Kansi Mwewo Muziŵa?

Kansi kale ŵanthu enzeziŵa tyani pawayambila mwezi olo chaka?

KULI Aheberi amene anzenkhala m’chalo cholonjezewa, chaka chenzeyamba kumayambililo kwa nthawe yolima na yokomola mbewu, yamene palipano ni cha mu September olo October.

Ŵanthu enzeŵelengela miyezi potolela mwauyendela mwezi ndipo miyezi yamene iyo (yenzenkhala ya masiku 29 olo 30). Enzeŵelengelasoti kutalimpha kwa chaka potolela mwayuyendela zuŵa. Koma olo n’tetyo, chaka chaŵelengela potolela mwauyendela mwezi chenzenkhala chifupi payakine polinganija na chaŵelengela potolela zuŵa. Tetyo, enzefunika kufwana njila yakuti njila ziŵili zamene izi zoŵelengela zikatijane. Vamene ivi venzekwanishika poyangijila masiku ndipo nthawe ziyakine poyangijila mwezi, mwachisanzo chaka chiyakine chikasala patontho kuyamba. Kuchita vamene ivi kwenzeyavya kuti kalenda ikokatijana na nthawe yokomola mbewu olo yoweja.

Komalomba mu nthawe ya Mose, Mulungu euja ŵanthu ŵake kuti pa nkhani ya kulambila, chaka chufunika kuyambila mmwezi wa Abibu, kapena kuti Nisani, wamene masiku ŵano ni cha mu March olo April. (Eks. 12:2; 13:4) Chikondwelelo chamene chenzechitika mmwezi wamene uyu chenzepamikijapo kuweja balere.—Eks. 23:15, 16.

Kaswili muyakine zina yake Emil Schürer, elemba m’buku yake kuti: “Lamulo yamene yenzeŵayavya kuziŵa keno ofunika kuyangijila masiku olo yayi yenze yosavuta. Mwambo wa Pasika wamene wenzechitika kwa mwezi wonse mmwezi wa Nisani (14 Nisani), wenzechitika pavuli pa nsiku yamene nzuŵa na usiku wake kutalimpha kwake kwenze kolingana . . . Tetyo, chakumapeto kwa chaka akaziŵa kuti Pasika angachitike nsiku yala yamene nzuŵa na usiku wake kutalimpha kwake n’kolingana, enzeyangijilapo mwezi uyakine ukaliyefwika mwezi wa Nisani.”—The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135)

A Mboni za Yehova okonkheja njila yamene iyi akafuna kuziŵa nsiku yofunika kuzachita mwambo wa Chakulya cha Nchingulo cha Ambuya, yamene yunkhala mmwezi wa March olo April, ndipo yukatijana na nsiku ya Nisani 14 pa kalenda ya Chiheberi. Mipingo pachalo chonse yuziŵishiwa za nsiku yamene iyi ikaliyefwika.

Koma kansi Aheberi enzeziŵa tyani pasilila mwezi na payambila mwezi uyakine? Masiku ŵano tuziŵa vamene ivi mwa kungolola tyala pa kalenda. Koma kale vamene ivi venzelini vipepu.

Pa nthawe ya Chigumula, miyezi yenzenkhala ya masiku 30. (Gen. 7:11, 24; 8:3, 4) Papita nthawe, ni miyezi yonselini yenzekatishila ntchito Aheberi yamene yenzenkhala na masiku 30. Mokatijana na kalenda yamene iyi, ukangowoneka mwezi enzeŵelenga kuti mwezi wayamba. Vamene ivi venzechitika pakapita masiku 29 olo 30 kufumila pa nthawe yawasila mwezi uyakine.

Pa nthawe iyakine, Davide na Yonatani etomola za kuyambika kwa mwezi wanyowani pechinena kuti: “Mailo ni nsiku yaukuti uwoneke mwezi.” (1 Sam. 20:5, 18) Tetyo, vuwoneka kuti pofwika m’vyaka vam’ma 1.000 B.C.E., ŵanthu enzekwanisha kuziŵilatu nthawe yakuti izayambe miyezi yakusogolo. Kansi munthu wamba ku Isiraeli sembe eziŵa tyani nthawe ya kuyamba kwa mwezi wanyowani? Buku iyakine yamene ili na malamulo komasoti miyambo ya Chiyuda, ingatiyavye kuziŵa vamene ivi. Buku yamene iyi yuwonesha kuti kungoyambila pechiwela Ayuda kufumila ku ukapolo ku Babulo, Khoti Ikulu ya Ayuda niye yenzeŵayavya pa nkhani yamene iyi. Pa miyezi 7 yevenzechitika vikondwelelo, khoti yamene iyi yenzekumana pa nsiku ya 30 ya mwezi uliwonse. Oweluza a khoti yamene iyi enze na udindo wosankha nsiku yaukuti uzayambe mwezi wokonkhapo. Kansi ove enzekonkheja chinji posankha nsiku yamene iyi?

Analume ayakine enzenkhala palulu mozenguluka Yerusalemu ndipo enzenkhala tchelu usiku kuti awone keno mwezi wanyowani wawonekela. Mwezi wamene uyo ukangowoneka, mokulumija enzeziŵisha yala Khoti Ikulu ya Ayuda. Oweluza a khoti yamene iyi akawona kuti pali umboni wokwanila wosimikijila kuti mwezi wawoneka, enzelengeza kuti mwezi wanyowani wayamba. Lomba tyani keno mikumbi olo fulele vachitisha kuti ŵala analume osati akwanishe kuwona keno mwezi wawoneka? Vikachitika tetyo, enzekungogamula kuti pakuti masiku 30 akwana mmwezi wala wapita, niye kuti mwezi wanyowani wayambika.

Yala buku yatatomolako yufotokozasoti kuti chigamulo cha Khoti Ikulu ya Ayuda yamene iyi chenzelengezewa mwa kuyasha vimulilo pa Lupili ya Maolivi, kufupi na ku Yerusalemu. Pa malo ayakinesoti palulu mu Isiraeli enzeyashasoti vimulilo pofuna kufalisa uthenga wamene uyu. Pakapita nthawe, enzetumija ŵanthu kuyalengeza uthenga wamene uyu. Tetyo, Ayuda mu Yerusalemu, mu Isiraeli monse komasoti m’madela osiyana-siyana enzeziŵishiwa za kuyamba kwa mwezi wanyowani. Vamene ivi venzeyavya kuti ŵanthu onse akokwanisha kuchita vikondwelelo vawo pa nthawe yolingana.

Iyi tchati ili m’nyansi ingakuyavyeni kumvwisha kukatijana pakati pa miyezi ya pakalenda ya Chiheberi, vikondwelelo komasoti nthawe.