Een juist evenwicht kan uw leven veraangenamen

VERDRAAGZAAMHEID is als suiker in een kop koffie. De juiste hoeveelheid kan het leven enigermate veraangenamen. Maar terwijl wij misschien gul met suiker zijn, zijn wij vaak vrekkig met verdraagzaamheid. Waarom?

„Mensen willen niet verdraagzaam zijn”, schreef Arthur M. Melzer, docent aan de Michigan State University. „De mens is van nature geneigd tot . . . vooringenomenheid.” Onverdraagzaamheid is dus niet gewoon een karakterfout die slechts bij een minderheid aanwezig is; bekrompen zijn is iets waartoe wij allemaal geneigd zijn doordat de hele mensheid onvolmaakt is. — Vergelijk Romeinen 5:12.

Potentiële bemoeiallen

In 1991 schreef het blad Time over de groeiende bekrompenheid in de Verenigde Staten. Het artikel ging over mensen die zich met de levensstijl van anderen bemoeien, die proberen iedereen hun eigen gedragsmaatstaven op te leggen. Non-conformisten hebben het moeten ontgelden. Zo raakte een vrouw in Boston haar baan kwijt omdat zij weigerde make-up te dragen. Een man in Los Angeles werd ontslagen omdat hij te dik was. Vanwaar die ijver om anderen zich te laten conformeren?

Bekrompen mensen zijn onredelijk, zelfzuchtig, koppig en dogmatisch. Maar zijn de meeste mensen niet enigszins onredelijk, zelfzuchtig, koppig of dogmatisch? Indien deze eigenschappen vaste voet gekregen hebben in onze persoonlijkheid, zullen wij bekrompen zijn.

Hoe staat het met u? Schudt u uw hoofd wanneer u ziet wat een ander graag eet? Wilt u in gesprekken meestal het laatste woord hebben? Verwacht u, wanneer u met een team werkt, dat zij het met uw denkwijze eens zijn? Zo ja, dan zou het kunnen helpen als u wat suiker in uw koffie deed!

Maar zoals in het vorige artikel werd gezegd, kan onverdraagzaamheid de vorm aannemen van vijandige vooroordelen. Eén factor waardoor onverdraagzaamheid kan escaleren, is ernstige ongerustheid.

„Een intens gevoel van onzekerheid”

Etnologen hebben het verleden van de mensheid bestudeerd om vast te stellen wanneer en waar zich duidelijk raciale vooroordelen hebben voorgedaan. Zij ontdekten dat dit soort onverdraagzaamheid niet voortdurend aan de oppervlakte komt en zich ook niet in elk land in dezelfde mate manifesteert. Het Duitse natuurkundige tijdschrift GEO bericht dat raciale wrijvingen de kop opsteken wanneer in tijden van crisis „mensen een intens gevoel van onzekerheid hebben en hun identiteit bedreigd wanen”.

Is zo’n „intens gevoel van onzekerheid” thans wijdverbreid? Beslist. Als nooit tevoren wordt de mensheid geteisterd door de ene crisis na de andere. Werkloosheid, de stijgende kosten van levensonderhoud, overbevolking, het dunner worden van de ozonlaag, criminaliteit in de steden, vervuiling van het drinkwater, mondiale opwarming — stuk voor stuk bronnen van een knagende angst die de ongerustheid vergroot. Crises brengen ongerustheid teweeg en overmatige ongerustheid leidt tot onverdraagzaamheid.

Die onverdraagzaamheid vindt bijvoorbeeld een uitlaatklep waar verschillende etnische en culturele groepen door elkaar wonen, zoals in sommige Europese landen. Volgens een verslag door National Geographic in 1993 herbergden Westeuropese landen destijds ruim 22 miljoen immigranten. Veel Europeanen „voelden zich overstelpt door de toevloed van nieuwkomers” met een andere taal, cultuur of godsdienst. De xenofobe sentimenten zijn toegenomen in België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië, Oostenrijk, Spanje en Zweden.

Hoe staat het met de wereldleiders? In de jaren ’30 en ’40 maakte Hitler onverdraagzaamheid tot overheidsbeleid. Helaas maken sommige politieke en godsdienstige leiders thans van onverdraagzaamheid gebruik om hun doel te verwezenlijken. Dit is het geval geweest in landen als Frankrijk, Ierland, Oostenrijk, Rusland, Rwanda en de Verenigde Staten.

Vermijd de valkuil van apathie

Te weinig suiker in onze koffie en wij proeven dat er iets ontbreekt; te veel suiker en wij hebben een vieze zoete smaak in onze mond. Met verdraagzaamheid is het net zo. Beschouw de ervaring eens van een docent aan een hogeschool in de Verenigde Staten.

Enkele jaren geleden vond David R. Carlin jr. een eenvoudige maar doeltreffende manier om klassikale discussies te stimuleren. Hij plaatste dan een opmerking waarmee hij de opvattingen van zijn studenten aanvocht, wetend dat zij zouden protesteren. Het resultaat was een levendige bespreking. In 1989 schreef Carlin echter dat deze methode niet goed meer werkte. Waarom niet? Hoewel de studenten het nog steeds niet eens waren met wat hij zei, hadden zij geen zin meer om te discussiëren. Carlin legde uit dat zij zich de „gemakkelijke verdraagzaamheid van de scepticus” hadden aangemeten — een nonchalante „het zal mij een zorg zijn”-houding.

Is een „het zal mij een zorg zijn”-houding hetzelfde als verdraagzaamheid? Als het niemand kan schelen wat een ander denkt of doet, zijn er helemaal geen maatstaven. Het ontbreken van maatstaven is apathie — een volkomen gebrek aan belangstelling. Hoe kan zo’n toestand ontstaan?

Volgens professor Melzer kan apathie zich verbreiden in een samenleving die allerlei gedragsmaatstaven accepteert. Mensen gaan geloven dat alle gedrag aanvaardbaar is en dat alles gewoon een kwestie van persoonlijke voorkeur is. In plaats van te leren na te denken en zich af te vragen wat aanvaardbaar is en wat niet, „leren [mensen] vaak helemaal niet na te denken”. Zij missen de morele ruggegraat die iemand ertoe beweegt tegen de onverdraagzaamheid van anderen in het geweer te komen.

Hoe is het met u gesteld? Betrapt u zich er af en toe op dat u een „het zal mij een zorg zijn”-houding aanneemt? Lacht u om grappen die schunnig of racistisch zijn? Vindt u het goed dat uw tienerzoon of -dochter naar videofilms kijkt die hebzucht of immoraliteit bepleiten? Denkt u dat het geen kwaad kan als uw kinderen gewelddadige computerspelletjes spelen?

Tolereer te veel, en een gezin of samenleving zal ongerustheid oogsten, omdat niemand weet — of zich erom bekommert — wat goed of fout is. De Amerikaanse senator Dan Coats waarschuwde voor „de valkuil van verdraagzaamheid die in feite apathie is”. Verdraagzaamheid kan leiden tot ruimdenkendheid; te veel verdraagzaamheid — apathie — tot leeghoofdigheid.

Dus wat moeten wij tolereren en wat moeten wij afwijzen? Wat is het geheim van het bereiken van het juiste evenwicht? Dat zal het thema zijn van het volgende artikel.

[Illustratie op blz. 5]

Streef naar evenwichtige reacties op situaties