Evenwicht — Een geschenk van God

„HET zijn gewoon zeebenen,” zeiden mijn vrienden tegen me, „en dat kan een paar dagen duren.” Het was oktober 1990 en ik was zojuist na een zevendaagse reis op de Caribische Zee van een cruiseschip aan wal gestapt. Wat, naar ik dacht, na een paar dagen wel zou ophouden, heeft maanden geduurd. Het was alsof ik nooit van dat schip was gegaan. Er was iets mis met mijn vestibulaire apparaat, het ingewikkelde evenwichtsorgaan in het binnenoor met zijn centrale verbindingen in de hersenen.

Wat is het? Hoe werkt het?

Het coördinatiecentrum voor uw evenwicht zetelt aan de basis van uw hersenen, de hersenstam genoemd. Wanneer u gezond bent, bewaart u uw evenwicht doordat er ontelbare impulsen worden ontvangen van uw ogen, uw spieren en uw vestibulaire apparaat.

Uw ogen voorzien de hersenstam van doorlopende zintuiglijke informatie over uw externe omgeving. Zintuigreceptoren in uw spieren, proprioceptoren genaamd, sluizen informatie naar uw hersenen over het soort oppervlak waarop u loopt of waarmee u in aanraking bent. Maar juist uw vestibulaire apparaat functioneert als een intern geleidingssysteem dat uw hersenen vertelt waar uw lichaam in de ruimte is ten opzichte van de aarde en haar zwaartekracht.

Het vestibulaire apparaat bestaat uit vijf delen die met het evenwicht te maken hebben: drie halfcirkelvormige kanalen en twee blaasjes. De halfcirkelvormige kanalen heten ductus anterior, ductus lateralis en ductus posterior. De twee blaasjes dragen de namen utriculus en sacculus.

De halfcirkelvormige kanalen liggen in vlakken die rechte hoeken met elkaar maken, zoals de wanden en de vloer elkaar ontmoeten in de hoek van een kamer. De kanalen zijn gangen die met elkaar een labyrint vormen, verborgen in het als rotsbeen bekende gedeelte van het slaapbeen, een van de schedelbeenderen. In deze benige doolhof ligt een ander labyrint, het zogeheten vliezig labyrint. Aan het eind van elk vliezig halfcirkelvormig kanaal zit iets wat er uitziet als een verwijding, de ampulla genoemd. Binnen in het vliezig labyrint zit een speciale vloeistof die endolymfe heet. En op de buitenkant van het vliezig labyrint bevindt zich een andere vloeistof, die weer een andere chemische samenstelling heeft en die perilymfe heet.

Dit verwijde gedeelte van het kanaal dat de ampulla heet, bevat samengekleefde speciale haarcellen die ingebed liggen in een geleiachtige massa, de zogenoemde cupula. Wanneer u uw hoofd in een willekeurige richting beweegt, blijft de endolymfatische vloeistof iets achter bij de beweging van de kanaaltjes zelf, waardoor de vloeistof de cupula en de haarbundeltjes erin opzij drukt. De beweging van de haarbundeltjes brengt veranderingen teweeg in de elektrische activiteit van de haarcel, die dan weer boodschappen doorgeeft naar uw hersenen via zenuwcellen. Er gaan niet alleen boodschappen van deze afzonderlijke haarcellen naar de hersenen via de zogeheten afferente zenuwen, maar ook van de hersenen terug naar elke haarcel via efferente zenuwen om de haarcel compenserende informatie te verstrekken wanneer dat nodig is.

De halfcirkelvormige kanalen registreren hoekversnellingen en -vertragingen ofwel draaiende bewegingen van uw hoofd in elke richting, zoals wanneer u uw hoofd naar voren of naar achteren buigt, het naar de ene kant of de andere legt, of het naar links of rechts draait.

De utriculus en de sacculus daarentegen registreren lineaire versnellingen; ze worden daarom de zwaartekrachtsensoren genoemd. Ze bevatten eveneens haarcellen, in de zogeheten macula. De sacculus zal bijvoorbeeld informatie naar uw hersenen zenden die u het gevoel geeft van een versnelling in opwaartse richting wanneer u omhooggaat in een lift. De utriculus is de voornaamste detector die reageert wanneer u in een auto zit en plotseling harder gaat rijden. Hij stuurt informatie naar uw hersenen om u de gewaarwording te geven dat u voorwaarts of achterwaarts geduwd wordt. Uw hersenen combineren deze informatie dan met andere impulsen om tot beslissingen te komen, bijvoorbeeld hoe uw ogen en ledematen te bewegen als reactie op uw klaarblijkelijke beweging. U wordt erdoor geholpen georiënteerd te blijven.

Het is een schitterend systeem, dat de Ontwerper ervan, Jehovah God, tot eer strekt. Zelfs researchwetenschappers moeten wel onder de indruk komen van het ontwerp. A. J. Hudspeth, hoogleraar biologie en fysiologie, schreef in het blad Scientific American: „Verder werk kan echter slechts een gevoel van bewondering versterken voor de gevoeligheid en complexiteit van dit stukje biologische apparatuur in miniatuurformaat.”

Stoornissen van het vestibulaire apparaat

In mijn geval werd voor mijn binnenoorprobleem de diagnose otospongiose of otosclerose gesteld. Dat is een aandoening waarbij het bot waarin iemands vestibulaire apparaat huist zacht of sponsachtig wordt. Normaal blijft dit bot zeer hard, harder nog dan het botmateriaal in de rest van uw lichaam. Men denkt dat er in het zachtwordingsproces een enzym wordt geproduceerd dat in de vloeistof van het binnenoor doordringt en de chemische samenstelling ervan verstoort of de vloeistof in feite vergiftigt. Dit kan de bizarre gewaarwording van constante beweging veroorzaken terwijl u stilstaat of stilligt.

Mij gaf dat het gevoel of het wegdek onder mijn voeten deinde, met golven van soms wel een centimeter of dertig hoog. Als ik ging liggen, was het alsof ik op de bodem van een roeiboot lag, op een zee met golven van een meter hoog. Het gevoel kwam en ging niet zoals in periodes van duizelingen wel voorkomt, maar het kwam en bleef, maanden achtereen, 24 uur per dag. De enige verlichting deed zich voor als ik sliep en me van niets bewust was.

Oorzaken en behandelingen

De oorzaak van otospongiose/otosclerose is nog onbekend, hoewel erfelijkheid er een rol bij kan spelen. De aandoening is voor de medische wetenschap moeilijk te bestuderen geweest, omdat ze alleen bij mensen lijkt voor te komen. Bij dieren doet ze zich zelden of nooit voor. Otospongiose kan de oorzaak zijn van tinnitus (oorsuizen), een gevoel van volheid, lichtheid in het hoofd, een gevoel het evenwicht te verliezen en verscheidene vormen van vertigo (duizeligheid). Dezelfde aandoening kan vastzitten van de stijgbeugel in het middenoor veroorzaken en tot geleidingsslechthorendheid leiden. Als de otospongiose de cochlea of het slakkehuis bereikt, kan ook sensineuraal gehoorverlies ontstaan door tenietgaan van de zenuwfunctie.

Er bestaan behandelingen voor deze aandoening. Bij sommige wordt operatief ingegrepen (zie de Ontwaakt! van 8 juli 1988, blz. 19); bij andere wordt getracht de botdegeneratie tot staan te brengen met calcium- en fluoridesupplementen. Suikervrije diëten worden soms aangeraden omdat het binnenoor bijzonder veel behoefte aan bloedsuiker heeft. In feite heeft het binnenoor driemaal zoveel suiker nodig om het van energie te voorzien als een even groot stukje van de hersenen. Een gezond oor gaat heel goed met de normale bloedsuikerschommelingen om; maar is het oor eenmaal beschadigd, dan kunnen deze schommelingen u doen tollen. Cafeïne en alcohol schijnen ook nadelig te zijn wanneer uw binnenoor eenmaal niet goed functioneert. Hoewel de aan het begin van dit artikel genoemde reis per cruiseschip het probleem niet echt heeft veroorzaakt, hebben de veranderingen in temperatuur, vochtigheid en eetgewoonten vermoedelijk de stoot gegeven tot de evenwichtsstoornis.

Uw binnenoor doet meer voor u dan horen. Op een schitterende en verbazingwekkende manier helpt het u uw evenwicht te bewaren. Het ontwerp ervan moet ons wel versteld doen staan van het werk van onze Maker en onze waardering voor hem als Schepper verdiepen. — Ingezonden.

[Diagram/Illustratie op blz. 26]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Uw verbazingwekkende vestibulaire apparaat

Buitenaanzicht

DUCTUS ANTERIOR

OVAAL VENSTER

SLAKKEHUIS

ROND VENSTER

DUCTUS POSTERIOR

DUCTUS LATERALIS

Binnenaanzicht

SLAAPBEEN

VLIEZIG LABYRINT

AMPULLA

SACCULUS

Registreert verticale beweging

SLAKKEHUIS

Gehoororgaan

MACULA

UTRICULUS

CRISTA

Registreert horizontale beweging

Registreert hoekversnelling