Nieuwjaarsdag — hoe nieuw?
HET is nog vroeg op de oudejaarsavond als Jack achter het stuur van zijn auto schuift en wegrijdt om zijn meisje te gaan halen. Later, wanneer hij haar straat indraait, glimlacht hij bij de gedachte aan het tijdstip van middernacht als met ratels en toeters het nieuwe jaar verwelkomd zal worden en alle knappe meisjes op het feest gekust mogen worden.
Maar hij neemt zich voor een beetje op te passen met drinken, omdat hij geen brokken wil maken wanneer hij naar huis rijdt. Dat zal overigens niet gemakkelijk zijn, want bijna iedereen drinkt te veel met oud en nieuw.
Het late thuiskomen vormt geen probleem. Jack heeft voor nieuwjaarsdag niets anders op zijn programma staan dan uitslapen en ’s middags naar de traditionele voetbalwedstrijd kijken.
Jack beschouwt zichzelf niet als godsdienstig. Hij zou dan ook verbaasd zijn als hij vernam dat alles op zijn agenda — lawaai maken, knappe meisjes zoenen, drinken — afgeleid is van de riten van oude godsdiensten waaraan hij part noch deel zou willen hebben.
Jacks tegenhangers in Japan, Mexico, China, Duitsland en elders vieren nieuwjaar weer anders dan Jack en ook verschillend van elkaar. Toch houden ook zij, gewoonlijk zonder het te weten, dezelfde oude mythen in stand. Wat zijn dit voor mythen? Waarom is nieuwjaar de oudste, meest universele en minst begrepen van ’s mensen feestdagen?
De eerste nieuwjaarsvieringen
Voor inzicht in Jacks viering van oud en nieuw willen wij onze aandacht richten op het oude Mesopotamië, waar de eerste nieuwjaarsfeesten werden gehouden.
De Mesopotamiërs geloofden dat aan de schepping van het universum een enorme strijd tussen hun god Mardoek en Tiamat, de godin van de chaos, was voorafgegaan. Met geweld had Mardoek orde uit de chaos te voorschijn geroepen. Ieder jaar werd zijn prestatie herdacht wanneer de levenschenkende regens arriveerden.
Aangezien de koning de orde vertegenwoordigde, ging hij een aantal dagen in afzondering, terwijl de bevolking letterlijk de chaos herschiep door te drinken, door slaven toe te staan hun meesters te beledigen en door seksuele immoraliteit te bedrijven. De oude Romeinen verwerkten deze zelfde gedachte in hun Saturnaliënfeest in december.
Begint u Jacks feest erin te herkennen? Er moeten u inderdaad overeenkomsten opvallen. Zoals te lezen staat in een boek over feestdagen dat in 1972 is uitgegeven: „Over de hele wereld brengt de oudejaarsnacht flink wat drankmisbruik met zich. Deze dronkenschap is een wereldlijk restant van een rite die eens religieus van aard was; een persoonlijk opnieuw ten tonele voeren van de chaotische wereld die bestond voordat de geordende kosmos werd geschapen door God”, dat wil zeggen, volgens de religieuze zienswijze van het oude Babylon.
In Babylon, waar het nieuwjaarsfeest het sterkst was ontwikkeld, ging deze viering ook gepaard met een uitgebreid ritueel van exorcisme, dat ten doel had de ’demonen van de chaos’ bij de komst van het nieuwe jaar uit de stad te verwijderen. Bij de nieuwjaarsviering zoals Jack die kent, gebeurt dit met behulp van ratels en toeters, sirenes en de stoomfluiten van schepen. De Chinezen, die veel van hun religieuze ideeën aan Babylon hebben ontleend, jagen de demonen weg met behulp van vuurwerk.
Waarzeggerij
In vele Germaanse landen bestaat de gewoonte om gesmolten lood of tin klokslag twaalf uur, net als het nieuwe jaar arriveert, in het water te gooien. Aan de hand van de vorm die het heeft aangenomen of de schaduw die het werpt, probeert men dan te raden wat het nieuwe jaar in petto heeft.
In Mexico bezoeken grote menigten mensen op 1 januari de oude Maya-stad Mitla. Tussen de ruïnes staat daar een stenen ’kolom des levens’. Terwijl iemand de kolom volledig probeert te omspannen, kijkt een ander hoeveel vingerbreedten er nog tussen zijn uitgestrekte handen openblijven. Dit getal wordt geacht overeen te komen met het aantal jaren dat de persoon die de kolom des levens omarmt, nog zal leven.
De Japanners maken zich bijzonder druk om hun eerste droom in het nieuwe jaar, omdat die geluk in het komende jaar moet onthullen. Men kan speciale gelukspapiertjes en amuletten kopen om zich van een aangename droom te verzekeren.
Dit alles herinnert ons aan de inspanningen die de oude Babyloniërs zich getroostten om de toekomst te voorspellen. Het nieuwjaarsfeest nam in de Babylonische waarzeggerij een speciale plaats in omdat bij die gelegenheid een ieders lot voor het komende jaar werd vastgelegd.
Ontelbare personen zetten die traditie vandaag de dag nog voort. Jack is het zich niet bewust, maar een meisje te kussen onder de maretak was oorspronkelijk een manier om te voorspellen wie iemand zou trouwen. Jacks lot zou werkelijk bezegeld zijn als hij ieder meisje moest trouwen dat hij onder die omstandigheden had gekust!
„Gewoon plezier?”
„Allemaal erg interessant”, zou Jack kunnen tegenwerpen, „maar voor mij betekent nieuwjaar gewoon een gelegenheid om wat plezier te hebben.” Een groot aantal mensen beziet het zo. Als wij de religieuze geschiedenis buiten beschouwing laten, is nieuwjaar dan een onschuldige feestdag?
In de Verenigde Staten sterven ieder jaar op nieuwjaarsdag zo’n 400 mensen in verkeersongevallen, en de helft van die sterfgevallen staat in verband met alcohol. Terwijl gedurende de feestdagen het verkeer op de weg met 4 procent toeneemt, stijgt het aantal verkeersdoden met 24 procent. Wat veroorzaakt de dood van die mensen? Met alcohol verband houdend „plezier”.
De VS is beslist niet het enige land met dit probleem. Frankrijk, West-Duitsland, Canada en Portugal zijn slechts enkele van de landen met een hoger percentage verkeersdoden dan de VS.
De moderne „herschepping van de chaos” in de nacht van oud op nieuw leidt nog tot andere problemen. Zoals een Newyorkse politiefunctionaris het uitdrukte, ’nieuwjaarsdag is een dag dat mensen drinken, en als mensen drinken verliezen ze hun zelfbeheersing’. Gedurende de eerste paar uren van 1980 werden in de stad New York zes mensen vermoord, werden in de ondergrondse 30 misdrijven gepleegd en raakten in een menigte op Times Square 50 mensen gewond en werden er 51 arrestaties verricht. Ondertussen ging in Reno in de Amerikaanse staat Nevada een duizendkoppige menigte dronken feestvierders drie uur lang te keer, gooide stenen naar politieagenten en verbrijzelde ruiten van winkels. Was dit ’gewoon wat plezier hebben’?
Wat zult u doen?
Of u zichzelf nu als christen beziet of niet, waarschijnlijk zult u de praktische waarde kunnen inzien van de bijbelse raad in Spreuken 22:3: „Schrander is degene die de rampspoed heeft gezien en zich vervolgens verbergt.” Als u in uw plannen voor oud en nieuw gevaar kunt voorzien — door overmatig alcoholgebruik, gevaarlijke omgang, dronken automobilisten op de weg — waarom dan niet uw plannen gewijzigd? Misschien redt u er het leven van uzelf en uw metgezellen mee.
En als u zichzelf als een christen beschouwt — is dit dan van invloed op de manier waarop u de nieuwjaarsviering beziet? Wel, kunt u zich de apostel Petrus op een nieuwjaarsfeestje voorstellen? Merk op wat hij schreef in zijn eerste brief, hoofdstuk vier, vers drie: „In het verleden hebt gij al lang genoeg het soort van leven geleid dat de heidenen leiden, u onbetamelijk gedragend, toegevend aan uw wellusten, voortdurend drinkend, wilde feesten en dronken orgieën houdend en uzelf verlagend door valse goden te volgen.” — The Jerusalem Bible.
Is het gezien de oorsprong van de nieuwjaarsvieringen niet waarschijnlijk dat Petrus de nieuwjaarsfeesten van nu zou bezien als „het soort van leven . . . dat de heidenen leiden”?
„Maar het is niet zo dat ik iedere avond naar wilde feesten ga”, zou iemand kunnen tegenwerpen. „Dit is een speciale gelegenheid — dit gebeurt maar één keer per jaar.”
In dit verband kunt u zichzelf de vraag stellen welke gevolgen „één keertje” de teugels laten vieren kan hebben voor uw reputatie, zowel bij mensen als bij God.
„Dode vliegen doen de olie van de zalfbereider stinken, opborrelen. Zo doet een weinig dwaasheid ten aanzien van iemand die kostbaar is wegens wijsheid en heerlijkheid” (Pred. 10:1). Net zoals kostbare olie door één enkele vieze vlieg bedorven kan worden, zo kan een goede naam geruïneerd worden door de dwaasheid van één enkele nacht. Waarom dat risico genomen? — Pred. 7:1.
Deze oudejaarsnacht zullen duizenden mensen zich ’kostelijk’ vermaken op een feest, zullen proberen thuis te komen en zullen zichzelf of anderen verwonden of doden. Nog veel meer duizenden zullen zichzelf of hun partner vernederen door zich in een dronken stemming dwaas te gedragen. Anderen zullen geen weerstand kunnen bieden aan immorele verleidingen.
Dit zijn enkele van de risico’s die Jack in de komende oudejaarsnacht neemt. Wat zult u doen?