Verdraagzaamheid — Van het ene uiterste tot het andere
DE SCHILDERACHTIGE schoonheid van de Kashmirvallei bewoog een zestiende-eeuws filosoof tot de uitroep: „Als er een paradijs bestaat, dan is het hier!” Uiteraard had hij er geen idee van wat er later in dat deel van de wereld zou gebeuren. In de afgelopen vijf jaar zijn er minstens 20.000 mensen omgekomen bij gevechten tussen separatisten en het Indiase leger. De Süddeutsche Zeitung betitelt het gebied nu als een „tranendal”. De Kashmirvallei leert ons een simpele maar waardevolle les: Onverdraagzaamheid kan een potentieel paradijs ruïneren.
Wat wil het zeggen verdraagzaam te zijn? De Collins Cobuild English Language Dictionary zegt het zo: „Als u verdraagzaam bent, laat u andere mensen vrij in hun opvattingen of overtuiging of in de manier waarop zij zich gedragen, zelfs indien u het daar niet mee eens bent of er niet achter staat.” Wat een schitterende eigenschap! Wij voelen ons beslist op ons gemak bij mensen die onze overtuiging en opvattingen respecteren, ook als ze van die van henzelf verschillen.
Van verdraagzaamheid tot fanatisme
Het tegenovergestelde van verdraagzaamheid is onverdraagzaamheid, die verscheidene graden van intensiteit kent. Onverdraagzaamheid kan beginnen met een bekrompen afkeuring van de manier waarop een ander zich gedraagt of dingen doet. Bekrompenheid maakt het leven vreugdeloos en sluit de geest af voor nieuwe ideeën.
Iemand die uitermate vormelijk is, bijvoorbeeld, kan terugdeinzen bij het dolle enthousiasme van een kind. Een jongere kan geeuwen van verveling bij de bezonnen manier van doen van iemand die ouder is dan hijzelf. Vraag iemand die voorzichtig is, nauw samen te werken met iemand die avontuurlijk ingesteld is, en zij zouden beiden prikkelbaar kunnen worden. Vanwaar dat terugdeinzen, het geeuwen en de prikkelbaarheid? Omdat in elk van die gevallen de een het moeilijk vindt de instelling of het gedrag van de ander te verdragen.
Waar onverdraagzaamheid de kop opsteekt, kan bekrompenheid escaleren tot vooroordelen ofte wel een afkeer van een groep, ras of godsdienst. Intenser dan een vooroordeel is fanatisme, dat zich kan manifesteren in gewelddadige haat. Ellende en bloedvergieten zijn het gevolg. Bedenk eens waartoe onverdraagzaamheid heeft geleid tijdens de kruistochten! Ook nu is onverdraagzaamheid een factor bij de conflicten in Bosnië, Rwanda en het Midden-Oosten.
Verdraagzaamheid vergt evenwichtigheid, en het is niet gemakkelijk evenwichtig te blijven. Wij zijn te vergelijken met de slinger van een klok, die heen en weer zwaait. Soms tonen wij te weinig verdraagzaamheid, soms te veel.
Van verdraagzaamheid tot immoraliteit
Is het mogelijk al te verdraagzaam te zijn? De Amerikaanse senator Dan Coats sprak in 1993 in een toespraak van „een controverse over de betekenis en het betonen van verdraagzaamheid”. Wat bedoelde hij? De senator verzuchtte dat sommigen in naam der verdraagzaamheid „het geloof in morele waarheid, in goed en kwaad, in juist en onjuist, laten varen”. Zulke mensen vinden dat de samenleving niet het recht heeft te beoordelen wat goed gedrag is en wat slecht.
In 1990 schreef de Britse politicus Lord Hailsham dat „de dodelijkste vijand van de moraal niet atheïsme, agnosticisme, materialisme, hebzucht of een van de andere algemeen aanvaarde oorzaken is. De ware vijand van de moraal is het nihilisme, het geloof in, heel letterlijk, niets.” Het is duidelijk dat als wij in niets geloven, wij geen maatstaven hebben voor een juist gedrag en alles getolereerd kan worden. Maar is het juist elke vorm van gedrag te tolereren?
Een Deens hoofd van een middelbare school dacht van niet. Hij schreef in het begin van de jaren ’70 een kranteartikel waarin hij klaagde over reclame in de pers voor pornografische shows waarin afbeeldingen stonden van seksuele gemeenschap tussen dieren en mensen. Deze reclame was toegestaan wegens Denemarkens „verdraagzaamheid”.
Het is duidelijk dat zowel te weinig als te veel verdraagzaamheid problemen geeft. Waarom is het moeilijk uitersten te vermijden en een juist evenwicht te bewaren? Wees zo goed het volgende artikel te lezen.
[Illustratie op blz. 3]
Een overreactie op de fouten van kinderen kan hun schade berokkenen
[Illustratie op blz. 4]
Met het tolereren van alles wat kinderen doen, worden zij niet voorbereid op de verantwoordelijkheden van het leven