POTTENBAKKER

Handwerker die aarden vaatwerk zoals potten, schalen, schotels, enzovoort, vervaardigt. Het Hebreeuwse woord voor pottenbakker (jō·tserʹ) betekent letterlijk „formeerder” of „iemand die formeert” (Jer 18:4, vtn.), terwijl de Griekse term (keʹra·meus) van een grondwoord komt dat „(ver)mengen” betekent, wat misschien duidt op de noodzaak om de aarde of de klei met water te vermengen om ze voor gebruik geschikt te maken. Sinds aloude tijden vormden pottenbakkers vaten uit klei of leem en bakten die, om ze aldus te harden en tegen water bestand te maken. Sommige pottenbakkers werkten alleen en andere hadden helpers, die veelal leerlingen waren. Eens schijnt er onder de Hebreeën een groep pottenbakkers in koninklijke dienst te zijn geweest. — 1Kr 4:21-23.

De stadia bij de vervaardiging van aardewerk waren gewoonlijk de volgende: Nadat de klei gewassen en van alle ongerechtigheden gezuiverd was, werd ze een tijd aan de lucht blootgesteld; daarna werd de weer vochtig gemaakte klei met de voeten getreden om ze zacht en kneedbaar te maken (Jes 41:25). Dan werd de klei met de hand gekneed en vervolgens op het pottenbakkerswiel of de draaischijf gelegd.

Aanvankelijk was het pottenbakkerswiel eigenlijk alleen maar een platte schijf van steen (soms ook van hout) die op een verticale as was gezet en in een horizontaal vlak kon ronddraaien. De verzwaarde rand verleende de met de hand aan het draaien gebrachte schijf stabiliteit en zorgde ervoor dat de beweging een tijdje voortduurde. De later toegevoegde grotere en zwaardere onderste schijf (die op dezelfde as was aangebracht als de bovenste schijf en eveneens in een horizontaal vlak ronddraaide) maakte het de pottenbakker mogelijk de schijven zittend met de voet in beweging te brengen.

Na de kleiklomp op de schijf te hebben „geworpen” of gelegd, vormde de pottenbakker, terwijl de schijf draaide, met de handen een vat (Jer 18:3, 4). Het werd dan in de zon wat gedroogd en vervolgens weer op de schijf gezet om het met behulp van kiezelstenen, schelpen of een of ander werktuig te polijsten en de oppervlakte te decoreren. De methoden verschilden, maar door bijvoorbeeld een gevlochten touw tegen het nog vochtige voorwerp te drukken, ontstond een kabelpatroon. Vaak werden vaten ter versiering beschilderd. Andere werden geglazuurd (Sp 26:23) en dan in de zich in de nabijheid bevindende pottenbakkersoven gebakken. Of er kon gekleurd „slip” (pottenbakkersklei in halfvloeibare vorm) ter decoratie op aangebracht worden, waarna het voorwerp opnieuw in de oven werd gebakken.

De pottenbakker maakte voorwerpen die varieerden van grote kruiken (Klg 4:2) tot lampen, ovens en speelgoed, zoals poppen en dierfiguren. Schalen, bekers, pullen en andere vaten behoorden tot de produkten die hij maakte (Le 15:12; 2Sa 17:28; Jer 19:1; Lu 22:10). Hij vervaardigde ook kookpotten en bakplaten. Aardewerken voorwerpen werden soms van een stempel voorzien om te tonen waar ze gemaakt waren. Vaak stempelde de pottenbakker zijn eigen „waarmerk” in het handvat van een pot.

Soms gebruikte de pottenbakker een open vorm, waarin de klei werd gedrukt om er een bepaald patroon aan te geven. In latere tijd werden op die manier vaak lampen gemaakt, in twee delen die werden samengevoegd wanneer de klei ongeveer lederhard gedroogd was. Af en toe werden dingen zonder het gebruik van de draaischijf met de hand gevormd. In de regel werkte de pottenbakker echter met de schijf.

Bij archeologische opgravingen worden vaak potscherven ontdekt, soms in grote aantallen. (Zie POTSCHERF.) De typen gevonden aardewerk geven archeologen een sleutel voor de identificatie van de verschillende culturen en helpen hen de periode van bewoning van de verscheidene lagen die op zulke plaatsen worden aangetroffen, te schatten. Ook heeft men getracht om aan de hand van de hoeveelheid van zulke ontdekte scherven de bevolkingsdichtheid op een bepaalde plaats te schatten.

De macht die de pottenbakker over de klei of het leem heeft, wordt gebruikt als illustratie om aan te tonen dat Jehovah de absolute macht bezit over afzonderlijke personen en hele natiën (Jes 29:15, 16; 64:8). Voor God was het huis van Israël „zoals het leem in de hand van de pottenbakker”, waarbij Hij de Grote Pottenbakker was (Jer 18:1-10). De mens bevindt zich niet in de positie om met God te twisten, evenals het leem niet geacht wordt degene uit te dagen die er vorm aan geeft (Jes 45:9). Zoals een aardewerken vat kan worden verbrijzeld, zo kan Jehovah als straf voor kwaaddoen een verwoestende rampspoed over een volk brengen. — Jer 19:1-11.

Over de door God verleende autoriteit die de Messiaanse Koning over de natiën uitoefent, werd voorzegd: „Gij zult ze breken met een ijzeren scepter, alsof ze een pottenbakkersvat waren, zult gij ze stukslaan.” — Ps 2:9; vgl. Da 2:44; Opb 2:26, 27; 12:5.

Uit één klomp leem kon de pottenbakker een vat voor een eervol gebruik en een ander voor een oneervol, algemeen of gewoon gebruik maken. Evenzo heeft Jehovah de macht om afzonderlijke personen zo te vormen als hij dat wenst, en hij heeft de goddelozen, ’de vaten der gramschap, die voor de vernietiging geschikt zijn gemaakt,’ verdragen, maar dit heeft tot voordeel gestrekt van „de vaten van barmhartigheid”, de leden van het geestelijke Israël. — Ro 9:14-26.