Koraal — In levensgevaar
NERGENS is de oceaan helderder dan in de tropen. Kristalhelder. Blauw kristal. De witte zandbodem op een diepte van vijftien meter lijkt zo dichtbij, alsof u hem kunt aanraken! Doe uw zwemvinnen maar aan en zet een duikbril op. Breng uw snorkel in orde terwijl u het warme water inglijdt; even wordt het uitzicht belemmerd door luchtbellen. Kijk dan naar beneden. Daar! Die grote rood met blauwe papegaaivis knabbelt aan het koraal en spuugt stukjes uit, die deel gaan uitmaken van de zandbodem. Plotseling flitst er een zilveren regenboog van tropische vissen voorbij — rood, geel, blauw, oranje, violet. Overal is leven en beweging. Het is overweldigend.
Dit is het koraaloerwoud. Het rijst op uit de zandbodem daar beneden en strekt duizenden levende armen uit. Vlak voor u bevindt zich een schitterende kolonie elandsgeweikoraal, ruim zes meter hoog en ongeveer net zo breed. Zo’n 23 meter verder bevindt zich een kleinere soort, het hertshoornkoraal, waarvan de dunnere takken het gebied vullen als een bos. Wat passend zijn de namen van deze koraalsoorten — ze zien er welbeschouwd inderdaad uit als dierehorens! Vissen en andere zeedieren vinden voedsel en beschutting in hun takken.
Eens werd gedacht dat koraal uit planten bestond, maar nu weet men dat het een kalksteenformatie is die gemaakt wordt door kolonies van diertjes die poliepen heten. De meeste poliepen zijn nog geen 2,5 centimeter in doorsnede. De zachte koraalpoliep hecht zich met weefsel dat met slijm bedekt is aan haar buurvrouw. Het koraal ziet er overdag als steen uit, daar de poliepen zich in hun skeletten terugtrekken. Maar ’s nachts ondergaat het een transformatie wanneer hun uitgestoken tentakels zachtjes wuiven, waardoor het rif een zacht, donzig uiterlijk krijgt. De steenachtige „boom” die de poliepen delen, is hun gezamenlijke skelet, opgebouwd uit calciumcarbonaat dat uit het zeewater wordt gewonnen.
Elke soort koraalkolonie bouwt haar eigen unieke skeletvorm. Wereldwijd zijn er ruim 350 verschillende soorten koralen, verbazingwekkend van vorm, grootte en kleur. Hun soortnamen doen denken aan voorwerpen op het land — boom-, zuilen-, tafel- of parasolkoraal — of aan planten — anjer-, sla-, aardbei- of zwamkoraal. Ziet u dat grote hersenkoraal? Het is niet moeilijk te raden hoe het aan zijn naam komt!
Dit onderwateroerwoud wemelt van leven, van microscopische planten en dieren tot roggen, haaien, grote murenen en schildpadden. En er zitten hier vissen waarvan u misschien nog nooit gehoord hebt — het felgele tweebandige anemoonvisje, de paarse Mooie George, zwart met witte wimpelvissen, een oranje trompetvis, de donkerblauwe doktersvis, indigo tandbaarzen, of leeuwvissen in verschillende tinten bruin. En wat vindt u van de rood-witgestreepte garnalen of de opgetutte kreeften? Alle kleuren, grootten en vormen zijn vertegenwoordigd. Sommige prachtig, sommige bizar — maar allemaal interessant. Kijk, daar zit een octopus achter dat zuilenkoraal verscholen! Hij heeft een schelp opengemaakt en doet zich nu te goed aan de inhoud. Net als in oerwouden op het land is er een reusachtige variatie aan levensvormen verweven in dit zeemilieu, allemaal afhankelijk van de diversiteit ervan. Over de voortplantingscyclus van het koraal en zijn vermogen om zich op oceaanstromingen te verplaatsen om nieuwe rifkolonies te bouwen, is geschreven in de Ontwaakt! van 8 juni 1991.
Koraalriffen vormen de grootste biologische bouwwerken op aarde. Een ervan, het Groot Barrièrerif voor de noordoostkust van Australië, heeft een lengte van zo’n 2000 kilometer en beslaat een gebied ter grootte van Engeland en Schotland samen. Een koraal kan verscheidene tonnen wegen en gemeten vanaf de oceaanbodem een hoogte van ruim negen meter hebben. Koraalriffen groeien in alle ondiepe tropische wateren op een diepte van wel zestig meter. Ze hebben kenmerken die van gebied tot gebied verschillen, zodat deskundigen na het bestuderen van een stuk koraal kunnen zeggen in welke oceaan en zelfs op welke plek het gegroeid is. Het milieu dat nodig is voor de groei van koraalriffen is er een met beperkte hoeveelheden voedingsstoffen in het water, wat verklaart waarom de oceaan in hun omgeving ongewoon helder is. In de voeding voor het koraal wordt voorzien door algen (wetenschappelijk zoöxanthellen genoemd), die in het doorzichtige lichaam van de poliep leven, en ook door microscopische diertjes die in de tentakels van het koraal gevangen worden. Het eindresultaat is een koraalrif dat onderdak biedt aan duizenden mariene soorten in voor het overige geen beschutting biedende oceanen.
Koraalriffen zijn ook de biologisch meest vruchtbare van alle mariene ecosystemen. U.S.News & World Report schreef daarover: „Riffen zijn het mariene equivalent van tropische regenwouden, wemelend van een overvloed aan levensvormen: golvende zeewaaiers en -zwepen, veervormige zeelelies, lichtende vissen en sponsen, garnalen, kreeften en zeesterren, evenals angstaanjagende haaien en reusachtige murenen. Ze zijn voor hun woongebied allemaal afhankelijk van de voortdurende produktie van koraal.” Koraalriffen zijn ook bevorderlijk voor het leven op het land doordat ze voor een barrière zorgen tussen aanstormende golven en kusten en het fundament leggen voor duizenden tropische eilanden.
Gezond koraal is bruin, groen, rood, blauw of geel, afhankelijk van het soort algen dat in de doorzichtige gastheer, de koraalpoliep, woont. De microscopische algenplantjes gebruiken het zonlicht dat door hun dierlijke symbionten schijnt en nemen als voedsel de afvalprodukten van de poliep op, waaronder kooldioxide. Op hun beurt voorzien de algen de koraalweefsels door fotosynthese van zuurstof, voedsel en energie. Dit partnerschap met algen stelt het koraal in staat sneller te groeien en in de voedingsarme tropische wateren in leven te blijven. Het is een ideale combinatie van plantaardig en dierlijk leven. Wat een meesterlijk en wijs ontwerp!
Verbleekte, levenloze skeletten
Geen wonder dat er beneden zo veel activiteit is! Maar wat is dat? Verbleekte, levenloze skeletten. Afgebroken takken zijn aan het verbrokkelen. Sommige zijn al vergaan. Dit deel van het koraalwoud is dood of stervend. Geen vissen. Geen garnalen. Geen kreeften. Niets. Het is een onderwaterwoestijn. U kunt uw ogen niet geloven. Wat een schok! Uw idyllische ervaring is bedorven. Zelfs wanneer u op de boot terug bent, blijven de verontrustende vragen. Wat zou de oorzaak van deze verwoesting kunnen zijn? Een ongeluk? Een ziekte? Natuurlijke oorzaken? U wilt het antwoord weten.
Hoewel steenkoraal er sterk uitziet, is het uiterst breekbaar. De aanraking van een mens kan schade aanrichten, dus vermijden verstandige duikers eraan te zitten en vermijden voorzichtige schippers erop voor anker te gaan. Andere gevaren voor koraal zijn chemische vervuiling, olielozingen, rioolwater, kaalkap, uitspoelsel van landbouwgronden, baggeren, bezinking en het binnendringen van zoet water. Een rechtstreekse botsing met scheepskielen is rampzalig. En temperatuuruitersten kunnen koraal beschadigen en doden. In een stresssituatie drijft het koraal zijn algen in dichte wolken uit, en vissen eten die snel op. Houdt de stresssituatie weken of maanden aan, dan treedt verbleking op en sterft het koraal. En wanneer het koraal sterft, sterft het rifmilieu. Het ecologische systeem stort in en verdwijnt.
Verbleking komt nu in alle tropische oceanen algemeen voor. Het gevolg is dat in kringen van de mariene wetenschappen wereldwijd de alarmklok wordt geluid. Wanneer er op grote schaal verbleking optreedt, is de schade onherstelbaar. De mate van koraalverbleking en de daaropvolgende dood van het koraal is pijnlijk onder de aandacht van de wereld gebracht door wat er de afgelopen jaren overal ter wereld in de tropische zeeën is gebeurd. Hoewel zich al jaren bij tussenpozen een gelokaliseerde verbleking van koralen voordeed, zijn de huidige uitbarstingen ongekend in hevigheid en mondiaal van omvang. Iets heeft de levende koralen van de meeste soorten overal op aarde aangetast, met de ondergang van het rifmilieu als gevolg.