Kansi mwewo muziŵa?
Kansi ansembe apa kachisi enzechita nayo tyani milopa akasilija kupeleka nsembe paguwa?
CHAKA chilichonse, ansembe Achiisilaeli enzepaya nyama zinyinji nozipeleka nsembe pa guwa ya nsembe ku kachisi. Mokatijana na vechinena kaswili muyakine wa Chiyuda mu nthawe ya Akhilisitu oyambilila zina yake Josephus, pa chikondwelelo cha Pasika, penzepaiwa ŵana ambelele opitilila 250,000. Vamene ivi venzechitisha kuti pankhale milopa inyinji ngako. (Lev. 1:10, 11; Num. 28:16, 19) Kansi enzechita nayo tyani milopa yonse yamene iyo?
Akaswili ofukula vinthu vakale ekumba mozenguluka pamalo pamene penze kachisi wechimanga Helode mu nthawe ya Yesu. Ove efwana m’gelo wamene wenzeleta manzi ŵenzekatishila ntchito pochosa milopa ya nyama zenzepaya pakachisi.
Onani vinthu viŵili venzechita ŵanthu pa kachisi kuti papitilije kunkhala patuŵa:
Pansi pa guwa yansembe penzenkhala mphako: Buku iyakine yakale-kale yunena vokhuza malamulo komasoti miyambo ya Ayuda, ifotokoza mfundo yolingana na yamene iyi. Yove ifotokoza kuti: “Pakona iyakine imozi ya guwa ya nsembe penze mphako ziŵili. Milopa ya nyama zenzecheka pa guwa ya nsembe komasoti manzi ŵenzekatishila ntchito potuŵishila guwa yamene iyo, enzepopa kupitila mu mphako zamene izo noluta ku Chinshambo cha Kidiloni.”
Mwambo wamene uyu woboola “mphako” pafupi na guwa yansembe, ukatijana na umboni wechifwana wasayansi muyakine wa masiku ŵano. Buku iyakine ya Chingelezi yakuti The Cambridge History of Judaism, yusimikijila kuti pafupi na kachisi wamene uyo penze “m’gelo ukulu wa manzi.“ Buku yamene iyo yunena kuti: “Vuwoneka kuti m’gelo wamene uyo enzeukatishila ntchito potaya manzi oyavijana na milopa ya nyama zenzepaya popeleka nsembe pa kachisi wamene enze pa Lupili.”
Pa guwa yansembe penzekatishiliwa ntchito manzi anyinji ngako: Ansembe enzefunikila manzi anyinji kuti atuŵishile pansi paguwa ya nsembe komasoti nosukuluja mphako zamene zenzenkhala pansi pake. Pokata ntchito yamene iyo yofunika ngako, ansembe enzekatishila ntchito manzi atuŵa ofumila mutauni ya Yelusalemu. Kuti ankhale na manzi otetyo, ove enzekatishila ntchito njila zosiyana-siyana monga migelo ya manzi, visime komasoti njila ziyakine. Joseph Patrich wamene ni wasayansi enena kuti: “Vuwoneka kuti penzevesoti kachisi muyakine panthawe yamene iyo wamene enze na njila ziweme ngako zoletela manzi aweme pakachisi nochosapo aipa monga ni mwenzele kachisi waku Yelusalemu.”