Eenzaamheid — De verborgen kwelling
HERKENT u hen in een menigte? Staat het op hun gezicht te lezen? Gaat het wanneer zij u groeten, verborgen achter een glimlach? Kunt u het zien aan hun manier van lopen, hun houding? Let eens op de oudere man die alleen op dat bankje in het park zit, of op die jonge vrouw in haar eentje in het museum — worden zij gekweld door eenzaamheid? Sla de drie generaties eens gade die daar door het winkelcentrum slenteren, moeder, dochter en kleinkind. Zij zien er gelukkig uit, maar weet u zeker dat zij dat zijn? Sta eens stil bij uw collega’s. Misschien kent u hen als gelukkige mensen met een hecht gezin en met een inkomen dat groot genoeg is om hen comfortabel te onderhouden. Is het desondanks mogelijk dat een van hen naar waarheid zou zeggen: „Ik ben eenzaam”? En hoe groot is de kans dat die opgewekte, levendige tiener eenzaam is? De antwoorden op deze vragen zullen u misschien verbazen.
„Eenzaam” wordt in Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary gedefinieerd als „een gevoel van somberheid of verlatenheid teweegbrengend”. Het is een gevoel dat er iets ontbreekt, van een innerlijke leegte, en het is niet altijd te zien aan iemands uiterlijk. Een wetenschappelijk onderzoekster zegt: „In onze maatschappij is eenzaamheid een geheim dat wij bewaren — soms voor onszelf. Aan eenzaamheid kleeft een stigma. Men gaat ervan uit dat als je eenzaam bent, dat je eigen schuld moet zijn. Anders zou je toch zeker veel vrienden hebben?” Soms kan dat zo zijn, vooral indien wij meer van anderen verwachten of eisen dan redelijk is.
Eenzame vrouwen
Deskundigen schijnen het erover eens te zijn dat vrouwen — en vooral getrouwde vrouwen — van alle leeftijden meer van het leven verwachten dan mannen. Het is begrijpelijk dat weduwen, gescheiden vrouwen en oudere ongehuwde vrouwen soms eenzaam zijn. Maar hoe staat het met ogenschijnlijk gelukkig getrouwde vrouwen met een gezin? Neem bijvoorbeeld deze klacht eens van een veertigjarige onderwijzeres: „Ik heb geen tijd voor vrienden; dat mis ik verschrikkelijk. Maar zelfs dat ik dat zeg, vind ik gek. Hoe kan ik nu klagen over eenzaamheid . . .? Per slot van rekening heb ik een fijn huwelijk, geweldige kinderen, een prachtig huis, werk waar ik van houd. Ik ben trots op wat ik bereikt heb. Maar er ontbreekt iets aan.”
Het kan zijn dat vrouwen echt van hun man houden en hem toegewijd zijn en dat dit wederzijds is, maar dan wil dat nog niet zeggen dat die liefde in al hun behoeften aan kameraadschap voorziet. De boven geciteerde onderwijzeres legt uit: „Ondanks het feit dat mijn man mijn beste vriend is, compenseert dat niet mijn gemis aan goede vriendinnen. Mannen horen wel, maar vrouwen luisteren. Mijn man wil niet weten hoe overmand ik door iets ben. Hij wil snel tot actie overgaan en het probleem oplossen. Maar mijn vriendinnen zouden mij erover laten praten. En soms heb ik alleen maar behoefte aan praten.”
Wanneer een vrouw een beminde verliest in de dood of door echtscheiding, kan haar emotionele ontsteltenis intens zijn. Dan begint de eenzaamheid. De treurende weduwe of gescheiden vrouw moet zich niet alleen tot haar familie en vrienden wenden om steun, maar zij moet ook haar eigen innerlijke kracht aanspreken om zich aan de nieuwe werkelijkheid aan te passen. Hoewel haar verlies altijd deel zal uitmaken van haar leven, moet zij beseffen dat het geen belemmering mag worden om actief verder te leven. Deskundigen hebben geconstateerd dat mensen met een sterkere persoonlijkheid hun eenzaamheid vaak sneller te boven kunnen komen dan anderen.
Er bestaat verschil van mening over de vraag wie het grootste verdriet heeft — een vrouw die haar huwelijkspartner in de dood heeft verloren of een vrouw die na een scheiding achterblijft. In het Engelse blad 50 Plus wordt bericht: „Wanneer wij gescheiden mensen in onze zelfhulpgroepen voor weduwen en weduwnaars uitnodigen, loopt het er onveranderlijk op uit dat de twee partijen erover redetwisten wie het grootste verdriet hebben. De weduwe zegt: ’Ja, maar uw partner leeft tenminste nog’, terwijl de gescheiden vrouw zegt: ’Ja, maar u bent niet persoonlijk afgewezen, zoals ik. U hebt niet het gevoel gefaald te hebben.’”
Eenzame mannen
Op het punt van eenzaamheid kunnen mannen zich er niet op beroemen de sterkste van de twee seksen te zijn. „Mannen gaan er meer praktisch dan emotioneel mee om”, zei Anne Studner, programmaspecialiste voor de Dienst voor Weduwen en Weduwnaars van de AARP (Amerikaanse Vereniging van Gepensioneerden). „Vrouwen vertellen het verhaal tien biljoen keer, maar mannen zullen proberen hun vrouw te vervangen in plaats van het verdriet te verwerken.” Mannelijke adviseurs besteden soms heel wat tijd aan mannen die hun vrouw verloren hebben voordat zij langzaam aan over hun emotionele gevoelens beginnen te praten.
Deskundigen hebben geconstateerd dat mannen, in tegenstelling tot vrouwen, eerder hun hart bij een vrouw zullen uitstorten dan bij een man. Dr. Ladd Wheeler, een aan de University of Rochester verbonden expert op het gebied van eenzaamheid, onthult dat mannen elkaar niet voldoende in vertrouwen nemen om zich emotioneel verbonden te voelen. „De behoefte om aan een overweldigend emotioneel isolement te ontkomen na het verlies van hun vrouw, en het daaropvolgende contact zoeken met een vriendin, kunnen ook helpen verklaren waarom mannen over het algemeen veel sneller hertrouwen na de dood van hun vrouw of een echtscheiding dan vrouwen.” — Het blad 50 Plus.
De eenzame jongeren
Er zijn veel redenen waarom kinderen en jonge volwassenen zich eenzaam gaan voelen, en vaak komen die redenen overeen met die welke een rol spelen bij ouderen. Verhuizen en vrienden achterlaten; niet geliefd zijn bij klasgenoten op een nieuwe school; godsdienstige en etnische achtergronden; echtscheiding in het gezin; het gevoel dat ouders niet van hen houden; afgewezen worden door leden van het andere geslacht — dat zijn factoren die in belangrijke mate bijdragen tot eenzaamheid.
De kleintjes hebben iemand nodig om mee te spelen. Zij hebben behoefte aan emotionele steun en begrip. Zij hebben behoefte aan genegenheid en bevestiging in hun waarde. Zij moeten weten dat anderen loyaal en betrouwbaar zullen zijn. Wanneer mensen van hen houden, voelen zij zich veilig en leren zij ook anderen liefde te betonen. Deze sociale steun kan van verschillende kanten komen — uit het gezin, van leeftijdgenootjes en zelfs van huisdieren.
Mannelijke en vrouwelijke leerlingen, vanaf de eerste klas tot op de universiteit, hebben vaak met dezelfde mate van eenzaamheid te kampen, veelal veroorzaakt doordat zij niet geaccepteerd worden door hun leeftijdgenoten. „Ik voel me ellendig omdat ik alleen ben en met niemand praat”, klaagde een leerlinge van een middelbare school. „Ik luister naar de leraar, doe mijn huiswerk en dat is het wel. In een tussenuur ga ik gewoon zitten tekenen of iets anders doen. De anderen praten allemaal met elkaar, maar niemand zegt iets tegen mij. . . . Ik weet dat ik me niet altijd terug zal kunnen trekken. Maar nu is dat het enige waartoe ik in staat ben.”
De schuld kan echter niet altijd met recht gelegd worden bij de afstandelijkheid of het snobisme van anderen. Iemand kan gedragsproblemen hebben of omgangsmoeilijkheden, bijvoorbeeld verschrikkelijk verlegen zijn, grillig of al te impulsief, en er moeite mee hebben met leeftijdgenoten op te schieten. Een handicap kan ook in verwoestende mate bijdragen tot de kwellende eenzaamheid van jongeren van alle leeftijden, tenzij gehandicapten sterk en extravert zijn.
De noodzaak zichzelf te helpen
Dolores Delcoma, die gezondheidsleer doceert aan de California State University Fullerton, raakte een kernwaarheid toen zij over iemands poging om eenzaamheid tegen te gaan opmerkte: „De inspanning moet van binnen uit komen. Hij moet uiteindelijk gaan beseffen wat zijn probleem is, want hoe hard mensen ook proberen te helpen, de enige die hem kan helpen los te komen, is hijzelf.”
Mensen die het zichzelf moeilijk maken zich aan te passen, worden door dr. Warren Jones aangeduid als persoonlijkheden die vatbaar zijn voor eenzaamheid: „Deze mensen doen onbewust dingen die het hun onmogelijk maken zich nauw met anderen verbonden te voelen. Sommigen kunnen niet luisteren en zij overheersen het gesprek. Zij zijn vaak kritischer tegenover anderen en zichzelf; zij stellen minder vragen en maken een vriendschap vaak kapot door gemene of hatelijke dingen te zeggen.”
Naast zulke mensen, die het in wezen aan zelfrespect ontbreekt, zijn er anderen die de sociale vaardigheden missen om met anderen te kunnen opschieten. Over hen zegt de therapeute Evelyn Moschetta: „Eenzame mensen hebben geen erg hoge dunk van zichzelf. Omdat zij verwachten afgewezen te worden, doen zij geen moeite om contact te zoeken.”
In tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, hebben wetenschappelijk onderzoekers bevonden dat bejaarde mannen en vrouwen minder last hebben van eenzaamheid dan jongere mensen. Zij weten niet zeker hoe dat komt. Ook hebben zij geconstateerd dat wanneer ouderen last hebben van eenzaamheid, dat meer te wijten is aan gebrek aan vrienden dan aan gebrek aan familie. „Het is niet dat familierelaties onbelangrijk zijn voor ouderen. Zij wenden zich tot familie om hulp. Maar zij kunnen heel veel familie hebben om hen te helpen en zich toch verschrikkelijk eenzaam voelen als zij geen vrienden hebben.”
De behoefte aan goede vrienden
Bij mensen van alle leeftijden voorzien goede vrienden soms in een behoefte waaraan een gezin en familie niet kunnen voldoen. Mensen hebben een vriend, een goede vriend of vriendin, nodig, iemand die zij in vertrouwen kunnen nemen of bij wie zij hun hart kunnen uitstorten zonder angst gekwetst te worden. Zonder zo’n vriend kan de eenzaamheid groter worden. Over zo’n vriend schreef de Amerikaanse essayist Ralph Waldo Emerson: ’Een vriend is iemand in wiens bijzijn ik hardop kan denken.’ Zo iemand is een vertrouweling aan wie u zich helemaal bloot kunt geven zonder angst voor verraad of vrees dat uw bekentenissen gebruikt zullen worden om u te kleineren of anderen om u te doen lachen. Het kan zijn dat sommigen die in uw ogen misschien loyale vrienden waren, uw vertrouwen wel eens beschaamd hebben, maar er is „een vriend” die ’het vertrouwelijke gesprek van een ander niet openbaart’, „die aanhankelijker is dan een broeder”. — Spreuken 18:24; 25:9.
Er zijn mensen die zich graag voordoen als stoer en voorgeven niemand nodig te hebben. Zij beweren onafhankelijk te zijn en genoeg te hebben aan zichzelf. Niettemin vinden zij elkaar vaak in groepen van ’stoere jongens’. Kinderen hebben clubs, bouwen clubhuizen en vormen benden; oudere jongeren hebben motorbenden; misdadigers hebben gabbers die hen niet zullen verlinken; mensen met een drankprobleem sluiten zich aan bij de Anonieme Alcoholisten; mensen die worstelen met overgewicht worden lid van Weight Watchers. Mensen houden van gezelschap; zij zoeken steun bij elkaar. Zelfs in hun ellende hebben zij graag gezelschap. En unaniem haten zij eenzaamheid. Wat is er aan eenzaamheid te doen?
[Inzet op blz. 5]
„Eenzame mensen hebben geen erg hoge dunk van zichzelf”