Uit de tijd van grootvader
● De mechanische klok werd waarschijnlijk ruim negenhonderd jaar geleden in China uitgevonden. Sinds die tijd zijn er veel verbeteringen aan klokken aangebracht. Een opvallende verbetering kwam halverwege de zeventiende eeuw, toen mechanische klokken van een slinger werden voorzien. Dankzij die revolutionaire innovatie werden klokken zo nauwkeurig dat er een nieuw kenmerk op hun wijzerplaat verscheen: een minutenwijzer! Het nieuwe ontwerp — met zijn slinger, gewichten en relatief zware mechanisme — vergde natuurlijk een stevige rechtopstaande kast. Zo ontstond de staande klok, in sommige landen ook wel grootvaderskloka genoemd, die door een deskundige op dat terrein werd beschreven als een „vrij betrouwbaar en degelijk uurwerk, zelfs onder ongunstige omstandigheden”.
In het begin werden deze gewilde klokken alleen in grote Europese steden zoals Londen en Parijs gemaakt. Maar geleidelijk breidde de productie zich uit naar de verste uithoeken van het Europese continent. Zo kwam het dat het basisontwerp werd beïnvloed door plaatselijke artistieke stijlen. De klok kon rechte of ronde vormen hebben en slank of plomp gebouwd zijn. Hij kon gemaakt zijn van grenen-, ebben-, mahonie-, eiken- of walnotenhout, en de kast kon sober zijn of versierd met ornamenten. De staande klok werd dus steeds populairder, niet alleen als uitstekend uurwerk maar ook als een elegante en deftige aanvulling op het interieur.
Misschien is er wel een extra reden waarom mensen de staande klok nog altijd boeiend en aantrekkelijk vinden. Op de een of andere manier ziet hij er menselijk uit. „Hij is ongeveer net zo groot als een gemiddeld mens en heeft een expressief gezicht”, merkt de Finse onderzoeker dr. Sinikka Mäntylä op. Zijn hoorbare getik lijkt zelfs op een hartslag. Tegenwoordig zijn de meeste van deze grote staande meesterstukken vervangen door nauwkeurige en goedkope kwartsklokken. Maar zelfs in onze jachtige tijd brengt de aanwezigheid van een ’grootvadersklok’ een mate van rust. Het boek Keeping Time — Collecting and Caring for Clocks merkt daarover op: „Een staande klok die gestaag en rustig tikt, kan ook op de een of andere manier de geest tot rust brengen en ons doen denken aan een tijdperk dat vrediger was.”
[Voetnoot]
a De naam grootvadersklok is naar verluidt ontstaan door een populair lied uit 1876 met die titel.
[Illustratie op blz. 19]
Een klok die mogelijk dateert uit het begin van de negentiende eeuw