In hoeverre kunt u de wetenschap vertrouwen?
DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN AUSTRALIË
DE MEESTE mensen hebben werkelijk bewondering voor de wetenschap wegens haar vele prestaties op het terrein van de geneeskunde, techniek, communicatie en andere disciplines. Wetenschappelijke ontdekkingen hebben het leven van bijna alle nu levende mensen beïnvloed. Veel wetenschappers hebben hun hele leven gewijd aan de zaak van de wetenschap, en eerlijke wetenschappelijke inspanningen ter verbetering van de kwaliteit van het leven zijn lofwaardig. De auteur Tony Morton gaat zelfs zo ver om te zeggen dat „de wetenschap ongetwijfeld een van de pijlers van de hedendaagse beschaving is”.
Maar op alle terreinen van het leven is evenwichtigheid bij het bepalen van de werkelijke waarde geboden, en de wetenschap is daarop geen uitzondering. Laten wij, om ons te helpen zo’n evenwichtige zienswijze te behouden, de woorden beschouwen van een andere schrijver, iemand die zich niet zo lovend uitlaat over de rol die de wetenschap in ons leven speelt. Lewis Wolpert schrijft in zijn boek The Unnatural Nature of Science: „Onderzoek bevestigt dat er veel belangstelling en bewondering voor de wetenschap is, gepaard aan een irreëel vertrouwen dat ze alle problemen kan verhelpen; maar bij sommigen heerst ook een diepgewortelde vrees en vijandigheid . . . Wetenschapsbeoefenaars worden gezien als koude, anonieme en liefdeloze technici.”
De opkomst van de wetenschap
Er is altijd een element van risico wanneer bij wetenschappelijke experimenten baanbrekend werk betrokken is. Maar als nieuwe ontdekkingen bewijzen dat het risico de moeite waard is, neemt bij het publiek het vertrouwen in de wetenschap toe. Tot op zekere hoogte heeft de wetenschap, zich koesterend in de glorie van voorgaande successen, steeds gedurfder risico’s genomen, en veel mensen zijn in hun ontzag en enthousiasme de wetenschap als de panacee tegen de kwalen van de mensheid gaan beschouwen. Als resultaat daarvan associëren veel mensen de woorden „wetenschap” en „wetenschappelijk” met absolute waarheid.
In de publikatie American Studies wordt de opmerking gemaakt: „Te beginnen in de jaren ’20 en in toenemende mate in de jaren ’30 gaf de wetenschapper in de witte laboratoriumjas de consument de feitelijke zekerheid dat het ene produkt ’wetenschappelijk’ superieur was aan concurrerende produkten. In een hoofdartikel in Nation uit 1928 wordt verzucht dat ’een zin die begint met „Volgens de wetenschap”, over het algemeen zal volstaan om elk meningsverschil op een gezellige bijeenkomst te beslechten of elk artikel van tandpasta tot koelkasten te verkopen’.”
Maar is wetenschap per definitie altijd synoniem met absolute waarheid? De hele geschiedenis door hebben wetenschappelijke ontdekkingen hun felle tegenstanders gehad. Sommige van de opgeworpen bezwaren waren ongefundeerd; andere leken gegrond. Galilei’s ontdekkingen bijvoorbeeld riepen de gramschap van de Katholieke Kerk op. En wetenschappelijke theorieën over de oorsprong van de mens ontlokten vijandige reacties op zowel wetenschappelijke als bijbelse gronden. Het is dus niet verrassend dat zich bij elke nieuwe wetenschappelijke ontdekking aanhangers en tegenstanders melden.
Een oude Latijnse spreuk luidt: „De wetenschap [of kennis] heeft geen andere vijand dan de onwetende.” Dit gaat echter niet langer op, want de wetenschap wordt thans meer bestookt dan ooit — en niet door de onwetenden. Het lijkt wel of de wetenschap, eens door velen als onneembaar beschouwd, nu wordt belegerd door enkele van haar voormalige aanhangers. Men zou kunnen zeggen dat een groeiend aantal van haar volgelingen zich thans als haar rechter, jury en scherprechter opstelt. In de grote tempels der geleerdheid worden nu vaak conflicten uitgevochten. Eén oorzaak van haar moeilijkheden is, dat in het verleden gepleegd bedrog en vroegere knoeierijen van sommige wetenschappelijke instellingen nu aan het licht gekomen zijn.
Vaker dan ooit wordt daarom de vraag gesteld: Is alle wetenschap werkelijk te vertrouwen? In het volgende artikel worden enkele van de redenen geschetst waarom steeds meer mensen deze vraag opwerpen.
[Inzet op blz. 4]
Is wetenschap altijd synoniem met absolute waarheid?