Makonsho ofumila kuli oŵelenga

Kansi lukolo ya kachisi wa Solomo yenze itali tyani?

Lukolo ya kachisi wa Solomo yenze monga ni muliyango woloŵela m’malo opatulika akachisi. Mokatijana na vayunena Baibulo la Dziko Latsopano la Malemba Opatulika yamene ifalisiwa m’chaka cha 2023 chikaliyefwika, “lukolo yakusogolo yenze itali manja okwanila 20 ntali-ntali mwake, ndipo yenzelingana na muluvumo mwa ng’anda yamene iyo. Kufuma pansi mpaka palulu, lukolo yamene iyo yenze itali manja okwanila 120.” (2 Mbiri 3:4) Ma Baibolo ayakine onenasoti kuti lukolo yamene iyo yenze itali “manja 120”, kutanthauza kuti yenze itali mamita 53!

Koma Baibulo la Dziko Latsopano yamene idindiwa mu 2023, ponena za lukolo ya kachisi wa Solomo inena kuti: “Lukolo yamene iyo yenze itali manja 20”, olo kuti mamita pafupi-fupi 9 kufuma pansi mpaka palulu.a Tiyeni tiwone vifukwa viyakine vamene vachitisha kuti tichinje.

Kutalimpha kwalukolo kuliyetomolewe pa 1 Mafumu 6:3. Palemba yamene iyi, Yeremiya aliyelembe za kutalimpha kwa lukolo ya kachisi kufuma pansi mpaka palulu, koma m’malo mwake yove elemba za m’tali-ntali, komasoti kunoka kwa lukolo yamene iyo. Pavuli pake m’chapitala chokonkhapo, yove efotokoza luweme mbali ziyakine zofunika ngako za kachisi wamene uyo, kupamikijapo tanki yakopa, vonyamulila vinthu vamawilo, komasoti vipilala viŵili vakopa vamene venze kunja kwa lukolo yamene iyo. (1 Maf. 7:15-37) Keno lukolo yamene iyo yenze itali ngako kupambana chinthu chilichonse pakachisi wamene uyo, kansi Yeremiya elekelanji kulemba za kutalimpha kwake? Olo pavuli pa vyaka mahandiledi anyinji, Ayuda amene enzelemba mabuku aliyenene kuti lukolo yamene iyo yenze itali ngako kupambana vinthu vonse vitali-vitali pa kachisi wa Solomo.

Akaswili okhulupililalini kuti vipupa va lukolo ya kachisi venze vitali manja 120. Ng’anda zakale zitali-zitali ngako zamene zenzemanga pokatishila ntchito ntchelwa komasoti myala, monga miliyango ya kachisi waku Iguputo, zenzenkhala na fandeshoni ikulu ngako komasoti zochefya ntika palulu pake. Koma kachisi wa Solomo enzelini tetyo. Akaswili onena kuti vipupa vake venze na ntika ukulu wokwanila manja 6, olo kuti mamita 2.7. Kaswili muyakine wantchito zomanga zina yake Theodor Busink, enena kuti: “Tikaganizila kukula kwa ntika wa vipupa valukolo ya kachisi, vuwoneka kuti lukolo yamene iyo yenzelini itali manja okwanila 120 kufuma pansi mpaka palulu.”

Vuwoneka kuti munthu wamene ekopela lemba ya 2 Mbiri 3:4 aliyeikopele luweme. Olo kuti mipukutu iyakine yakale-kale pa vesi yamene iyi yunena kuti lukolo ya kachisi yenze itali manja okwanila “120”, mipukutu iyakine yodalilika monga mpukutu wa Codex Alexandrinus wamene wilembewa m’vyaka vam’ma 500, komasoti mpukutu wa Codex Ambrosianus wamene wilembewa m’vyaka vam’ma 600, inena kuti “mwanja 20” palemba yamene iyi. Kansi n’chinji chechitisha kuti munthu wamene ekopela lemba yamene iyi aphoniyeshe nolemba kuti “120”? Mawu akuti “100” na akuti “manja”, owoneka monga ni olingana m’Chihebeli. Chifukwa chavamene ivi, vuwoneka kuti munthu wamene ekopela elemba kuti “100” m’malo molemba kuti “manja.”

N’chendi kuti sewo tuyeja-yeja kuti tiziŵe vinyinji vokhuza kachisi wa Solomo nomvwisha mwatingamufotokozele luweme kuli ayakine. Koma olo n’tetyo, sewo tuganizila ngako chinthu chewenzepanamila kachisi wamene uyo—chamene ni kachisi nkulu wauzimu. Sewo tutembeja ngako kuti Yehova waita atumiki ŵake onse kuti akomulambila pa kachisi wake!—Ahe. 9:11-14; Chiv. 3:12; 7:9-17.