1921—Hamabilaba Emyaka 100

Akaleberyo k’Omuteya ak’ekiro 1 oMwisi 1, 1921 mukabulya Abigha b’eBiblia kati: “Ni mubírí wahi owo twangakola oko mwaka ono?” Neryo mukahula erisako lye Isaya 61:1, 2, eryibukaya Abigha b’eBiblia omubírí wabo w’eritula engulu mbuya. Erisako eryo likabugha liti: “Yehova abirinyihakabya amaguta, nyirete engulu yowene oko bandu abakagalawa . . . , eritulago oko mwaka w’olukogo lwa Yehova, n’ekiro ky’erisikya ky’oMungu wetu.”

ABATULIRI ABAWITE OBUTUBAHA

Eriberererya omubírí wabo w’eritulira, Abigha b’eBiblia babya batolere ibabya n’obutubaha. Babya basabirwe eritula “engulu yowene” oko bandu abakaghalawa kandi “n’ekiro ky’erisikya [ky’eritswera, nwt]” oko babi.

Mughala wetu J. H. Hoskin, oyo wikere e Canada, mwatulira butubaha nomo hanabya ery’endereribwa. Omo 1921 akatulira, mwahindana omupasitere w’omo kisomo ky’Abametodiste. Mughala wetu Hoskin mwatsukisya omukania w’atya: “Twanganakania ndeke oko Masako, kandi nomo situlihulikirirana oko myatsi milebe, twanganabugha omukania wetu wo ndeke kandi itwasighala bira.” Aliwe mubitabya bitya. Mughala wetu Hoskin akataswabugha ati: “Mutwakania oko katambi kake buyira neryo namalangira omundu oyo amalunyakuna omulango wo kutsibu, munalengekania nyiti alinga n’ebiyo bikenditulangika.”

Omundu oyo mwaghusa oko mughala wetu k’omulenge ati: “Busanaki simuliya ey’abate Bakristo n’eritulirabo?” Mughala wetu Hoskin mwatasubirya, aliwe akaghenda, amayibughako omo mutima ati, ‘K’alinga naghu wamayiwata ng’abate Bakristo!’

Ekiro ekyakwama, omupasitere oyo akakangirirya omo kisomo kyabo, mwabugha muhanda oko mughala wetu Hoskin. Mughala wetu Hoskin akataswabugha ati: “Mwabwira abandu biwe ati omo muyi oyo simwemwatabya omubehi ng’ingye kandi ati nitolere inahola.” Aliwe, ekyo mukitabuna mughala wetu yo mutima, mwalola embere eritulira n’erikania n’abandu bangyi. Mwabugha ati: “Ingatsemera kutsibu eritulira omo muyi oyo. Nibya n’abandu bangyi omo muyi oyo ibakambwira bati, ‘Tunasi ko ukakola omubírí w’oMungu!’ kandi ibakanyibulaya nga banganamba ebyo nyilaghireko.”

ERIYIGHISYA N’ERIGHISYA EKIHANDA

Eriwatikya abandu eriminya eBiblia yo ndeke, Abigha b’eBiblia ibakahulukaya kangyi-kangyi amabulyo awaseghemere eBiblia n’eby’erisubirya kugho omo gazeti eyo tukahula lino mo Amuka. Imukabya amabulyo awaseghemere eBiblia awalebirye abalwana awo ababuti babya batolere erikaniako n’abana babo. Ababuti “ibakabulaya amabulyo ayo w’abana babo n’eribawatikya eribana ebisubiryo omo Biblia.” Amabulyo malebe ng’erikabulaya liti: “Omo Biblia muli bitabu bingahi?,” inyakawatikaya abana eriminya emyatsi milebe oko Biblia. N’awandi mabulyo ng’erikabulaya liti: “Obuli Mukristo anganayilindirirako ery’endereribwa omo nzira nyilebe?,” inyakateghekanaya abana erisyabya batuliri batubaha.

Habya ihane n’amabulyo awaseghemere eBiblia n’eby’erisubirya kugho ebilebirye abandu ababiriminya emyatsi mingyi oko Biblia. Eby’erisubirya ibikabanika kitabu Etude des Écritures, ebuku y’erimbere. Abandu bangyi mubigha bingyi erilabira amabulyo ayo, aliwe muhasa omulaghe owabughire ati amabulyo ayo syenditasyabya akahuluka. Busanaki?

EKITABU KIHYA-KIHYA!

Ekitabu *La Harpe de Dieu*

Akapapuro akaliko ehiyani hy’erisoma

Ehipapuro ehiliko amabulyo

Abaghala betu ababya bak’imanira omubírí mubalangira ngoko litolere abandu ibatasy’igha eBiblia omo yindi nzira eyitondekire ndeke. Neryo oko Mwisi 11, 1921 mubahulukya ekitabu La Harpe de Dieu. Ababya bakatsemesibwa n’eriligha ekitabu ekyo ibakakokibawa oko ndegheka y’erigha ekitabu ekyo ibibene-bene. Endegheka eyo muyawatikya abandu eriminya “erisonda ly’oMungu ely’eriha abandu b’engebe y’erikota.” Ibakigha bati?

Omundu inyakabya abiligha ekitabu ibakamuha akapapuro akakakanganaya ehiyani ehy’akendisoma omo kitabu ekyo. Eyenga eyikwamire, ibakamutumira akandi kapapuro akaliko amabulyo awalebirye eby’alyasoma. Oko ndina y’akapapuro ako ibakahirako ehiyani hy’erisoma omo yenga eyisubukire.

Obuli yenga endeko eyiri hakuhi n’omwigha iyikamutumira akandi kapapuro; ibakakola batya omo mayenga 12. Kangyi-kangyi ehipapuro ehyo ihikatumawa n’abakekeluhire omo ndeko kutse abatetoka eriyatulira lukyo oko lukyo. Ng’eky’erileberyako, mwali wetu, Anna K. Gardner, owe Amerika, akibuka ati: “Ekitabu La Harpe de Dieu kyabere kyahulukibwa, mwali wetu oyutetoka erighenda mwabana omubírí w’erikola. Mwabya akatumira abandu b’ehipapuro ehiliko amabulyo obuli yenga.” Omwigha inyakabya abibugha erigha, omundu mughuma erilua omo ndeko inyakayamubana erimukangirirya bingyi oko Biblia.

Thayle Gardner inyane omo kitumbi kiwe ky’abalema

OMUBÍRÍ AKINALOLA EMBERE

Omwaka akahwa, Mughala wetu J. F. Rutherford mwatumira esyondeko syosi sy’ebaruha. Omo baruha eyo, mwahandika ati “eritula engulu y’oBwami lyabirihika oko bandu bangyi kulenga emyaka yosi eyalaba kandi lyabiriwatikyabo.” Neryo mwatomekako ati: “Omubírí w’erikola akine munene kutsibu. Muwatikaye abandi babye n’omuhwa w’erikola oko mubírí owuwene oyu.” Kilangirikire ndeke-ndeke ngoko Abigha b’eBiblia mubakola batya. Omo 1922 mubatulira kutsibu omwatsi w’oBwami n’obutubaha kulenga kera.

Abira abatesagha

Abigha b’eBiblia mubakanganania olwanzo omw’iwatikania. Ngoko tukendilangira omo mwatsi ono, mubabya bira abatesagha ‘ng’abakabutawa busana [n’omughulu] w’obulighe.’—Emi. 17:17.

Omo pili, kiro 31 oMwisi 5, 1921, omulume mughuma mwiraghulu mwabohwa ambu mwak’endereraya omukali musungu omo muyi we Tulsa, e Oklahoma, omo Amerika. Enyuma syaho abalume basungu abalabire oko 1 000 mobalwa n’akakuto kake k’abalume beraghulu, amalwa ayo mwalunyahika omo kiharo ekihulawamo Greenwood ekikeremo aberaghulu bangyi; mubingira omo manyumba n’amaduka awalengire oko 1 400, bamahekamo ebindu n’eritimyagho. Esyongulu musyabugha siti muhahola abandu 36, aliwe banganabya imo babya bangyi okw’aho, hakuhi 300. Enyuma, amalwa ayo mwahulwamo Tulsa Race Massacre.

Mughala wetu Richard J. Hill, Omwigha w’eBiblia mwiraghulu oyo wabya ikere e Greenwood, mwakania ngoko emyatsi yabya: “Omo righolo ry’ekiro ky’amalwa ayo, twabya tuwite emihindano yetu y’eKikristo. Emihindano yabere yahwa, mutw’owa esyombundu sikahuta omo muyi. Motwayaghotsera isikinahuta.” Omo tatu omo asubuyi, ekiro 1 oMwisi 6, emyatsi muyatsanda kutsibu. Akatomekako ati: “Abandu balebe mubasa bamatubwira bati twamanza eribana obuteya, tulutwatibitira omo kisenge kinene ekye Leta ekyabya omo muyi.” Neryo, Mughala wetu Hill haghuma n’omukali wiwe n’abana batano mubatibitira omo kisenge kye Tursa ekyo. Eyo abandu beraghulu hakuhi 3 000 abalume n’abakali mubateghibwa n’abasuda abatumawa ne Leta erisyabugha amalwa ayo.

Hakuhi oko katambi kaghumerera ako, mughala wetu musungu yo Arthur Claus, mwayisogha omo butubaha erikola omwatsi mulebe. “Nabere nowa ngoko banemuheka ebindu by’abandu n’erihisya amanyumba wabo omo muyi we Greenwood, monayisogha eriyayo eriyalebya omwira waghe mwanzwa, mughala wetu Hill ng’ali omo mibere yahi.”

Abere ahika ewa Mughala wetu Hill, mw’eya omuhimbani wiwe musungu inyanawite oko mbundu. Omuhimbani oyo, naye abya mwira wa mughala wetu Hill mwalengekania ati alinga Arthur naye ni w’oko bakaleta obutsumbu-tsumbu. Mwamubulya omo mulenge muli ati: “Ukasyenda eno yoki?”

Mughala wetu Arthur ak’ibuka ati: “Ko nyitamusubiraya ndeke, alyendilunaninita omo lisisi. Munamubwira ngoko nyiri mwira wa Hill kandi ngoko nabya nyibeghere erisyamubana.” Arthur n’omuhimbani oyo mobateya oho wa Hill oko bakaleta obutsumbu-tsumbu.

Mughala wetu mwighisya abana 14 eriminya bingyi omo Biblia erilabira ekitabu La Harpe de Dieu

Habere halaba akatambi kake, Arthur mwaminya ngoko mughala wetu Hill haghuma n’ekihanda kiwe babiritibitira omo kisenge kinene kye Leta. Mubabwira Arthur ngoko abandu beraghulu sibangatalua omo kisenge ekyo butsira ehamuli y’omukulu w’abasuda abalyatumawa, yo Barrett. Mughala wetu Arthur akabugha ati: “Si kyabya kyolobire erikania n’omukulu w’abasuda oyo. Nabere namubwira ngoko nyanzire erilusya ekihanda kya Mughala wetu Hill omo kisenge kinene kye Leta ekyo, mwanyibulya ati: ‘Unemwenditeya ekihanda eki n’erihakyo ebyo kilaghireko?’ Munamusubirya n’obutseme nyiti, Inga.”

Inyanawite oko kipapuro ky’erimuhamulira, Arthur mwaghenda luba-luba oko kisenge kinene kye Leta. Mwakangania omukulu oyo wabyaho y’ekipapuro ekyo, omukulu oyo mwasweka n’erimubwira ati: “Ekipapuro kino kiriko ekikumo ky’omujenerale iyowene-wene! Unasi ngoko iwe w’erimbere erilusya omundu yo muno munabwire?” Neryo mughala wetu Arthur haghuma n’omukulu oyo mubabana mughala wetu Hill n’ekihanda kiwe omo bandi bandu. Mughala wetu Hill n’ekihanda kiwe mubingira omo mutoka wa Arthur n’erisuba eka.

Mughala wetu Arthur Claus mwayikasa eriteya Mughala wetu Hill n’ekihanda kiwe. Abandu mubasweka erilangira obutubaha n’olwanzo lw’eKikristo olo mughala wetu Claus akanganaya. Arthur akabugha ati: “omwikalani oyo wawatikaya eriteya ebindu bya Hill mwatsemera ekwenene kulenga kera. Abandu bangyi mubatsemesibwa n’ekwenene kundi mubayilangirira ngoko abandu b’oMungu sibaghabene busana n’erangi y’engobi y’omubiri wabo, kandi omo bandu b’oMungu, simuli oyukayilangira mo w’omugasho kulenga oghundi.”