Ingcenye 3
Bobani Abahlala Endaweni Yomoya?
1. Kwenzeka bunjani bonyana iinkolelo zamasiko wekolo ye-Afrika zifaniswe nentaba ekulu?
IINKOLELO zamasiko wekolo ye-Afrika zifaniswa nentaba ekulu. Phezulu nguZimu, ophakame khulu emandleni womoya. Emaqadi kunabozimu, namtjhana imimoya, eziimberegi zakaZimu. Magegana nabo kunabezimu, abakhumbula imindeni yabo esephasini begodu banekareko ngehlalakuhle yabo. Phasi kunamandla wemimoya: imilingo, abaporofidi, nabaloyi.
2. Isitjho se-Afrika sitjengisa bunjani bonyana iinkolelo zamasiko zithonya ikolo?
2 Iinkolelo zamasiko la zaba namandla amakhulu wokuthonya ezinye iinkolo ze-Afrika. Esinye isitjho se-Afrika sithi: “Ukubambelela ekuKholweni (ubuKrestu namtjhana ubuSulumani) akusivimbeli bonyana sikhulekele abanye abozimu bekhethu.”
3. Singalifunda kuphi iqiniso ngalaba abahlala endaweni yomoya?
3 Aliqiniso kangangani amasiko weenkolo ze-Afrika? IBhayibhili isitjela iqiniso ngalabo abahlala endaweni yomoya.
UJehova, UZimu Wamambala
4. Iinkolo ezikulu e-Afrika zivumelana ngani?
4 Iinqhema eentathu ezikulu zekolo ye-Afrika ziyavuma bonyana uZimu ukhona begodu uphakame khulu. IBhayibhili imveza ‘enguNkulunkulu wawonkulunkulu, neNkosi yamakhosi, uNkulunkulu omkhulu onamandla nowesabekayo.’ (Duteronomi 10:17) AmaSulumani nawo akholelwa kuZimu oyedwa ophakamileko. Ngokuphathelene nekolo yamasiko we-Afrika, uPhrofesa Geoffrey Parrinder uthi: “Abantu abanengi e-Afrika bakholelwa kuZimu ophakamileko, uyise wabozimu nabantu, umbumbi wezulu nephasi.”
5. Ngimaphi amanye amabizo asetjenziselwa ukuhlathulula uZimu?
5 Nokho, ngaphandle kokwanda kokukholelwa kuZimu, abantu abanengi e-Afrika abakazi bonyana uZimu ngubani. Igadango lokuthoma lokwazi umuntu kukwazi ibizo lakhe. Ngokuphathelene nebizo lakaZimu, kunokurarana phakathi kweenkolo. KweLobukholwa, kanengi ubizwa Zimu, isiqu esitjho “Ophakamileko.” KumaSulumani, ngu-Allah. Hlangana nalabo abalandela amasiko wekolo, ibizo elisetjenziselwa Ophakamileko liyahluka kuye ngeenlimi. Encwadini yakhe i-Concepts of God in Africa uJohn S. Mbiti, uveza amabizo neziqu zakaZimu zesi-Afrika ezingaphezu kwaka-500. Ngokwesibonelo, ngelimi lesiYoruba (eNigeria), uZimu ubizwa Olodumare; kumaKikuyu (eKenya), ubizwa Ngai; kumaZulu (eSewula Afrika), ubizwa Unkulunkulu.
6, 7. Ngubani ibizo lakaZimu, sazi njani?
6 UZimu yena uthini ngebizo lakhe? Lapho uZimu alayela uMosisi bonyana akhuphe abantwana bakwa-Israyeli eGibhida, uMosisi wabuza: “Lapho ngifika kubantwana bakwaIsrayeli, ngithi kubo: UNkulunkulu wawoyihlo ungithumile kini, bese bethi kimi: Ngubani igama lakhe? ngizakuthini kubo na?”—Eksodosi 3:13.
7 UZimu waphendula: “Uzakusho njalo kubo abantwana bakwaIsrayeli, uthi: UJehova, uNkulunkulu wawoyihlo . . . ungithumile kini: yileli eliyigama lami kuze kube-phakade, lesi siyisikhumbuzo sami ezizukulwaneni ngezizukulwane.” (Eksodosi 3:15) Ibizo laphezulweli livela iinkathi ezingaphezu kweziyi-7 000 emlandwini weBhayibhili, ngitjho nalapho abanye abatjhugululi beBhayibhili balijamiselela ngeziqu “Zimu” namtjhana “Kosi.”
8. Unjani uJehova, begodu yini okufuneka siyenze nesizakwamukelwa nguye?
8 Kuhle kuhle, unjani uJehova? Mumoya, mninimandlawoke nephazimulo. Uphakame khulu ngokunganakumadaniswa. (Duteronomi 6:4; Isaya 44:6) UJehova wathi kuMosisi: “Ngokuba mina-Jehova uNkulunkulu wakho nginguNkulunkulu onomhawu.” Ngamanye amazwi, nesifuna ukwamukelwa nguJehova, kufuneka sikhulekele yena kwaphela. Akafuni bonyana sikhulekele enye into namtjhana omunye umuntu.—Eksodosi 20:3-5.
UJesu Krestu, IKosi YoMbuso KaZimu
9. Kubayini singathi uJesu akalingani noJehova?
9 Namhlanje kunokurarana okukhulu bonyana uJesu ngubani. Abanengi kweLobukholwa bakholelwa bonyana uJesu uyingcenye kaZiquntathu “Ocwengekileko.” Kodwana iBhayibhili alifundisi bonyana uZimu ubabantu abathathu emntwini munye. Begodu ayifundisi bonyana uJesu ulingana noJehova. UJesu yena ngokwakhe wathi: “Ngombana yena mkhulu kunami.”—Jwanisi 14:28.
10. Gade akuphi uJesu ngaphambi kobanyana eze ephasini?
10 IBhayibhili ifundisa bonyana ngaphambi kobanyana uJesu eze ephasini njengomuntu, gade asezulwini njengesidalwa somoya esikhulu. Njengombana uJehova abumba u-Adamu no-Efa ephasini, wabumba nabantu bomoya ezulwini. UJesu gade asidalwa somoya sokuthoma uJehova asibumba.—Jwanisi 17:5; KwebeKholose 1:15.
11. UJesu wabelethwa njani njengomuntu?
11 Eminyakeni eyi-2 000 edlulileko, uJehova wadlulisela ukuphila kuka Jesu esibelethweni setlawana uMariya. Ingilozi uGabriyeli yathi kuye: “Uzaba budisi ubelethe umntwana womsana, uzamthiya ibizo bona nguJesu. Uzakuba yikosi . . . , umbuso wayo ngekhe waphela.”—Luka 1:31, 33.a
12. Ngiliphi elinye ibanga elenza uJesu eze ephasini?
12 Ngalokho uJesu wabelethwa, wakhulela ekubeni yindoda endala, wafundisa abantu ngentando nangeenhloso zakaJehova. Wathi kumbusi ongumRoma: “Ngabelethwa ngeza ephasinapha ngezela ukukhuluma ngeqiniso.” (Jwanisi 18:37) Ngokucabangela lokho uJesu akufundisa, singafunda iqiniso ngentando nangeenhloso zakaZimu. Singafunda indlela yokufumana ukwamukelwa nguZimu.
13. Ngiliphi ibanga lesibili elenza uJesu eze ephasini?
13 Ibanga lesibili elenza uJesu eze ephasini kunikela ngokuphila kwakhe kube sihlengo sesintu. (Matewu 20:28) Wenza lokho bonyana sitjhaphululwe esonweni esasifumana kukhokho wethu u-Adamu. Lokhu kungenza bonyana siphile ngokungapheliko. Umpostoli uJwanisi watlola: “UZimu walithanda kangako iphasi wabe wanikela ngendodana yakhe ekukuphela kwayo, khona kuzakuthi kuloyo okholwa ngiyo angabhubhi kodwana abe nobuphilo obungapheliko.”—Jwanisi 3:16.
14. (a) Kwenzekani kuJesu ngemva kokufa kwakhe njengomuntu? (b) Ngisiphi isikhundla sakaJesu ezulwini kwanjesi?
14 Ngemva kokufa kwakhe njengomuntu, uJesu wavuselwa ezulwini, lapho aragela phambili njengesidalwa somoya esinamandla. (IZenzo 2:32, 33) Ngokukhamba kwesikhathi, uJehova ‘wayinika ukubusa, nobukhosi, nombuso, ukuze bonke abantu, nezizwe, nezilimi bayikhonze.’ (Danyela 7:13, 14) UJesu wenziwa iKosi ekulu; uyiKosi karhulumende kaJehova wezulwini. Msinyana uzokubonisa amandla ephasini loke.
Iingilozi, Ziimberegi ZakaZimu
15. Zadalwa nini iingilozi, begodu kuphi?
15 UJehova noJesu akusibo bodwa abahlala endaweni yomoya. UJehova wadala nezinye iindalwa zomoya, iingilozi. UGabriyeli, owakhuluma noMariya ngomunye wazo. Iingilozi khenge zithome ukuphila kwazo njengabantu ephasini. Zadalwa kade ezulwini ngaphambi kokobanyana kudalwe abantu ephasinapha. (Jobhi 38:4-7) Kuneengidi zeengilozi.—Danyela 7:10.
16. Kubayini kungafuneki bonyana abantu bakhulekele iingilozi?
16 Iingilozi ezithembekileko azifuni bonyana sikhulekele zona. Kabili, lapho umpostoli uJwanisi alinga ukukhulekela iingilozi zamkhalima, zathi: “Ungakwenzi! . . . Guqela uZimu umlotjhe yena yedwa.”—ISambulo 19:10; 22:8, 9.
17. Yini etjengisa bonyana iingilozi zingakgona ukuvikela iinceku zakaZimu, begodu kubayini lokhu kusiduduza?
17 Iingilozi azisabonakali ebantwini bakaZimu ephasini, njengombana zenza nezitjhaphulula abapostoli bakaJesu ejele. (IZenzo 5:18, 19) Kodwana-ke, nasikhulekela uJehova ngokuvumelana neLizwi lakhe, iBhayibhili, singaqiniseka bonyana iingilozi zakaZimu ezingabonakaliko, zizasivikela. IBhayibhili ithi: “Ingelosi kaJehova iyamisa nxazonke kubo abamesabayo, ibakhulule.” (AmaRhalani 34:7; 91:11) Kubayini lokhu kufuneka kusiduduze? Ngombana kunamanaba ayingozi afuna ukusitjhabalalisa!
USathana, Inaba LakaZimu
18. (a) Kubayini enye ingilozi yahlubuka kuZimu? (b) Ngimaphi amabizo athiywa ingilozi ehlubukako le?
18 Akusizo zoke iinceku zakaZimu ezahlala zithembekile kuZimu. Ezinye zamhlubuka. Zazenza amanaba kaZimu namanaba wabantu ephasini. Kwenzeka njani lokhu? Zoke iingilozi uJehova azidalako bezilungile. Namtjhana kunjalo, enye yamadodana womoya epheleleko yafuna abantu bakhulekele yona beyavumelana nesifisweso. Isidalwa somoyesi sathiywa ibizo Sathana, okutjho “uMphikisi [kaZimu], neSihlebi,” njengombana akhuluma amala amambi ngoJehova.
19. Kubayini uSathana agandelela uJobhi, begodu wamgandelela njani?
19 USathana ugandelela abantu bonyana bahlanganyele naye ekuhlubukeni kuZimu. Cabangela lokho akwenza encekwini kaZimu ethembekileko uJobhi. UJobhi gade ayindoda erege khulu. Gade anezimvu eziyi-7 000, namakamela ayi-3 000, namakwiye ayi-1 000 neenkunzi, namadonki asikazi ayi-500. Begodu anabantwana abalitjhumi neenceku ezinengi. Kokuthoma, uSathana wabulala ifuyo kaJobhi neenceku. Ngokulandelako, wabangela “umoya omkhulu” wagiriza indlu, wabulala nabantwana bakaJobhi. Ngemva kwalokho, uSathana “wamshaya uJobe ngamathumba amabi, kusukela ematheni onyawo kuze kufike okhakhayini.”—Jobhi 1:3-19; 2:7.
20. (a) UJobhi watlomeliswa bunjani ngokuthembeka kwakhe? (b) Nanyana uJobhi gade athembekile kuZimu, yini uSathana ayenzako ebantwini abanengi?
20 Nangaphezu kokulingwa kabuhlungu, uJobhi wahlala athembekile kuZimu. Ngalokho uJehova wamlapha “wenezela kukho konke uJobe ayenakho ngokukuphinda kabili.” (Jobhi 42:10) USathana wabhalelwa ukuphula ukudzimelela kwakaJobhi, kodwana waphumelela ukususa abantu abanengi kuZimu. IBhayibhili ithi: “Iphasi loke lisemandleni woKhohlakeleko.”—1 KaJwanisi 5:19.
21. (a) USathana watjengisa bunjani bonyana ufuna ukukhulekelwa? (b) Kubayini uJesu abhala ukukhulekela uSathana?
21 USathana ufuna sikhulekele yena. Lokhu kwabonakala nakalinga uJesu eminyakeni epheze ibe yi-2 000 edlulileko. IBhayibhili iyalandisa: “Yeke uSathana wathatha uJesu wamusa esiqongolweni sentaba, wambonisa boke ubukhosi bephasi nobukhulu balo. Wathi kuye: ‘Koke lokhu ngizakunikela, lokha newungaguqa ungikhothamele.’” Yeke uJesu waphendula wathi: “Suka kimapha, Sathana! Imitlolo ecwengekileko ithi: ‘Khothamela [uJehova] uZimu wakho ulotjhe yena kwaphela.’” (Matewu 4:8-10) UJesu gade awazi umthetho kaJehova, khenge enze lokho egade kufunwa nguSathana.
Amadimoni, Imimoya Emimbi
22. Amadimoni abenzani abantu?
22 Ezinye iingilozi zahlanganyela noSathana ekuhlubukeni kuZimu. Iingilozezi ezimadimoni zimanaba wabantu ephasini. Zinelunya begodu zikhohlakele. Esikhathini esidlulileko zenza abanye abantu baba ziimumu, abanye baba ziimphofu. (Matewu 9:32, 33; 12:22) Abanye bagula, abanye bahlangana iinhloko. (Matewu 17:15, 18; Markosi 5:2-5) Zatlhorisa ngitjho nabantwana.—Luka 9:42.
23. (a) Yini imimoya emimbi ekufunako ebantwini? (b) Yini uSathana namadimoni abayenzisa abantu?
23 NjengoSathana, imimoya emimbi ifuna ukukhulekelwa. Kunokubanyana yale ukukhulekelwa babantu, ikhumbula bonyana ukukhulekelwa kufuneka kuqaliswe kuJehova kwaphela, iyakurhalela, ikufune, beyikuragekisele phambili. Ngamaqhinga, amala, nokusabisa, uSathana namadimoni benza bonyana abantu babakhulekele. Kwamambala, abantu abanengi abazi bonyana bakhulekela uSathana namadimonakhe. Abantu abanengi bangarareka nabangafunda bonyana ikolo yabo idumisa uSathana. Nokho, iBhayibhili iyasiyelelisa: “Imihlabelo yabangakholwako yenzelwe amadimoni, abakuhlabeli uZimu.”—1 kwebeKorinte 10:20.
24. Ngiliphi ihlelo uSathana aliberegisako ekulahlekiseni abantu?
24 Enye indlela uSathana namadimoni abalahlekisa ngayo abantu kurhatjha iimbono engakalungi ngabantu abahlongakeleko. Akhe sibone bonyana iBhayibhili lifundisani ngalokhu.
[Umbhalo waphansi]
a IKorani yaqalisa ekubelethweni kwakaJesu eSurah 19 (uMariya). Ithi: “Sathumela [kuMariya] Umoya wethu ekubonakaliseni indoda ekhulileko. Nakayibonako wathi: ‘UMusa awungivikele kuwe! Newusaba iKosi, ngilisa ukhambe indlela yakho.’ Yaphendula yathi, ‘ngisithunywa seKosi yakho,’ ‘ngizokupha indodana ecwengekileko.’ Waphendula wathi, ‘ngingambeletha njani umntwana, ngilitlawana, ngingakhenge ngithintwe yindoda?’ Waphendula wathi, le ‘yintando yeKosi yakho.’ ‘Akusiyo into ebudisi Kuye. IKosi yathi, “Uzakuba yitshwayo lesintu,” “nesibusiso esivela Kithi. Lokhu isibikezelo esisemthethweni Wethu.”’”
[Isithombe ekhasini 10]
Iingilozi ezithembekileko azivumi ukukhulekelwa