Grote handelssteden

HET oude Babylon werd in de bijbel „een stad van handelaars” genoemd (Ezechiël 17:4, 12). Die term zou ook passend zijn geweest voor het oude Tyrus, dat thans wordt vereenzelvigd met es-Soer, een havenstadje aan de Middellandse Zee tussen Beiroet (Libanon) en Haifa (Israël).

Volgens één bron was Tyrus „een grote Fenicische zeehaven vanaf omstreeks 2000 v.C.” Tegen de tijd dat de Israëlieten het Beloofde Land veroverden, omstreeks 1467 v.G.T., was Tyrus een belangrijke zeemacht. Zijn zeelieden en handelsvloot werden vermaard om hun reizen naar afgelegen gebieden. — 1 Koningen 10:11, 22.

Een machtiger vloot

„Heers Britannia, heers over de baren”, schreef de achttiende-eeuwse Schotse dichter James Thomson over de vloot die het Britse Rijk tot een van de grootste commerciële giganten aller tijden hielp maken. „Macht op zee waarborgde de onkwetsbaarheid van Groot-Brittannië voor invallen, de veiligheid van haar rijksbezittingen en de vreedzame ontwikkeling van haar wereldomvattende handelsbelangen.” — The Cambridge Historical Encyclopedia of Great Britain and Ireland.

Toen het Britse Rijk zich uitbreidde, nam zijn handel mondiale proporties aan. Tussen 1625 en 1783 nam de Britse import toe met circa 400 procent en de export met meer dan 300 procent. Tegen 1870 produceerden Britse fabrieken ruim een derde van alle machinaal vervaardigde goederen ter wereld. Nu het pond sterling duidelijk de internationale handel domineerde, werd Londen het ongeëvenaarde financiële centrum van de wereld.

Tegenwoordig zijn de beelden die het noemen van Londen oproept, zo gevarieerd als de mensen zelf. Muziekliefhebbers denken aan de opera van Covent Garden of de Royal Festival Hall, sportfans aan Wembley en Wimbledon, theaterbezoekers aan het West End. Mensen die de mode op de voet volgen, denken aan Savile Row of aan Carnaby Street, geschiedenisstudenten aan de Tower of London en het British Museum, terwijl de liefhebbers van pracht en praal — om maar niet te spreken van roddels en schandalen — misschien denken aan de Houses of Parliament en Buckingham Palace.

Het paradoxale hiervan is, dat geen van deze toeristenattracties in de feitelijke stad Londen is gelegen. Het eigenlijke Londen, simpelweg de City genoemd, vormt het commerciële middelpunt van een hoofdstedelijk gebied dat bestaat uit tientallen voorsteden. Binnen „de Vierkante Mijl” van Londen bevindt zich de Bank of England, liefkozend de Old Lady of Threadneedle Street genoemd. Ze werd in 1694 bij een door het parlement aangenomen wet opgericht als particuliere vennootschap op aandelen en is een van de oudste centrale banken ter wereld. Deze machtige instellingen treden op als bankiers voor de regering, reguleren de activiteit van commerciële banken en hebben doordat ze de geldvoorraad en de kredietverlening beheersen, vaak grote invloed op de economische politiek van regeringen. In de City bevinden zich eveneens de Stock Exchange en dicht daarbij Lloyd’s of London, de internationale assuradeuren.

In de jaren ’60 werd de stad Swinging London genoemd vanwege haar zorgeloze levensstijl, maar in de bijna 2000 jaar van haar bestaan heeft ze ook haar portie narigheid gehad. In 1665 eiste de grote pestepidemie zo’n 100.000 slachtoffers en een jaar later werd de stad bijna totaal in de as gelegd door de Grote Brand. In recentere tijd verloren bij aanvallen door Duitse bommenwerpers tijdens de Tweede Wereldoorlog 30.000 inwoners van Londen het leven en werd tachtig procent van de huizen verwoest of beschadigd.

Ingehaald door een jonkie

Vergeleken bij Londen is de stad New York, in 1624 gesticht door Nederlandse kolonisten en Nieuw-Amsterdam genoemd, nog maar een jonkie. Maar New York is thans een van de grootste en drukste zeehavens ter wereld, een industrieel, commercieel en financieel centrum en de zetel van veel van de grootste banken en financiële instellingen van de wereld. Als commercieel centrum overschaduwt het zowel Amsterdam als Londen. Symbolisch als het ware voor deze bereikte hoogte verheffen de tweelingwolkenkrabbers van het Newyorkse World Trade Center, in 1993 geschokt door een terroristenbom, zich nog steeds 110 verdiepingen hoog trots in de lucht.

Net als de natie waarvan het de grootste stad is, is New York een smeltkroes van nationaliteiten. Sinds 1886 heeft het Vrijheidsbeeld in de Newyorkse haven immigranten binnengewenkt in een wereld die vrijheid en gelijke mogelijkheden belooft.

Enkele straten van New York zijn meer dan slechts namen. Zo is Broadway synoniem met theater en amusement; het is toon- en trendaangevend voor de hele wereld. En wat te zeggen van Wall Street? In 1792 kwam een groep van 24 effectenmakelaars daar onder een westerse plataan bijeen om over het oprichten van de New York Stock Exchange te spreken. Deze Stock Exchange, nu de grootste effectenbeurs ter wereld, werd officieel opgericht in 1817 en wordt thans algemeen gewoon Wall Street genoemd.

Broadway biedt opwindend theater, maar als het om echt drama gaat, kan het niet tegen Wall Street op. Toen Wall Street in oktober 1987 zijn diepste en snelste val in de geschiedenis maakte, werden de andere 22 grote effectenbeurzen van de wereld daarin allemaal meegesleurd. Er heerste een „gevoel van dreigend onheil” — aldus een journalist — gevoed door berichten van „alarmerende prijsdalingen op alle vroeg open markten: Tokio, Hong Kong, Londen, Parijs en Zürich”.

Een wankel Wall Street, een wankel World Trade Center — wat belooft dit voor de wereldhandel?

„Mensen van muur tot muur”

Hong Kong is zo dichtbevolkt dat iemand in verband daarmee eens de veelzeggende uitdrukking „mensen van muur tot muur” gebruikte. Het district Mong Kok telt 140.000 mensen per vierkante kilometer! Er is veel land op de zee veroverd en toch woont ongeveer één procent van de bevolking nog steeds letterlijk op het water! Deze mensen worden plaatselijk Tanka genoemd en wonen op jonken of boten, net als hun vissende voorouders, die uit Noord-China kwamen en er in het tweede millennium v.G.T. een klein vissersdorp stichtten.

Halverwege de negentiende eeuw kwamen de Britten en beseften onmiddellijk dat de ligging van Hong Kong strategisch en commercieel veelbelovend was. De uitstekende haven was vanuit zowel het oosten als het westen toegankelijk en Hong Kong lag op de grote handelsroutes tussen Europa en het Verre Oosten. Als gevolg van de twee Opiumoorlogen (1839–1842 en 1856–1860) werd China gedwongen het eiland Hong Kong en delen van het schiereiland Kowloon aan de Britten af te staan, zodat ze een Britse kolonie werden. In 1898 werd het gehele gebied, plus de ten noorden ervan gelegen New Territories, voor 99 jaar aan Groot-Brittannië verpacht. In 1997, wanneer de pachttermijn afloopt, zal Hong Kong weer aan China worden overgedragen.

Zoals het een stad past die in National Geographic „het op twee na grootste financiële centrum en de op tien na grootste handelseconomie ter wereld” wordt genoemd, houdt Hong Kong zich bovenal bezig met het verdienen en uitgeven van geld. „Dat je met voorspoed gezegend mag worden”, is de gebruikelijke groet tijdens de vieringen van het Nieuwe Maanjaar. En kennelijk zijn veel van de inwoners daarmee gezegend, wat het blad tot de uitspraak brengt dat „Hong Kong per hoofd van de bevolking meer cognac drinkt en per hectare op meer Rolls-Royces kan bogen dan enige andere plek op aarde”.

Deze voorspoed was zeker niet te voorzien tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de handel in Hong Kong aanzienlijk werd geschaad, het voedsel schaars was en zo veel inwoners naar het vasteland van China vluchtten dat de bevolking met meer dan de helft afnam. Na de oorlog ging het bergopwaarts met de stad en werd ze een Aziatische economische supermacht. Haar produkten worden goed verkocht op de wereldmarkt omdat betrekkelijk goedkope arbeidskrachten en grondstoffen de kosten laag houden. In 1992 was de export gestegen tot bijna het 45-voudige van die in 1971.

Wat zullen de commerciële, politieke en maatschappelijke repercussies zijn wanneer Hong Kong in 1997 aan China terugkomt? Sommige inwoners en bedrijven maken zich zorgen en zijn naar elders verhuisd. Andere zijn gebleven, maar het kan zijn dat die hun geld al ergens hebben ondergebracht waar het naar hun mening misschien veiliger is.

„Een internationale kluis”

In de zeventiende eeuw ging Zwitserland over tot een beleid van politieke neutraliteit, een beleid dat het niet altijd met succes heeft kunnen aanhouden. Niettemin wordt daar gedeponeerd geld als betrekkelijk veilig beschouwd. Het Zwitserse bankstelsel biedt ook algehele geheimhouding. Zo worden mensen die hun fortuin verborgen wensen te houden — om wat voor reden ook — in staat gesteld nagenoeg anoniem te blijven.

Het centrum van deze geldzaken wordt gevormd door Zürich. Met een metropoolbevolking die de 830.000 overschrijdt, is het Zwitserlands grootste stad. Zürichs strategische ligging aan Europese handelsroutes heeft het eeuwenlang goede diensten bewezen en thans staat het vooraan in de moderne financiële wereld. Professor Herbert Kubly noemt de voornaamste avenue van Zürich zelfs „het bankierscentrum van continentaal Europa en een internationale kluis”.

Zürich heeft zich ook onderscheiden bij godsdienstige ontwikkelingen. Een katholieke priester, Huldrych Zwingli genaamd, hield er in 1519 een reeks preken die hem in conflict brachten met de katholieke bisschop van de stad. In 1523 volgden er debatten en Zwingli behaalde de overwinning. Toen de Zwitserse protestantse Hervorming aan kracht won, schaarden andere grote Zwitserse steden zich aan de zijde van Zwingli en werden bolwerken van zijn vorm van protestantisme.

Een meer recente „zoon” van Zürich was Albert Einstein, die als een van de grootste wetenschappelijke intellecten aller tijden wordt beschouwd. Hoewel Einstein van geboorte Duitser was, studeerde hij fysica en wiskunde in Zürich. Een verhandeling die hij in 1905 publiceerde, bezorgde hem zelfs een graad als doctor in de filosofie van de Universiteit van Zürich. Zijn prestaties passen in Zwitserlands lange traditie van wetenschappelijk excelleren, waartoe Zürich rijkelijk heeft bijgedragen. De Federale Technische Hogeschool in Zürich heeft meer Nobelprijswinnaars voortgebracht dan enig ander wetenschappelijk instituut ter wereld.

In weerwil van al zijn rijkdom en heel zijn godsdienstig en wetenschappelijk erfdeel is Zürich niet vrij van problemen. Vorig jaar mei werd in The European een allesbehalve plezierig beeld van de stad geschilderd. Opgemerkt werd dat alhoewel „het beruchte Platspitz-park van de stad, eens een internationale magneet voor junkies” en daarom in de volksmond Platspritz-park geheten, is gesloten, de drugsscene zich eenvoudig verplaatst heeft naar een gebied bekend als Kreis 5. Dit gebied, aldus het verslag, „vertegenwoordigt het soort dingen dat Zwitserland vertwijfeld probeert te verbergen — werkloosheid, dakloosheid, alcoholisme, willoze gelatenheid, huisvestingsproblemen en, bovenal, drugsgebruik”.

Paradoxaal genoeg verbindt het probleem van het drugsgebruik Zürich met New York en Hong Kong. Waarschijnlijk komt meer dan tachtig procent van de heroïne die New York wordt binnengesmokkeld, uit het gebied van de Gouden Driehoek in het noorden van Myanmar, Thailand en Laos, waar geheime Hongkongse genootschappen bekend als triaden nauw betrokken zijn bij de drugshandel.a Veel van de dollars die door Hongkongse triaden worden verdiend met de verkoop van heroïne aan verslaafden in New York, worden dus vermoedelijk uiteindelijk gestort op bankrekeningen in Zürich.

De grote handelssteden, met recht vertegenwoordigd door Londen, Zürich, Hong Kong en New York, hebben veel gemeen met het oude Tyrus. De voorspoed van Tyrus ging ten koste van anderen; zijn commerciële successen waren een voedingsbodem voor hoogmoed en trots en werden het uiteindelijk rampzalig.

Zal het de huidige handelscentra beter vergaan? Is hun fundament deugdelijker? Alles duidt erop dat het ze niet beter zal vergaan dan de steden die in onze volgende aflevering besproken zullen worden.

[Voetnoot]

[Illustratie op blz. 10]

Hong Kong