De struisvogel — Een snelvoetige, fascinerende loopvogel
Door Ontwaakt!-correspondent in Kenia
TUSSEN de giraffen, zebra’s, gnoes en gazellen die op de uitgestrekte Afrikaanse savanne rondzwerven, leven enkele van de opmerkelijkste schepselen die de Schepper ooit ontworpen heeft. Mensen die ze zien, worden met ontzag vervuld door hun lichaamsgrootte, enorme hoogte, krachtige poten en mooie pluizige veren. Met hun hoogte van 2,5 meter en een gewicht van wel 155 kilo, zijn het de grootste vogels die bestaan. In het Swahili worden deze vogels mbuni genoemd, maar u zult ze wellicht kennen bij hun meer gebruikelijke naam, struisvogel.
Als een schrijdende kameel
Lang geleden kreeg de struisvogel de naam struthocamelus, wat een combinatie van Latijn en Grieks is en betrekking heeft op een vermeende gelijkenis met kamelen. De struisvogel kan, net als de kameel, hoge temperaturen verdragen en gedijt goed in woestijngebied. Hij heeft ook lange, volle wimpers, die zijn grote ogen beschermen tegen het stof van de savanne. Zijn poten zijn lang en pezig, en zijn voeten zijn krachtig en vlezig, met slechts twee tenen. Mensen die de struisvogel op de open vlakten statig zien rondstappen, staan versteld van zijn snelheid, uithoudingsvermogen en andere kameelachtige kenmerken.
De struisvogel graast in het gezelschap van hoefdieren waarbij hij zich voedt met vrijwel alles wat beweegt. De struisvogel is een alleseter en doet zich niet alleen te goed aan insecten, slangen, knaagdieren, wortels en de meeste plantengroei, maar slikt ook onverteerbare materialen in zoals hout, schelpen, stenen, stokjes en vrijwel alles wat klein en felgekleurd is.
Omdat hij zo groot en zwaar is, kan hij niet vliegen. Maar zijn gespierde poten zijn krachtig genoeg om hem tot een van de snelste schepselen op aarde te maken. Wanneer hij door woestijngebied rent kan hij snelheden van wel 65 kilometer per uur bereiken! De struisvogel ’lacht om het paard en zijn berijder’, zegt de bijbel (Job 39:18). In overeenstemming met die observatie kan deze tweevoetige hardloper door zijn grote snelheid en zijn uithoudingsvermogen over lange afstand vaak met gemak veel van de snelste viervoetige roofdieren voor blijven.
Broedgewoonten
In de paartijd voert de struisvogelhaan uitgebreide baltsvertoningen op. Terwijl hij voor de hen knielt, spreidt hij zijn grote zwart-witte vleugelveren uit en begint ze ritmisch heen en weer te bewegen. Ze wiegen heen en weer als twee reusachtige waaiers. Zijn kale hals en poten beginnen te kleuren en worden felroze, wat een mooi contrast vormt met de gitzwarte veren op zijn lijf. Terwijl hij zijn lange hals heen en weer draait, stampt hij met zijn voeten op de grond.
Deze ingewikkelde vertoning van gevederde finesse is kennelijk bedoeld om indruk te maken op de vaalbruine hen. Maar heel vaak gebeurt het dat terwijl de haan met zijn paringsdans bezig is, de hen onverschillig wat op de grond blijft pikken, zonder belangstelling voor de commotie die er om haar heen plaatsvindt.
Wanneer een vrouwtje eenmaal is geselecteerd, kiest de haan een plaats voor het nest. Hij krabt ergens in de open savanne een ondiepe kuil in de grond en leidt er verschillende vrouwtjes naartoe. Na twee of drie weken liggen er meer dan twintig door die hennen gelegde eieren in het nest.
Tijdens de zes weken durende broedperiode zit ’s nachts het mannetje op het nest en overdag een van de vrouwtjes. In dit stadium zijn de eieren kwetsbaar en in trek bij hongerige leeuwen, hyena’s, jakhalzen en zelfs Egyptische aasgieren, die de eieren openbreken door stenen vanaf enige hoogte op de schalen te laten vallen.
Kolossale eieren, reuzenkuikens
De grijswitte of ivoorkleurige eieren van de struisvogel zijn de grootste ter wereld en kunnen wel anderhalve kilo per stuk wegen. De glanzende schaal is hard en heeft een geglazuurde, porseleinachtige buitenlaag. Elk ei staat gelijk met 25 kippeneieren, en struisvogeleieren worden gewaardeerd om hun voedzame inhoud en heerlijke smaak. De lege schalen worden soms door de Bosjesmannen gebruikt om ze met water te vullen.
Wanneer het enorme ei openbreekt, komt er een reuzenkuiken uit! Pasgeboren kuikens zijn hulpeloos, maar ze groeien snel en zijn geboren hardlopers. Binnen een maand dragen hun stevige poten hen met snelheden van bijna 55 kilometer per uur voort!
De kuikens moeten door de oudervogels beschermd worden. Het is een mythe dat de struisvogel bij gevaar zijn kop in het zand steekt. Oudervogels kunnen daarentegen heel agressief zijn wanneer ze hun broedsel beschermen, waarbij ze roofdieren met krachtige trappen verdrijven. Een andere verdedigingstactiek die ze gebruiken, is het roofdier afleiden door te doen alsof ze gewond zijn en zo de aandacht op zichzelf in plaats van op hun jongen te richten. Maar als een roofdier te dicht bij ze komt, slaan de ouders meestal op de vlucht en rennen voor hun leven, terwijl ze hun jongen aan hun lot overlaten. Het blijkt waar wat in de bijbel staat dat de struisvogel in deze gevallen ’haar zonen hard behandelt, alsof ze niet van haar waren’. — Job 39:16.
Weelderige pluimen
Al duizenden jaren geniet de struisvogel de bewondering van de mens. Er bestaan in steen gehouwen afbeeldingen van Egyptische koningen uit de oudheid die met pijl en boog op struisvogels jagen. In sommige culturen werd de struisvogel als heilig beschouwd. De Chinezen hechtten grote waarde aan de prachtig symmetrische struisvogeleieren en boden ze als kostbare geschenken aan heersers aan. Duizenden jaren lang hebben weelderig golvende pluimen van struisvogelveren de hoofdtooien van militaire generaals, koningen en Afrikaanse stamhoofden gesierd.
In de veertiende eeuw kwamen struisvogelveren enorm in trek bij modebewuste Europeanen. Met pijl en boog op de struisvogel jagen was echter niet gemakkelijk, omdat het dier scherp ziet en snel gevaar ontvlucht. Destijds werd de struisvogel nog niet met uitroeiing bedreigd.
Vervolgens raakten in de negentiende eeuw struisvogelveren opnieuw in de mode. Ditmaal slachtten jagers met moderne wapens de vogels bij miljoenen af. Het ontstaan van struisvogelfarms heeft de reusachtige loopvogel waarschijnlijk voor uitsterven behoed. Nu struisvogels in gevangenschap worden gefokt, zijn ze gedomesticeerd en worden ze gehouden om veren voor de mode en voor plumeaus te leveren. Van hun huid worden zachte leren handschoenen en handtassen gemaakt, en hun vlees staat in sommige restaurants op het menu.
De indrukwekkende struisvogel zwerft thans nog steeds op de Afrikaanse vlakten rond. Hoewel zijn vroegere habitat sterk teruggedrongen is en hij in sommige gebieden zelfs is uitgestorven, leeft de struisvogel nog steeds in de eenzame, droge savanne, waaraan hij de voorkeur geeft. Daar kan men zien hoe hij met zijn grote golvende pluimen als een dolle over de vlakten rent, zijn ingewikkelde paringsdansen opvoert of over zijn nest met reusachtige eieren waakt. Deze snelvoetige loopvogel is inderdaad een van die fascinerende gevleugelde schepselen die hun toeschouwers met verrukking en verbazing vervullen.
[Illustratie op blz. 16]
Een struisvogelhaan
[Illustratie op blz. 16, 17]
Struisvogels behoren tot de snelste schepselen op aarde
[Illustratie op blz. 16, 17]
Hun voeten kunnen gevaarlijke wapens zijn
[Illustratie op blz. 18]
Een struisvogelhen