Amabulyo erilua oko basomi betu
Ebaraza eyabya embere sy’ehekalu ya Solomona y’abya n’obuli bungahi?
Ebaraza eyabya embere sy’ehekalu kyo kyabya kingiriro ekikatwala Ahabuyirire ah’ehekalu. EBiblia Embindula y’ekihugho kihya-kihya eyahuluka embere sye 2023 yikabugha yiti ebaraza eyabya embere sy’ehekalu yabya y’amaboko 20 oko buli; obuli bwayo bwabya bulingirirene n’obughali bw’enyumba, n’obuli bwabyo eriya endata bwabya bw’amaboko 120. (2 Emya. 3:4) Esindi mbindula nasyo sikabugha siti obuli bw’ebaraza eyo bwabya bw’amaboko 120, ni bugha ambu esyometre 53!
Aliwe, Embindula y’ekihugho kihya-kihya, eyatsapisibawa oko 2023 ikabugha yitya oko baraza y’ehekalu ya Solomona: “Yabya y’amaboko 20 oko buli,” kutse hakuhi metre 9.a Tulebaye ebikaleka itwabindula ebyo twabugha kera oko mwatsi oyo.
Obuli bw’ebaraza eyo sibukanibweko omo 1 Abami 6:3. Yeremia oyo wahandika omulondo oyu, mwakania oko buli bwayo eriya embere sy’enyumba n’obughale, aliwe mwatakania oko buli bwayo erilola endata. Neryo omo sura eyikwamire, Yeremia akakanaya buli oko bindi bitswe binene-binene eby’ehekalu, erihirako n’Engetse y’emetale, esyosharyo 10 esy’ekwivre, n’esyonduyi ibiri esy’ekwivre esyabya simene oko baraza. (1 Abam. 7:15-37) Obuli bw’ebaraza erilola endata bwamabya ibwabya bulengire oko syometre 50, ekyo inibugha ambu, yabya nyiri kulenga ehekalu; neryo busanaki Yeremia mwatakangania ekyo? Nibya enyuma w’emyaka mingyi, abanahistoria Bayahudi bubahandika omo bitabu byabo bati ebaraza y’ehekalu ya Solomona siyabya nyiri erilola endata kwilabala ehekalu yosi.
Abasomire emyatsi ya kera bakatika-tikira esyombimbo sy’ehekalu eribya n’obutoki bw’eriheka olutwe lw’ebaraza ol’obuli bw’amaboko 120. Esyonyumba nene-nene esyabya sikahimbwa omo mabwe n’omo syombiriki, ng’emilango y’ehekalu ye Misri, isikabya n’efondasyo nene, eyitsongokire endata. Aliwe ehekalu ya Solomona siyabya yitya. Abasomire bati esyombimbo syayo isisilabire oko maboko 6, kutse metre 2.7. Omwanahistoria oyowasi eby’obuhimbe bwa kera ye Theodor Busink akabugha ati: “Erikwamana n’obunene bw’oluhimbo [l’obwingiriro bw’ehekalu], ebaraza siyendibya n’obuli bw’amaboko 120.”
Alinga erisako rye 2 Emyatsi y’Emighulu 3:4 mulyahandikwa muhanda. Omo syokopi silebe sya kera muhandikirwe amaboko “120” omo mulondo oyo, esindi kopi esy’eriyiketerwa, nge kopi ey’oko karne k’akakatano eyikahulawa mo Codex Alexandrinus n’eyoko karne k’esita, eyikahulawa mo Codex Ambrosianus, sihandikirwemo “amaboko 20.” Busanaki alinga omukopiste oyu mwayiteba erihandika ati “120”? Omo Kiebrania, ekinywa “mia moya” n’ekinywa “maboko” bisosene. Neryo alinga omukopiste oyu mwahandika ekinywa “mia moya” omo mwanya w’erihandika ekinywa “maboko.”
Nomo tunemuyikandanga erisonda n’ehyatsi hike-hike ehilebirye ehekalu ya Solomona tutoke eriminyayo ndeke, eky’omughaso munene ry’eriminya ndeke ekyo ehekalu eyo yabya yikasosekania, ni bugha ambu, ehekalu nene y’obunya-kirimu. Tukasima kutsibu ngoko Yehova akakokaya abaramya biwe bosi erimuramya omo hekalu eyo!—Ebr. 9:11-14; Erib. 3:12; 7:9-17.
a Ebinywa bilebe by’eyikwa bikakanganaya ndeke ngoko, “esyokopi silebe sya kera sihandikirweko ‘120,’ nomo esindi kopi n’esindi mbindula sikabugha siti abya ‘amaboko 20.’”