Mijn hobby is astronomie

IK WOON op het Noordeiland van Nieuw-Zeeland, in de Stille Zuidzee. Sinds ik een knaap van vijftien was, heb ik me geïnteresseerd voor astronomie. Het is een vreedzame hobby, die u zo simpel of ingewikkeld kunt maken als u zelf wilt. U hoeft echt geen graad in de fysica te hebben of een bolleboos in wiskunde te zijn om astronomie leuk te vinden.

De meeste hobby’s vereisen enige uitrusting. Wat hebt u voor deze nodig? Voornamelijk uw ogen. Wanneer u voor het eerst het donker instapt vanuit de verlichte kamers van uw huis, zal het een minuut of tien duren voordat uw ogen gewend zijn aan de kleinere hoeveelheid licht. Woont u in een stad, dan zal u de lichtvervuiling door de verlichting van straten en huizen opvallen. Wat kunt u daaraan doen? Voor goede resultaten kunt u het beste post vatten op een plek waar dit licht niet kan doordringen.

De beste observatieomstandigheden zult u hebben op een donkere, wolkeloze avond zonder maan. De maan verleent een zachte gloed aan de atmosfeer, waardoor veel zwakkere sterren verdwijnen. Hoeveel sterren kunt u met het blote oog zien? Meestal tussen de 2000 en 4000. De sterren die dichter bij de horizon staan, zijn slechter te zien omdat u door een dikkere atmosfeerdeken heen kijkt, waardoor er een grotere vervaging en vertekening optreedt. Het verbaast sommige mensen dat er slechts een betrekkelijk klein aantal sterren met het blote oog te zien is, daar er als wij pas omhoogkijken miljoenen schijnen te staan.

Een ster of een planeet?

Het zien van een behoorlijk helder lichtpunt doet de vraag rijzen: Is het een ster of een planeet? Sterren zijn lichtbronnen, grote kernreactoren die hun elektromagnetische signalen de ruimte in braken. Ze staan op grote afstand van de aarde, de dichtstbijzijnde — de zon buiten beschouwing gelaten — 4,3 lichtjaren van ons vandaan. Het licht verplaatst zich met een snelheid van zo’n 300.000 kilometer per seconde. Doordat het licht van sterren zo’n grote afstand moet afleggen om ons te bereiken, wordt het nogal zwak. Vervolgens moet het door de steeds dichter wordende aardatmosfeer heen, die de lichtstralen her- en derwaarts afbuigt. Het effect daarvan, twinkelen of fonkelen, geeft wat levendigheid aan het stille uitspansel. Als het fonkelt, is het een ster.

Planeten echter weerkaatsen alleen het licht van de zon, net als de maan. Ze staan betrekkelijk dicht bij ons en maken net als wij deel uit van de zonnefamilie, het zonnestelsel. Planeten die met het blote oog te zien zijn, weerkaatsen dus een rustiger licht dat niet flikkert.

U kunt hulp krijgen

Wilt u zich verder op het pad van de astronomie begeven, dan zal ik u iets vertellen over een paar vrienden die mijn hobby nog veel aantrekkelijker maken. De eerste is een sterrenatlas. Mijn huidige exemplaar is Norton’s Star Atlas in de herziene uitgave. Hij bevat uitstekende hemelkaarten, plus informatie die de amateur bekend maakt met de woordenschat van de astronomie.

Mijn tweede vriend is een planisfeer of draaibare sterrenkaart, bestaande uit twee op elkaar gelegen plastic schijven die in het midden verbonden zijn door een knop. De bovenste schijf, waarin een venster zit, kan gedraaid worden over de onderste, waarop de sterrenkaart afgedrukt staat, zodat de gewenste tijd en datum worden ingesteld. Nu kunt u bepalen welke sterren op het uur en de tijd van het jaar en op uw breedtegraad vanuit uw observatiepost waarneembaar zijn. In Nieuw-Zeeland is het niet moeilijk een Philips’ Planisphere aan te schaffen en ze kan in veel boekwinkels besteld worden. Wanneer u een planisfeer koopt, zult u de breedtegraad van uw woonplaats moeten weten, ten noorden of ten zuiden van de evenaar.

Moet u een telescoop kopen? Als u met deze hobby doorgaat, denk ik dat u dat uiteindelijk zult doen. Er zijn drie soorten telescopen — refractoren of lenzenkijkers, reflectoren of spiegelkijkers en een uitvoering waarin beide technieken verwerkt zijn. Voor boeken over astronomie en telescopen kunt u naar de openbare bibliotheek gaan. Het is verbazend gemakkelijk zelf een spiegeltelescoop te bouwen. Besteed wat geld aan een niet te duur boek over het bouwen van een astronomische telescoop. U zult het een interessant project vinden.

Verrekijkers verschaffen een groot beeldveld. U kunt prachtige sterrenhopen zien die zich als juwelen tegen de zwartfluwelen hemel aftekenen. U kunt wolkeslierten zien die nevels blijken te zijn, wolken van stof en gas, lichtjaren ver weg in de kosmische ruimte. De gloeiende gordel van de Melkweg is vanaf elk punt op Aarde te zien. Een verrekijker is ook het beste om de hemel af te zoeken bij het speuren naar of waarnemen van kometen, zwervers die af en toe stilletjes in onze buurt komen. Het kan zijn dat plaatselijke kranten wekelijkse artikelen bevatten die bedoeld zijn om u te helpen bij het waarnemen van de nachtelijke hemel.

Bent u in het bezit van een computer? Er zijn wat astronomieprogramma’s die een beginner goed van pas komen, plus wat geavanceerde. Ik gebruik mijn computer om allerlei informatie in verband met mijn hobby op te slaan. Er bestaan ook populaire tijdschriften over astronomie. Van tijd tot tijd publiceert Ontwaakt! artikelen over het onderwerp.

Maan en planeten

Het is natuurlijk niet moeilijk de maan te lokaliseren. Wanneer ze zichtbaar is, domineert ze de nachtelijke hemel. Een volle maan is echt prachtig zoals ze van oost naar west schijnt te zeilen terwijl de nacht voortschrijdt naar de dageraad. Kijkt u nauwlettender, met de sterren als gids, dan blijkt dat de maan zich in feite in dezelfde richting voortbeweegt als wij, van west naar oost. Dit kunt u checken door één of twee uur achtereen of op twee opeenvolgende avonden te letten op de stand van de vaste sterren ten opzichte van de maan. Daar de aarde sneller om haar as draait dan de maan haar baan beschrijft, laten wij de maan achter ons.

Wanneer de maan voller is, kan de astronoom zich voor een probleem gesteld zien — te veel licht. Ik heb altijd het meest van het waarnemen van de maan genoten wanneer ze 4 tot 7 dagen of 22 tot 24 dagen oud is, daar de schaduwen van de bergen en kraterranden op de maan dan langer en scherper zijn. Omdat de maan het enige hemellichaam is dat voor ons voldoende dichtbij staat om met het blote oog de blijvende oppervlaktekenmerken te onderscheiden, verschilt het aanzien van het maanoppervlak naar gelang de plaats waar u zich bevindt, ten noorden of ten zuiden van de evenaar.

Dat gaat ook op voor de constellaties of sterrenbeelden, zodat het de voorkeur verdient dat u kaarten gebruikt die voor uw halfrond gedrukt zijn. Anders staan ze zowel ondersteboven als achterstevoren — enigszins verwarrend, vooral voor een amateur. Vermeldenswaard is ook dat u met een astronomische telescoop het waargenomen object ondersteboven ziet. Maar waar zijn de planeten? Daarvoor moeten we eerst twee dingen weten: Wat zijn de ecliptica en de zodiak?

De ecliptica is het pad dat de zon op haar jaarlijkse reis schijnt te doorlopen, met de sterren als achtergrond. De ecliptica snijdt de hemelequator onder een hoek van zo’n 23,5 graden. De zodiak ofte wel dierenriem is een denkbeeldige gordel langs de ecliptica met een breedte van zo’n acht graden aan weerszijden ervan. De zon, maan en planeten die met het blote oog te zien zijn, liggen altijd binnen de grenzen van de zodiak. U kunt weten of u naar een planeet kijkt door op opeenvolgende avonden te kijken, daar de stand van een planeet ten opzichte van de ogenschijnlijk vaste sterren verandert.

Maar naar welke planeet kijk ik? Mercurius en Venus staan aan de avondhemel altijd in het westen en ’s ochtends in het oosten, nooit boven uw hoofd. Venus wordt qua helderheid slechts door de maan overtroffen. U kent Venus ongetwijfeld als de morgenster of de avondster. De planeten die zich in banen om de zon bewegen die verder van de zon af liggen dan de baan van de aarde, verplaatsen zich van oost naar west. Mars, Jupiter, Saturnus en Uranus zijn ook met het blote oog te zien. U zult aanvankelijk een of andere informatiebron moeten raadplegen over hun positie, daar ze zich tussen de sterren verschuilen.

De sterren

U zult de sterren altijd fascinerende lichtpunten vinden. U vertrouwd maken met de sterrenbeelden kan het begin zijn van een nieuwe vriendschap met dit ontzag inboezemende werk van de Schepper.

Sommige sterren zijn voor ons bijzonder interessant. Een ervan is Sirius; dat is de helderste ster. Het is ook een dubbelster, daar het hier gaat om twee sterren die een baan om een gemeenschappelijk middelpunt beschrijven. De op een na helderste ster is Canopus. Ruimteschepen hebben deze ster gebruikt om hun positie in de ruimte te bepalen en hun antennes naar de aarde te richten om communicatie met de vluchtleiding te vergemakkelijken.

Waarschuwende woorden

(1) Astronomie moet een hobby zijn, geen obsessie. Een uitstekende regel is: „Eerst de Schepper, dan de schepping.” (2) Kijk nooit, nooit naar de zon en speur nooit de hemel er dichtbij af met een telescoop of een verrekijker; de straf daarop kan blindheid zijn. (3) Geloof niet alles wat u leest. Oude boeken kunnen u misleiden, en hetzelfde geldt voor onbewezen theorieën. (4) Geef niet te snel geld uit voor apparatuur, daar u misschien uw belangstelling verliest.

Mijn hobby is een niet-eindigend avontuur van ontdekking en verwondering. Zelfs het eeuwige leven in Gods nieuwe wereld zal ons niet alle mysteries van de kosmos onthullen (Prediker 3:11; 8:17). Maar het zal dan tot in alle eeuwigheid fascinerend zijn er steeds meer over te weten te komen. — Ingezonden.