Van Moeder Aarde tot vruchtbaarheidsgodinnen

HERKENT u de godin die op de voorkant van dit tijdschrift staat afgebeeld? Het is Isis, de oude moedergodin van Egypte. Als u een museum hebt bezocht of een boek over oude geschiedenis hebt doorgekeken, hebt u vast al eens een dergelijk beeld gezien. Sta echter eens stil bij het volgende: Zou u zich voor de godin Isis neerbuigen en haar aanbidden?

Als u tot een van de religies van de christenheid behoort, lijkt dat misschien een vreemde vraag. U zult waarschijnlijk met nadruk kenbaar maken dat u de Schepper aanbidt, degene die met „Onze Vader, Die in de hemelen zijt” wordt aangesproken (Mattheüs 6:9, Statenvertaling). De gedachte om u voor een moedergodin neer te buigen kan vreemd, zelfs afstotelijk, schijnen. Niettemin is zo’n aanbidding door de hele geschiedenis heen wijdverbreid geweest, en het kan een schok voor u zijn te vernemen wie er nu eigenlijk in deze tijd de grote moedergodin aanbidden.

Laten wij ons echter, alvorens dat te bespreken, wat achtergrondinformatie verschaffen door de omvang van de moedergodin-cultus in de oudheid te beschouwen. Dit soort van aanbidding schijnt een zeer vroege vorm van valse religie te zijn geweest. Beeldjes en afbeeldingen van naakte moedergodinnen zijn op oudheidkundige vindplaatsen in heel Europa en van de landen aan de Middellandse Zee tot India toe door archeologen aan het licht gebracht.

De aardgodin, Moeder Aarde, werd beschouwd als de voortdurende bron van alle levensvormen, die leven schonk en het vervolgens weer tot zich nam bij hun dood. Als zodanig werd zij niet alleen aanbeden maar ook gevreesd. Aanvankelijk, zo geloofde men, was haar voortplantingsvermogen aseksueel. Vervolgens, aldus de mythologie, baarde zij de mannelijke hemelgod of Vader Hemel en werd zijn vrouw. Dit paar bracht ontelbare andere goden en godinnen voort.

Het Babylonische prototype

In het Babylonische pantheon was Isjtar de voornaamste godin, identiek met de Soemerische vruchtbaarheidsgodin Inanna. Paradoxaal genoeg was zij zowel godin van de oorlog als godin van liefde en zinnelijkheid. In zijn boek Les Religions de Babylonie et d’Assyrie (De religies van Babylonië en Assyrië) zei de Franse geleerde Édouard Dhorme over Isjtar: „Zij was de godin, de vrouwe, de barmhartige moeder die naar gebed luistert en bij de toornende goden bemiddelt en hen kalmeert. . . . Zij werd boven allen verheven, zij werd de godin der godinnen, de koningin aller goden, de vorstin van de goden van hemel en aarde.”

Isjtars aanbidders gaven haar titels als „de Maagd”, „Heilige Maagd” en „Maagdmoeder”. Het oude Soemero-Akkadische „Klaaggebed tot Isjtar” luidt: „Ik bid tot u, o vrouwe der vrouwen, godin der godinnen. O Isjtar, koningin aller volken. . . . O bezitster van alle goddelijke macht, die de kroon van heerschappij draagt. . . . Kapellen, pelgrimsoorden, heilige plaatsen en tempels zijn aan u gewijd. . . . Waar zijn geen afbeeldingen van u gemaakt? . . . Zie mij, o mijn Vrouwe; aanvaard mijn gebeden.”a

De moedergodin-cultus verbreidt zich

De oriëntalist Édouard Dhorme spreekt over de „expansie van de Isjtar-cultus”. Ze breidde zich uit over heel Mesopotamië, en Isjtar zelf dan wel godinnen met andere namen maar soortgelijke hoedanigheden werden in Egypte, Fenicië en Kanaän, alsook in Anatolië (Klein-Azië), Griekenland en Italië aanbeden.

De voornaamste in Egypte aanbeden moedergodin was Isis. De geschiedkundige H. G. Wells schreef: „Isis trok vele aanbidders, die hun leven aan haar wijdden. In de tempel stonden beelden van haar, gekroond als de Koningin des Hemels en met het kind Horus in haar armen. Vóór haar flakkerden en dropen de kaarsen, en overal in het heiligdom hingen de wassen geloftegeschenken” (The Outline of History). De Isisaanbidding was in Egypte buitengewoon populair. Ze breidde zich ook over het hele gebied rond de Middellandse Zee uit, vooral naar Griekenland en Rome, en bereikte zelfs West- en Noord-Europa.

In Fenicië en Kanaän concentreerde de moedergodin-cultus zich op Astoreth, of Astarte, volgens zeggen de gemalin van Baäl. Evenals haar Babylonische tegenhangster, Isjtar, was zij zowel een vruchtbaarheids- als een oorlogsgodin. In Egypte zijn oude inscripties gevonden waarin Astarte vrouwe des hemels en koningin der hemelen wordt genoemd. De Israëlieten moesten voortdurend strijden tegen de ontaardende invloed die van de aanbidding van deze vruchtbaarheidsgodin uitging.

Naar het noordwesten, in Anatolië, was Cybele, bekend als de Grote Moeder van de goden, het equivalent van Isjtar. Zij werd ook de Alverwekster, de Alvoedster en de Moeder van alle gezegenden genoemd. Vanuit Anatolië verbreidde de cultus van Cybele zich eerst naar Griekenland en vervolgens naar Rome, waar hij tot ruim na onze gewone tijdrekening bedreven werd. De aanbidding van deze vruchtbaarheidsgodin omvatte extatische dansen, zelfverminking door de priesters, zelfcastratie door kandidaten voor het priesterschap en processies waarbij het beeld van de godin met veel pracht en praal werd rondgedragen.b

De primitieve Grieken aanbaden een aardmoeder, een godin genaamd Gaea. Maar in hun pantheon werden ook godinnen van het Isjtartype opgenomen, zoals Aphrodite, de godin van vruchtbaarheid en liefde, Athene, de godin van de oorlog, en Demeter, de godin van de landbouw.

In Rome was Venus de godin van de liefde, en als zodanig kwam zij overeen met de Griekse Aphrodite en de Babylonische Isjtar. De Romeinen aanbaden echter ook de godinnen Isis, Cybele en Minerva (de Griekse Athena), die allen op een of andere wijze het Babylonische oertype, Isjtar, weerspiegelden.

Het is duidelijk dat de moedergodin-cultus duizenden jaren lang een krachtige rivaal van de zuivere aanbidding van de grote Schepper, Jehovah, was. Is de aanbidding van de grote moedergodin volledig verdwenen? Of is ze tot op deze dag blijven bestaan? Lees alstublieft verder.

[Voetnoten]

[Illustratie op blz. 3]

Babylons ISJTAR, afgebeeld als een ster

[Verantwoording]

Met toestemming van het British Museum

[Illustratie op blz. 4]

De Egyptische ISIS met kindgod Horus

[Verantwoording]

Musée du Louvre, Parijs