Waarom liegt men zo gemakkelijk?
NIEMAND vindt het leuk wanneer hij wordt belogen. Toch beliegen mensen over de hele wereld elkaar om verschillende redenen. Een rapport dat verscheen in het boek The Day America Told the Truth, door James Patterson en Peter Kim, onthulde dat 91 procent van de Amerikanen regelmatig liegt. De auteurs verklaren: „De meesten van ons vinden het moeilijk een week lang niet te liegen. Een op de vijf houdt dit niet één dag vol — en wij hebben het over opzettelijke, weloverwogen leugens.”
Liegen komt in bijna alle aspecten van het hedendaagse leven veel voor. Politieke leiders liegen tegen hun volk en tegen elkaar. Keer op keer zijn zij op de televisie verschenen terwijl zij ontkenden iets te maken te hebben met de schandalen waar zij in werkelijkheid diep in verwikkeld waren. Sissela Bok merkt in haar boek Lying — Moral Choice in Public and Private Life op: „In de wetgeving en in de journalistiek, in regeringskringen en in de sociale wetenschappen wordt bedrog als iets vanzelfsprekends aangenomen wanneer degenen die de leugens vertellen, en die vaak ook zelf de regels opstellen, vinden dat het te rechtvaardigen is.”
In Common Cause Magazine van mei/juni 1989 werd over politieke leugens in de Verenigde Staten opgemerkt: „Watergate en Vietnam doen op het gebied van bedrog door de regering en openbaar wantrouwen beslist niet onder voor de Iran-contra-affaire. Dus wat maakte het Reagan-tijdperk zo anders dan het voorgaande? Velen logen, maar slechts weinigen waren berouwvol.” Het heeft dus een goede reden dat het gewone volk zijn politieke leiders niet vertrouwt.
In internationale betrekkingen vinden zulke leiders het moeilijk om elkaar te vertrouwen. De Griekse filosoof Plato merkte op: „Het zou de heersers van de staat . . . toegestaan kunnen worden te liegen om het bestwil van de staat.” In internationale betrekkingen is het zoals de bijbelprofetie in Daniël 11:27 zegt: „Aan één tafel zullen zij louter leugen blijven spreken.”
In de zakenwereld is liegen over produkten en diensten heel gewoon. Kopers moeten contractuele overeenkomsten met voorzichtigheid aangaan en vooral de kleine lettertjes lezen. Sommige landen hebben controle uitoefenende instanties in de regering om het volk tegen bedrieglijke reclame, schadelijke koopwaar die als nuttig of onschadelijk wordt voorgesteld, en bedrog te beschermen. Ondanks deze inspanningen blijven mensen financiële schade lijden door handelaars die liegen.
Sommigen liegen zo gemakkelijk dat het een gewoonte wordt. Anderen zijn doorgaans eerlijk, maar liegen wanneer zij in de knel zitten. Weinigen willen onder geen beding liegen.
Een leugen wordt gedefinieerd als „1. een oneerlijke verklaring of handeling, vooral met het oogmerk om te bedriegen . . . 2. alles wat een verkeerde indruk wekt of bedoeld is om dat te doen”. De opzet is anderen iets te laten geloven waarvan de leugenaar weet dat het niet waar is. Door leugens of halve waarheden probeert hij hen te bedriegen die het recht hebben de waarheid te weten.
Redenen om te liegen
Mensen liegen om verschillende redenen. Sommigen denken dat zij, om in deze concurrerende wereld vooruit te komen, wel moeten liegen over hun kwaliteiten. Anderen proberen fouten of schuld met leugens te verdoezelen. Weer anderen vervalsen rapporten om de indruk te wekken dat zij werk hebben gedaan dat zij niet hebben gedaan. Dan zijn er degenen die liegen om de reputatie van een ander te schaden, om te vermijden in verlegenheid gebracht te worden, om eerdere leugens te rechtvaardigen of om mensen geld afhandig te maken.
Een veelgehoorde rechtvaardiging voor een leugen is dat iemand anders erdoor wordt beschermd. Sommigen beschouwen dit als een leugentje om bestwil omdat zij denken dat het niemand benadeelt. Maar hebben deze zogenaamde leugentjes om bestwil echt geen nadelige gevolgen?
Beschouw de gevolgen
Leugentjes om bestwil kunnen een patroon vormen dat kan leiden tot een gewoonte om te liegen waarbij ernstiger dingen betrokken zouden kunnen zijn. Sissela Bok merkt op: „Men kan zich niet zo gemakkelijk afmaken van alle leugens die als ’leugentjes om bestwil’ worden beschouwd. In de eerste plaats wordt de onschadelijkheid van leugens algemeen betwist. Wat de leugenaar als onschadelijk of zelfs nuttig beziet, is dat wellicht niet in de ogen van degene die bedrogen wordt.”
Leugens, hoe onschuldig ze ook kunnen lijken, zijn funest voor goede menselijke betrekkingen. De geloofwaardigheid van de leugenaar wordt ondermijnd, en het vertrouwen zou heel goed blijvend geschaad kunnen worden. De beroemde essayist Ralph Waldo Emerson schreef: „Elke keer dat de waarheid geweld wordt aangedaan, is dat niet alleen een soort zelfmoord binnen in de leugenaar, maar wordt daardoor ook de menselijke samenleving een steek in de rug toegebracht.”
Het is voor een leugenaar gemakkelijk iets over iemand anders te zeggen wat niet waar is. Hoewel hij geen bewijs overlegt, ontstaat er door zijn leugen twijfel, en velen geloven hem zonder zijn bewering te onderzoeken. Zo wordt de reputatie van de onschuldige persoon aangetast, die dan notabene moet bewijzen dat hij onschuldig is. Het is derhalve frustrerend wanneer mensen de leugenaar eerder geloven dan de onschuldige en daardoor wordt de verhouding tussen de onschuldige en de leugenaar verwoest.
Iemand die liegt kan er gemakkelijk een gewoonte van maken te liegen. De ene leugen leidt gewoonlijk tot de andere. Thomas Jefferson, een Amerikaans staatsman van weleer, merkte op: „Er is geen ondeugd die zo gemeen, zo verachtelijk en zo laag is; en iemand die zich permitteert één keer te liegen, vindt het veel gemakkelijker dat een tweede en een derde keer te doen, totdat het uiteindelijk een gewoonte wordt.” Het is de weg tot morele ineenstorting.
De reden waarom het zo gemakkelijk is te liegen
Liegen begon toen een opstandige engel tegen de eerste vrouw loog, door haar te vertellen dat zij niet zou sterven als zij haar Schepper ongehoorzaam zou zijn. Dit had onnoemelijk veel schade voor de hele menselijke familie tot gevolg en bracht onvolmaaktheid, ziekte en de dood voor iedereen. — Genesis 3:1-4; Romeinen 5:12.
Vanaf de tijd van de ongehoorzame Adam en Eva heeft de verraderlijke invloed van deze vader van de leugen een klimaat in de wereld van de mensheid gecreëerd dat liegen bevordert (Johannes 8:44). Het is een decadente wereld waarin aan waarheid slechts een betrekkelijke waarde wordt toegekend. In The Saturday Evening Post van september 1986 werd opgemerkt dat het probleem van liegen „van invloed is op de zakenwereld, de regering, het onderwijs, ontspanning en de gewone dagelijkse betrekkingen tussen medeburgers en buren. . . . Wij hebben de theorie van het relativisme aanvaard, de ene grote leugen die zegt dat er geen absolute waarheden bestaan.”
Dat is het standpunt van gewoonteleugenaars, die geen enkel medegevoel hebben met degenen die zij bedriegen. Liegen vormt voor hen geen enkel probleem. Het is hun levenswijze. Maar anderen die geen gewoonteleugenaars zijn, liegen wellicht zonder aarzelen uit angst — angst om ontmaskerd te worden, angst voor straf, enzovoort. Het is een zwakheid van het onvolmaakte vlees. Hoe kan deze neiging vervangen worden door het vaste besluit de waarheid te spreken?
Waarom waarheidsgetrouw zijn?
Waarheid is de maatstaf die onze grote Schepper voor iedereen heeft gesteld. Zijn geschreven Woord, de bijbel, verklaart in Hebreeën 6:18 dat „God onmogelijk kan liegen”. Zijn Zoon, Jezus Christus, die op aarde Gods persoonlijke vertegenwoordiger was, hield zich aan dezelfde maatstaf. Tegen de joodse religieuze leiders die Jezus zochten te doden, zei hij: „Nu zoekt gij mij, een mens die u de waarheid heeft gezegd, welke ik van God heb gehoord, te doden. . . . En als ik zou zeggen dat ik hem niet ken, dan zou ik net als gij een leugenaar zijn” (Johannes 8:40, 55). Hij heeft ons een model gegeven doordat ’hij geen zonde heeft begaan, noch bedrog in zijn mond werd gevonden’. — 1 Petrus 2:21, 22.
Onze Schepper, wiens naam Jehovah is, haat liegen, zoals in Spreuken 6:16-19 duidelijk wordt verklaard: „Er zijn zes dingen die Jehovah werkelijk haat; ja, zeven zijn verfoeilijk voor zijn ziel: hovaardige ogen, een leugentong, en handen die onschuldig bloed vergieten, een hart dat schadelijke plannen smeedt, voeten die zich haasten om naar het slechte te snellen, een valse getuige die leugens opdist en een ieder die twisten ontketent onder broeders.”
Deze waarheidsgetrouwe God verlangt van ons dat wij, willen wij zijn goedkeuring verwerven, naar zijn maatstaven leven. Zijn geïnspireerde Woord gebiedt ons: „Liegt niet tegen elkaar. Legt de oude persoonlijkheid met haar praktijken af” (Kolossenzen 3:9). Mensen die weigeren op te houden met de gewoonte om te liegen, zijn voor hem niet aanvaardbaar; zij zullen zijn gave van leven niet ontvangen. In feite zegt Psalm 5:6 ronduit dat God „de leugensprekers [zal] verdelgen”. Verder wordt er in Openbaring 21:8 gezegd dat „de tweede dood”, of eeuwige vernietiging, het deel van „alle leugenaars” is. Gods kijk op liegen aanvaarden, geeft ons dus een krachtige reden om de waarheid te spreken.
Maar wat zouden wij moeten doen als wij ons in omstandigheden bevinden waarin de waarheid een pijnlijke situatie of bittere gevoelens zou kunnen veroorzaken? Liegen is nooit de oplossing, maar niets zeggen is dat soms wel. Waarom zou u leugens vertellen die uw geloofwaardigheid alleen maar te gronde zouden kunnen richten en u zouden kunnen blootstellen aan veroordeling door God?
Uit angst en door menselijke zwakte zou iemand in de verleiding kunnen komen zijn toevlucht te nemen tot een leugen. Dat is de weg van de minste weerstand of misplaatste goedheid. De apostel Petrus bezweek voor zo’n verleiding toen hij driemaal loochende dat hij Jezus Christus kende. Naderhand deed het hem heel veel pijn dat hij had gelogen (Lukas 22:54-62). Zijn oprechte berouw bewoog God ertoe hem te vergeven, zoals blijkt uit het feit dat hij later met vele dienstvoorrechten werd gezegend. Berouw dat gepaard gaat met het vaste besluit niet meer te liegen, is de manier om vergeving van God te ontvangen voor het doen van wat hij haat.
Maar bewaar, in plaats van na een leugen om vergeving te vragen, een goede verhouding met uw Schepper en behoud uw geloofwaardigheid bij anderen door de waarheid te spreken. Bedenk wat Psalm 15:1, 2 zegt: „O Jehovah, wie zal een gast zijn in uw tent? Wie zal op uw heilige berg verblijven? Hij die onberispelijk wandelt en rechtvaardigheid oefent en de waarheid spreekt in zijn hart.”