelf gebouwd huis waarbij gebruik is gemaakt van het in de omgeving voorhanden zijnde materiaal? Laten wij eens een korte blik werpen op wat mensen in diverse streken op aarde ’hun huis’ noemen.

Allereerst begeven wij ons naar het land El Salvador, waar wij in het dorpje Texistepegue Jorge en zijn ouders ontmoeten. Bij onze bezichtiging van Jorges woning merken wij op dat de vloer gewoon de kale grond is. Het dak wordt gestut met in de aarde geslagen boomstammen. De muren van adobe zijn bepleisterd met modder. Het pannendak steekt over de muren uit om voor schaduw te zorgen en de muren tegen de regen te beschermen. Veel mensen in El Salvador maken het dak echter niet van dakpannen maar van lang gras, in lagen van vijftien centimeter dik.

Een deel van de arme plattelandsbevolking in Colombia woont in enigszins vergelijkbare huizen. Tussen de hoekpalen die in de grond worden gezet, vormt met modder bepleisterd, gespleten bamboe de muren. Het dak bestaat uit palmbladeren die op latten worden gelegd.

In het Uruguayaanse Tacuarembó zijn sommige huizen gebouwd van adobe gemaakt van een mengsel van paardemest, aarde en water. Het mengsel wordt in houten vormen gegoten die op een plat oppervlak worden gezet om in de zon te drogen. De hard geworden stenen worden voor de muren gebruikt en op dakspanten rust een rieten dak. In plaats van glas in de vensteropeningen worden houten luiken gebruikt en de kale grond is de vloer.

Sommige arme gezinnen in het binnenland van Uruguay wonen in plaggenhuizen. Net als de huizen van adobe zijn zulke woningen koel in de zomer en warm in de winter. De plaggen worden net als stenen bij het metselen in verband gelegd tot een muur van 0,6 meter dik en 1,8 meter hoog. Aan dakspanten wordt riet bevestigd zodat er een achttien centimeter dik rieten dak ontstaat. Om de buitenmuren een hard, glad oppervlak te geven, bepleisteren sommige huiseigenaars ze met een mengsel van modder en koemest. De scheidswanden in het huis worden gemaakt van een geraamte van jonge boompjes bedekt met aaneengenaaide gonjezakken. Soms wordt de gonje met modder bepleisterd.

In streken dicht bij rivieren en moerassen wonen sommige Uruguayanen in het binnenland in rieten huizen, opgetrokken uit een geraamte van vers gekapte boomtakken waaraan stevig bundels riet worden bevestigd. Hoe wordt dit gedaan? Het riet wordt op lengten van 1,5 tot 1,8 meter gesneden en in de zon gedroogd tot het vrij van vocht is. Dan wordt het tot bundels met een doorsnede van ongeveer 23 centimeter gebonden, die tot slot aan het geraamte worden bevestigd om de muren en het dak van het huis te vormen.

Drijvende huizen

Bij de Peruaanse stad Iquitos bouwt iemand die slechts over beperkte middelen beschikt, zijn huis op de Amazone. Hoe voorkomt hij echter dat het huis wegdrijft? Hij hakt grote, lichte stammen uit het oerwoud om een vlot te bouwen en verankert het met palen die in de rivierbodem worden geslagen. Na het vlot aan de palen te hebben bevestigd, bouwt hij er zijn huis op — een eenkamerwoning met wanden van bamboe en een rieten dak. Het huis heeft zijn eigen vorm van airconditioning — de lucht verplaatst zich via de ruimten tussen de stukken bamboewand. Vaak wordt er een hele muur weggelaten met het oog op de intense tropische hitte.

De slaapgelegenheid bestaat gewoonlijk uit een houten bed, hangmatten of matten op de grond. Hoewel dit huis primitief is vergeleken bij de meeste huizen in Iquitos, is het voor de armere mensen toch hun ’thuis’.

Op het prachtige Titicacameer in Peru worden rieten huizen op drijvende eilanden gebouwd. De eilanden worden ook van riet gemaakt en zijn er in allerlei maten, sommige zo klein als een tennisbaan. Riet is er in overvloed in dit meer dat ruim 3800 meter boven zeeniveau ligt.

De vindingrijke bewoners binden bundels riet bijeen om de muren en daken van hun huizen te vormen, die op het drijvende plat gebouwd worden. Eenmaal per jaar komt er een nieuwe laag riet op het plat, ter compensatie van het wegrotten van de onderste laag. Het plat is ongeveer 1,8 meter dik en de bodem rot geleidelijk weg.

Een ander soort drijvend huis, door sommige Chinezen ’thuis’ genoemd, is in Hong Kong te vinden. Het is niet ongebruikelijk dat een kleine watertaxi die betalende passagiers door de Aberdeenhaven van Hong Kong vervoert, ook als drijvend huis dient voor het gezin van de taxichauffeur. Daar kookt, eet en slaapt het gezin. Andere Chinese gezinnen brengen hun hele leven door op vissersschepen, jonken genoemd, die voor hen hun huis zijn geworden.

In Europa worden veel rivieren en kanalen bevaren door aken, die goederen vervoeren. Veelal hebben de gezinnen die deze aken exploiteren, er hun woonverblijf op, en zo is ook de aak een drijvend huis.

Flats in Borneo-stijl

Op het eiland Borneo bouwen de zogenoemde Iban- of Zee-Dajaks ’langhuizen’, hun versie van flats. Deze lange, lage gebouwen, rustend op talrijke in de grond geslagen palen, liggen hoog op terrasvormige rivieroevers. Elk langhuis herbergt een hele gemeenschap, een dorp onder één dak.

De lengte van het huis varieert naar gelang de grootte van de gemeenschap, die tien tot honderd mensen kan tellen. Wanneer er door huwelijk meer gezinnen worden gevormd, wordt het langhuis gewoon verlengd om hen te huisvesten.

Elk gezin heeft een eigen appartement. Hoe hebben de gezinsleden toegang tot hun woning? Via een open galerij die langs de volle lengte van het huis loopt. Een overhangend rieten dak biedt de galerij schaduw en bescherming tegen de regen. Als de bewoners thuis zijn, brengen zij het grootste deel van hun tijd op deze galerij door, bezoekjes brengend of bezig met handenarbeid, zoals het maken van manden of het weven van sarongs.

In elk appartement kookt, eet en slaapt een gezin. Boven de appartementen en de galerij ligt een vliering, die voor opslag van landbouwwerktuigen en rijst wordt gebruikt. Ze dient ook als slaapruimte voor ongehuwde meisjes. Jonge ongehuwde mannen slapen op matten buiten op de galerij.

In tegenstelling tot de veel verdiepingen tellende flats in westerse steden hebben deze langhuizen geen badkamers of toiletten. Het baden gebeurt in de nabije rivier en het afval valt door de reten in de vloer op de begane grond vier meter lager, waar varkens en kippen er wel weg mee weten.

Ondergrondse huizen

In de negentiende eeuw bouwden veel van de eerste kolonisten in de Verenigde Staten huizen van blokken hout of plaggen, maar sommigen bouwden hun huis onder de grond. Zij groeven dan een eenkamerhol in een dalwand, met het dak ter hoogte van de dalrand. Er werd een kachelpijp door het dak gestoken als uitlaat voor de rook van de vuren die gestookt werden om te koken en ter verwarming. Het is waar dat deze ondergrondse woningen donker waren, maar ’s winters waren ze ook warm. En het was niet ongebruikelijk dat alleenstaande mannen het hol met hun paarden of ossen deelden.

Tegenwoordig bouwen op het eiland Lan-Ju bij Taiwan de Jami’s nog steeds traditionele woningen die voor het grootste deel onder de grond liggen. De wanden van de open kuil zijn met stenen bekleed en een afwatering voorkomt dat de kuil bij stortbuien vol water loopt. Houten balken schragen de dakspanten en het rieten dak. Bovengronds heeft elk huis een klein, losstaand, muurloos bouwsel met een iets boven de grond gelegen plat, dat ook overdekt is met een rieten dak. Dit overdekte plat wordt de koeltoren van het gezin, waar zij aan de tropische hitte midden op de dag kunnen ontsnappen. Er zijn echter ook mensen die hun huis helemaal onder de grond hebben.

Het idee om grotten als woning te gebruiken, kreeg enkele jaren geleden in een ander deel van de wereld een nieuw aspect. In het Franse Loiredal raakte het leven in grotten in zwang bij een aantal rijke families. U kon daar een grot zien die was omgetoverd tot een zitkamer, eetkamer en keuken, een reeks ruimten achter elkaar die diep de rots inging. Voor een andere woning was gebruik gemaakt van een aantal naast elkaar gelegen grotten. Elke grot had vensters en een deur met een glazen paneel, aangebracht in de opening van de grot, waardoor er licht naar binnen kon vallen. De gezinnen die in deze grotten woonden, hadden er heel wat geld voor overgehad om ze te moderniseren door ze te voorzien van stromend water, elektriciteit en andere gemakken, waaronder mechanische ventilatie ter bestrijding van vochtigheid en schimmel.

De huizen die wij in dit artikel hebben beschouwd, kunnen anders zijn dan het uwe. Maar voor de mensen die in deze uiteenlopende delen van de wereld wonen, geldt ook „oost, west, thuis best”.