Ditodi tsa Sepukwane sa Mogahlano wa Maphelelo le Matšhomayelelo
JUNE 4-10
MAKOLWANE KA TENG GA LENTSU LA MODIMO | MAREKA 15-16
“Jeso o Makiye tso ne di Tshepisiye ke Seporofeto”
(Mareka 15:3-5) Mara maprista ya magolo ke mo ma mmolabolela matsaka ga tsa go tlala. 4 Byalo Pilato a thomisa go mmutsisa fote, a re: “A wo tšibi gore o fetole byang? Bona dilo tso ba go solang ga tsona gore di tlele byang.” 5 Mara Jeso a sa sa mo fetola, Pilato a šinya a makala.
(Mareka 15:24) Ba mo kokotela phateng ke mokane ba yabelana dikobo tsage tsa ka tawong ka go di teyela madhayisi ba nyaka go bona gore ke mang a tseyang ying.
(Mareka 15:29, 30) Fote bo ke mo ba feta ba bolabola dilo tsa go kwisa go baba ka yene, ba šikinya dihlogo ba re: “Wuwawu! Wene wa gore o nyoko wisa tempele fote o yi yage ka matšatši ka mararo, 30 tiphonise ka go phologa hone phateng ya mohlopego.”
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Mar 15:24, 29
ba yabelana dikobo tsage tsa ka tawong: Lengwalo la Joh 19:23, 24 le bolabola ka taba ye nngwana ya gore a yi šiyo ga Matewu, Mareka le Luka: Di šupa nkare masole ya Roma ke mo ma teya madhayisi gore ma thogo kraya kobo ya ka teng le ya ka tawong; masole yawa ke mo ma tlopolelana kobo ya ka tawong ma yi maka “ditlopo ka dine, lesole le lengwana le le lengwana le kraya ka ssoši”; ke mo ma sa nyake go tlopolelana kobo ya ka teng, byalo ke mo ma yi teyela madhayisi; fote go teyela dikobo tsa Mesiya madhayisi go segelele tso di hlayang ke Pis 22:18. Di šupa nkare ke mo go na go tlwayelegiye gore bo ba bolayang dikgohlane ba tseye dikobo tsa tsona, byalo dikgohlane ke mo di yapodiwa dikobo tsa tsona le go tseyediwa dilo tso di nang natso di soko bolayiwa, sosone se napa se maka gore di poyilege ka matla.
ba šikinya dihlogo: Mo motho a maka tsotsowa ga go tlala o ba a kene a bolabola se sengwana, ga go tlala di šupetsa go poyila, go silikisa kela go kwera selo. Batho bowa ba gore ke mo ba tifitela ka pata ba makiye gore go makege tso di hlayyeng ke Pis 22:7, mara bona beng ke mo ba sa di bone.
(Mareka 15:43) gwa segela Josefa wa go tšwa Arimathiya, ye mongwana wa go hlompega ga Lekgohla, wa gore le yene ke mo a yemele Mmušo wa Modimo. A šišimala a ya ga Pilato a ye kgopela setopo sa Jeso.
(Mareka 15:46) Mo a šele a rekiye lineni ya go bafala ke mokane a mo pholosiye, o yye a mo tantela ka lineni ya go bafala fote a mmeyye lebitleng la gore le makiwwe ka letlapa; o yye a kgokolosa letlapa ke mokane a kwala lebitla ka lona.
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Mar 15:43
Josefa: Tso bo ba ngwadiyeng Diebangedi ba di bolabolang ka Josefa di šupetsa gore ye mongwana le ye mongwana o ngwadiye a le ntoši. Matewu wa go patedisa mothelo o ngwadiye gore ke mo a “ghannye”; Mareka, wa gore ka matlamatla mo a ngwala ke mo a naganela Maroma, o re ne go le “ye mongwana wa go hlompega ga Lekgohla” wa gore ke mo a yemele Mmušo wa Modimo; Luka, dokotela ya go kwelana go baba, o re ke mo go le “monna wa gabutši le wa go tilokela” wa gore a sanka a thega sepheto sa Lekgohla mo ba nyaka go bolaya Jeso; ke Johane a ntoši a hlayang gore ke mo go le “[lelata] la ka makhukhung ka taba la go tšhaba Majuda.”—Mat 27:57-60; Mar 15:43-46; Luk 23:50-53; Joh 19:38-42.
Go Wunyulla tso di Wutammeng ka Baebeleng
(Mareka 15:25) Gana byalo ke mo go šele go le awara ya boraro, ke mokane ba mo kokotela phateng.
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Mar 15:25
awara ya boraro: Ke bo 9:00 ya ka bošego. Ba bangwana ba re taba yowa yi šupa yi sa tshwane le ya Joh 19:14-16, ya gore yi re “ke mo go le awara ya kobodi” mo Pilato a ba neya Jeso gore ba mmolaye. Le mo Mangwalo a sa nape a hlatolla gore a di tshwane mo di segela kaye, re sa lebale ditaba tse dingwana ke tsowa: Diebangedi tso di ya tshwana mo di bolabola ka nako ya dilo tso di makegiyeng ka letšatši la mafelelo la mo Jeso a le ho lefaseng. Di le ka dine di šupetsa gore maprista le ba bagolo ba yye ba gahlana mo le šele le hlabiye ke mokane ba yisa Jeso ga Kgoši ya Maroma, ye ba reng ke Pontiyase Pilato. (Mat 27:1, 2; Mar 15:1; Lu 22:66–23:1; Joh 18:28) Matewu, Mareka le Luka ka mokana ga bona ba hlaya gore mo Jeso šele ba mo kokotele phateng, poleke yone yi yye ya tlala letshwifi go thomisa ka “awara ya kobodi . . . go segela ka awara ya nkokwane.” (Mat 27:45, 46; Mar 15:33, 34; Lu 23:44) A go nape go korodiwa mo go hlayiwa gore Jeso o bolayiwwe ka nako mang ka gore: Ba bangwana ke mo ba tseya gore mo motho a kene a tlepodiwa ka sebepu kela a teyiwa, ke mo ba na ba thomisiye go mmolaya. Go gongwana go tlepodiwa ka sebepu ke mo go baba ka matla la gore motho a šinye a kgwa. Howa ga taba ya Jeso, ke mo di ro nyakega ka matla gore motho ye mongwana a rwale phate ya mohlopego ka gore ke mo go le botala Jeso a kene a yi rwele a ntoši. (Lu 23:26; Joh 19:17) Mo nkare go tlepodiwa ka sebepu ke mo ba go tseya go le go thomisa go bolaya, di šupa nkare go yye gwa feta nako ya go lefanyana Jeso ba soko mo kokotela phateng ya mohlopego. Tsa go yelana le taba yowa di ga Mat 27:26 le Mar 15:15 ya go bolabola gore go tlepudiwa ka sebepu (go teyiwa) le go bolayiwa ku phateng go makegiye magahla. Byalo, batho ba ka bolabola dinako tsa go sa tshwane tsa gore gabutšibutši ba mmolayye nako mang, di ya ka gore bona ba bonne nkare o thomme go teyiwa nako mang. Sosone se ka fo ba se šupetsa gore ke ntaba Pilato a yye a makala mo a kwa ba re Jeso o kgwile mara go se botala ba mo kokotele ku phateng. (Mar 15:44) Mo re tlatsisa gana hone, ba go ngwala Baebele ba nagane ka matla ka taba ya go maka dingatha ka dine tsa go šiyana ka diawara ka ditharo, go fo tshwana le mo go makiwa bošego. Go maka letšatši ka dingatha go hlatolla taba ya gore ke ntaba go bolabodiwa ka awara ya boraro, ya kobodi le ya nkokwane, mo ba balela go tlogisela mo le hlaba ka bo 6:00 ya ka bošego. (Mat 20:1-5; Joh 4:6; Meb 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Fote, batho ga go tlala ke mo ba se na dilo tsa go napa di korola gabutši gore ke nako mang, byalo nako ya gona ke mo ba yi hlaya ba berekisa lentsu “ka bo,” go tshwana le tse di bolabodiwweng ga Joh 19:14. (Mat 27:46; Lu 23:44; Joh 4:6; Meber 10:3, 9) Byalo, Mareka a ka fo ba a tšhediye go tlepodiwa ka sebepu le go kokotediwa phateng, mara Johane yene a fo bolabolela yela ya go kokotediwa phateng. Ba le ka babedi ba ka fo ba ba šutetsiye nako ya letšatši ka go yi balela gore yi be thina le diawara ka ditharo, fote Johane yene mo a bolabolela ka dinako o yitseri, “ka bo.” Dilo tsowa di ka fo ba di šupetsa go sa tshwane ga dinako mo ga ditaba tso. Sa mafelelo, taba ya gore Johane o ngwadiye ka nthago ga mengwaga ya go tlala, mara a tšhela nako ya go sa tshwane le yela ya Mareka yi šupetsa gore Johane aa f’lo kopa tso di hlayyeng ke Mareka.
(Mareka 16:8) Byalo mo ba tšwa, ba tšhabiye lebitleng, ba hlagasela fote di ba hlupiye ka matla. Ke mokane ba sa di botse motho, ka gore ke mo ba tšhugiye.
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Mar 16:8
ka gore ke mo ba tšhugiye: Dilo tso di yyeng tsa krayiwa mathomisong tsa setlopo sa mafelelo sa lengwalo la Mareka, Ebangedi yowa yi felela ka mantsu ya ma leng ga temanyana 8. Ba bangwana ba re taba yowa yi fo felela sebakabakeng, o ka šinya o sa dumele gore ka nnete puku yowa mathomisong ke mo yi felela ka mokg’onone. Mara taba yone a yi nape yi kwala ka gore ga go tlala mo o lebelela ka mokg’o Mareka a ngwalang ditaba tsage, aa lefisi. Fote, ba go tšhutega ba mengwaga ya bo-400 ya go feta yi leng Jerome le Eusebius ba šupetsa gore tso di ngwadiwweng tsa mannete di felela ka mantsu ya gore “ka gore ke mo ba tšhugiye.”
Go na le mangwalo ya go tlala ya botala ya Segerika le dihlatollo tsa mebolabolo ye mengwana tsa gore di na le mafelelo ya go lefa kela ya makopana ka nthago ga temenyana 8. Mafelelo ya go lefa (ma na le 12 ya ditemanyana tse dingwana) ma krayega ga Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, le Codex Bezae Cantabrigiensis, ka mokana ga wona ma tšwa ga bo-500 C.E. Ma nyarela le ga Latin Vulgate, Curetonian Syriac, le Syriac Peshitta. Mara, a ma nyarele ga mangwalo ka mabedi ya Segerika ya go phutiwa ya mongwaga wa bo-400, Codex Sinaiticus le Codex Vaticanus, kela ga Codex Sinaiticus Syriacus ya mongwaga wa bo-400 kela wa bo-500, kela ga lengwalo la Mareka la Sahidic Coptic la mongwaga wa bo-500. Go tshwana le sosone, mangwalo ya botala ya Mareka ka se-Armenia le se-Georgia ma felela ka temanyana 8.
Mangwalo ya mangwana ya Segerika le dihlatollo tsa mebolabolo ye mengwana ma na le mafelelo ya makopana (di na le mafoko ya gore a maa tlala). Codex Regius ya bo-800 C.E. yi na le mafelelo yawa ka mabedi, mara yi thomisa ka yawa ya makopana. Yi na le mabulakgoro ku mafelelong ga ya mangwana le ya mangwana ya gore ma na le taba ya gore gana byalo yi gona ga ditlopo tse dingwana, mara ya bolabola gore a go na le ka yyoši ya go tshepega.
MAFELELO YA MAKOPANA
Mafelelo ya makopana ka nthago ga Mar 16:8 a ma šiyo ga Mangwalo ya go butšwelediwa. Ma balega ka gore:
Mara dilo ka mokana ga tsona tsa gore ba yye ba butsiwa tsona, ke mo di yelana le tso ne di le ga Petro. Ke mokane ka nthago ga dilo tso, Jeso ka boyene o butsiye batho ditaba tsa go hlawolega tsa go phonisiwa ga go ya go yye, ditaba tsone o makiye gore ba di sabalatse go tlogisela ka bohlabela go segela ka bodikela.
MAFELELO YA GO LEFA
Mafelelo ya go lefa ka nthago ga Mar 16:8 a ma šiyo ga Mangwalo ya go butšwelediwa. Ma balega ka gore:
9 Mo a fetsa go tsoga go sa le ka bošego ka letšatši la mathomo la beke, a thoma go nyarela ga Mariya Magdalena, wa gore o mo ntshiye madimona ka mašupa. 10 O tlugiye a ye hlayisela bo ne ba le naye, mo ba kene ba lla le go gotla. 11 Mara bona, mo ba kwa gore o šele a phela fote o bonne ke mosadi yewa, ba sa tshepe. 12 Go tokegela gana hone, ka nthago ga dilo tsowa a nyarela ka mokg’o mongwana ga ka babedi ba gore ne ba kene ba tshwarisanne tsela, ba ya toropong; 13 ke mokane ba sologa ba tl’le hlayisela ba bangwana. Le bona ba sa di tshepe. 14 Mara ka nthagonyana a nyarela ga 11 ya bona mo ba kene ba patlamme tafoleng, ke mokane a ba sola ka matla ka taba la go gayela tumelo le go ba le dipelo tsa maboya, ka taba la gore ke mo ba sa tshepe bo ke mo ba re ba mmone gore o tsusiwwe. 15 Ke mokane a re ga bona: “Ariyeneng le ye tšhomayela ditaba tsa go bafala lefaseng ka mokana ga lona, ga tsa go phela ka mokana ga tsona.” 16 Ye a dumelang fote a kolobetsiwa o nyoko phonisiwa, mara ye a sa dumeleng o nyoko psyitlanyiwa. 17 Go feta gana hone, mešupetso yowa yi nyoko yetetsa bo ba dumelang: Mo ba berekisa lebitso laka ba ko thogo raka madimona, ba nyoko bolabola ka mebolabolo ya mehlobohlobo, 18 fote ba nyoko kota dinoga ka matsogo ya bona, fote le mo ba nwa dilo tsa go bolaya, di ka sa ba kwaletse le ka gonyana. Ba nyoko beya matsogo ya bona ga batho ba go lwala, ke mokane batho bone ba nyoko fola.”
19 Byalo, mo Morena Jeso a šele a bolabodiye nabo, a yisiwa legedimong a ya a dula ga letsogo la go ja la Modimo. 20 Ke mokane, le bona ba ya go ye tšhomayela dipolekeng ka mokana ga tsona, mo Morena a kene a bereka nabo fote a thegeletsa molayetsa wa bona ka mešupetso.
Go Bala Baebele
(Mareka 15:1-15) Ka go yakgoswa mo letšatši le hlaba, moprista wa ka gedimo le bagolo le bamangwalo, gabutšibutši Sanhendrini yela ka mokana ga yona ya gahlana, ya bolabodisana, ke mokane ya tshwara Jeso, ya mo tseya ya mo yisa ga Pilato. 2 Byalo Pilato a mmutsisa a re: “Ayitsano ke wene kgoši ya Majuda?” Mo a mo fetola a re: “Le wene ke wene yenene wa di bolabola.” 3 Mara maprista ya magolo ke mo ma mo tantetsa ka dilo tsa go tlala. 4 Byalo Pilato a thomisa go mmutsisa fote, a re: “A wo tšibi gore o fetole byang? Bona gore dilo tso ba go tantetsang ka tsona di tlele byang.” 5 Mara Jeso a sa sa mo fetola, byalo Pilato ke mo a makele. 6 Ga monyanya wo mongwana le wo mongwana, ke mo di tšibega gore o nyoko ntsha ye mongwana jele, ye ba nyoko mo kgopelang. 7 Ka nakwenene monna ye ba reng ke Bharabhase ke mo a le na le mathayithayi ya go tlala, fote tse dingwana tso ba reng o hlupiye ka tsona ke gore ke mo a bolayye motho. 8 Mogoba wa tla wa kgopela tsetsela Pilato a tlwayeleng go ba makela tsona. 9 A ba fetola, a re: “Ayitsano le nyaka ke le lesetse Kgoši ya Majuda?” 10 Ka taba la gore Pilato ke mo a di tšiba gore maprista ya magolo ma mo leyye gage ka taba la swili. 11 Mara maprista ya magolo ma dhunghanya mogoba wola gore wo hlaye gore go ntshiwe Bharabhase. 12 Fote Pilato mo a fetola a re: “Byalo ke make ying ka ye le reng ke Kgoši ya Majuda?” 13 Ba yahlamela fote ba re: “Re mo yisa phateng!” 14 Mara Pilato a re ga bona: “Ke ntaba? Anthe o sinnye ying?” Ba napa ba yahlamela ka matla ba re: “Re mo yisa phateng!” 15 Mo ba reyano, Pilato ka taba la gore ke mo a nyaka go ba jabodisa, a ntsha Bharabhase jele; ke mokane mo a šele a teyye Jeso ka sebepu, a ba neya yene gore ba mo kokotela phateng.
JUNE 11-17
MAKOLWANE KA TENG GA LENTSU LA MODIMO | LUKA 1
“Mariya ke mo a Tinyanafatsiye—Mo Yekisele”
(Luka 1:38) Ke mokane Mariya a re: Bona! Ke nna lelata la Jehova la ngwannyana! Nkare go ka makega ka mokg’o o hlayyeng.” Mo a reyane, morongwa a tloga hone gage.
ia 149 ¶12
“Bona! Ke Nna Lelata la Jehova la Ngwannyana!”
12 Mantsu yage, ya gore ma šupetsa gore ke mo a tinyanafatsiye ka matla fote a theetsela, ke mo ma ka bolabola ke batho ka mokana ga bona ba gore ba na le tumelo. O butsiye Ghabhriyele gore: “Bona! Ke nna lelata la Jehova la ngwannyana! Go makege ka mokg’o o bolabodiyeng.” (Luka 1:38) Lelata la ngwannyana ne le tseyediwa fase ka matla; lephelo lage ka mokana ga lona ke mo le lawola ke mong wage. Mariya ne a tikwa ka mokgonone ka Mong wage, Jehova. Ke mo a di tšiba gore o gabutši mo a le gona, gore wa tshepega ga bo ba tshepegang gage, le gore o nyoko mo rufa ka taba la gore o makiye so a ka se kgonang ga mmereko wowa wa go roba.—Pis. 18:25.
(Luka 1:46-55) Ke mokane Mariya a re: “Moya waka wo thanaka Jehova, 47 fote mowono waka wo ka sa tine go jabodisa ka matla ke Modimo wa go Mphonisa, 48 ka taba la gore o bonne go tinyanafatsa ga lelata lage la ngwannyana. Bona! go tlugisela gana byalo, meloko ka mokana ga yona yi nyoko re ke jabodiye, 49 ka taba la gore Yene wa matšhika o mmakele dilo tse dikgolo, fote lebitso lage le hlawolegiye, 50 fote go tlugisela ga moloko wo mongwana go ya ga wo mongwana, ba gore baa mo tšhaba o ba kwela go baba. 51 O makiye tsa matšhika ka letsogo lage; o tšitlannye ba go ba le magetla. 52 O phulusiye banna ba matšhika ditulong tsa bogoši, a kakola ba go sa re selo a ba beya gedimo; 53 o kgurisiye ba go kwa tlala ka dilo tsa gabutši, ke mokane ba gore ba ghannye a re ba sologe ba kene ba lekalekisiye matsogo. 54 O gelepiye Israyele lelata lage, a gopola go kwelana go baba gage, 55 ka mokgonola a bolabodiyeng le bokokwane wa rune, le Abhrahama le bana bage, go ya go yye.”
ia 150-151 ¶15-16
“Bona! Ke Nna Lelata la Jehova la Ngwannyana!”
15 Mariya le yene o bolabodiye. Mantsu yage ma duli gabutši ka teng ga Lentsu la Modimo. (Bala Luka 1:46-55.) Ke wona mantsu ya Mariya ya go lefa ya ma ngwadiwweng ka Baebeleng fote ma wunyulla tsa go tlala gore ke mo go le motho wa mošaga mang. Ma šupetsa gore ke mo go le motho wa go leboga mo a kene a thanaka Jehova mo a mo rufiye ka go mo maka mmane wa Mesiya. Ma šupetsa gore tumelo yage yi segela kaye mo a bolabola gore Jehova o nyanafatsa ba go ba le magetla le matšhika fote o gelepa ba go tihlopegela ba gore ba nyaka go mo berekela. Ma šupetsa le tso a di tšibang. Mo re fo balela, di feta ga 20 tso a di bolabodiyeng a bolabolela Mangwalo ya Seheberu!
16 Gabutšibutši, Mariya ke mo a ghayela ka matla ka Lentsu la Modimo. Mara, ke mo a dula a tinyanafatsiye, a bolabola tsa go hlaya ke Mangwalo, a sa bolabole tsa go tšiba ke yene. Morwayi ye ke mo a gola ka mpeng yage le yene ke mo a nyoko maka go tshwana naye, o yitseri: “Tso ke di tšhutisang a yi tsaka, mara ke tsa ye a nrommeng.” (Johane 7:16) Re maka gabutši mo re tiputsisa gore: ‘Ayitsano Lentsu la Modimo le nna ke le hlompa ka mokgonone? Kela ke nyaka go tšhutisa tsa go tšiba ke nna?’ Mariya yene o šupetsiye gore o byang.
Go Wunyulla tso di Wutammeng ka Baebeleng
(Luka 1:69) Ke mokane a nyaretsa lenaka la go re phonisa ntlong ya Dafita lelata lage,
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Lu 1:69
lenaka la go phonisa: Kela “mophonisi wa matšhika.” Ka Baebeleng, ga go tlala manaka ya diphoofolo kela dipholwane ma yemela matšhika, go hlula le go phomelela. (1Sa 2:1; Pis 75:4, 5, 10; 148:14) Le dikgoši le ba mitši ya bogošing, ba go loka le ba dipelo tse diphifadu ba tshwanisiwa le manaka, fote mo ba hlola ntweng, tsotsone ke mo di tshwanisiwa le go tšhofiwa ka manaka. (Dot 33:17; Dan 7:24; 8:2-10, 20-24) Mowa, mo go bolabodiwa ka “lenaka la go phonisa” ba rela Mesiya wa go ba le matšhika ya go phonisa.
(Luka 1:76) Mara wene, ngwananyana, o nyoko bitsiwa moporofeta wa Ye a Leng Malenghelengheng, ka gore o nyoko yeta Jehova mahlong gore o lukiselele ditsela tsage,
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Lu 1:76
o nyoko yeta Jehova mahlong: Johane wa go Kolobetsa ke mo a nyoko ba ka “mahlong ga Jehova” ka mokgwa wa gore o nyoko tshwarela Jeso tewu, Jeso yewa ke mo a nyoko ba a yemela Papage fote a tla ka lebitso la Papage.—Joh 5:43; 8:29; bona tso di fatisisiwweng ka Jehova ga temanyana yowa.
Go Bala Baebele
(Luka 1:46-66) Ke mokane Mariya a re: “Moya waka wo thanaka Jehova, 47 fote mowono waka wo ka sa tine go jabodisa ka matla ke Modimo wa go Mphonisa, 48 ka taba la gore o bonne go tinyanafatsa ga lelata lage la ngwannyana. Bona! go tlugisela gana byalo, meloko ka mokana ga yona yi nyoko re ke jabodiye, 49 ka taba la gore Yene wa matšhika o mmakele dilo tse dikgolo, fote lebitso lage le hlawolegiye, 50 fote go tlugisela ga moloko wo mongwana go ya ga wo mongwana, ba gore baa mo tšhaba o ba kwela go baba. 51 O makiye tsa matšhika ka letsogo lage; a maka gore ba go ba le magetla ba tlalane. 52 O phulusiye banna ba matšhika ditulong tsa bogoši, a kakola ba go sa re selo a ba beya gedimo; 53 o kgurisiye ba go kwa tlala ka dilo tsa gabutši, ke mokane ba gore ba ghannye a re ba sologe ba kene ba lekalekisiye matsogo. 54 O gelepiye Israyele lelata lage, a gopola go kwelana go baba gage, 55 ka mokgonola a bolabodiyeng le bokokwane wa rune, le Abhrahama le bana bage, go ya go yye.” 56 Mariya a dula naye gana hala ga dikgwedi ka ditharo ke mokane a sologa a ya mutšing wage. 57 Gwa segela nako ya gore Elisabheta a belege, ke mokane a belega ngwana wa mošomanyana. 58 Fote bayagelani le mašaga yage ma kwa gore Jehova o mo kwele go baba ka matla, ba jabola naye. 59 Ka letšatši la mabala (8) ba ya ba bolotsa ngwana yene, fote ke mo ba re ba mo reyela ka papage, Zakariya. 60 Mara mmane wage a fetola a re: “Awwa! o nyoko bitsiwa Johane.” 61 Mo a re yane bare gage: “A wo na le lešaga ka lloši la go ba le lebitso lone.” 62 Ba butsisa papage ka go šupetsela gore o nyaka ba re ke mang. 63 Ke mokane a kgopela letlapa la sepsyatla a ngwala ga lona gore: “Lebitso lage ke Johane.” Tsotsone tsa ba makatsa ka mokana ga bona. 64 Ka nako yonone, molomo wage wa bulega le lleme lage la wololega, a thomisa go bolabola, a thanaka Modimo. 65 Bo ke mo ba dula thina nabo ba thomisa go tšhoga, ke mokane gwa thoma go bolabodiwa ka dilo tsowa ka mokana ga tsona polekeng ka mokana ga yona ya dithaba ya Judiya ka mokana ga yona. 66 Fote ka mokana ga bona bo ba di kweleleng ba bolabola ka dipelong ba re: “Ngwan’ewa go nyoko tla go ba ying?” Ka gore nnete letsogo la Jehova ke mo le le naye.
JUNE 18-24
MAKOLWANE KA TENG GA LENTSU LA MODIMO | LUKA 2-3
“Lune Mathari—Nje le Kene le ya Gola ga tso tsa Modimo?”
(Luka 2:41, 42) Byalo babelegi bage ke mo ba tlwayele go ya Pasekeng Jerusalema mongwaga wo mongwana le wo mongwana. 42 Ke mokane mo a na le 12 ya mongwaga, tsetsela ba di tlwayeleng ba di maka, ba ya monyanyeng.
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Lu 2:41
babelegi bage ke mo ba tlwayele: Molawo ke mo wo sa gapeletse gore basadi ba ye pasekeng. Mara Mariya ke mo a tlwaeyele go ya le Josefa mongwaga wo mongwana le wo mongwana monyanyeng wone Jerusalema. (Ek 23:17; 34:23) Mongwaga wo mongwana le wo mongwana, ke mo ba sepela leyeto la gana hala ga 300 ya dikhilomitha le mutši wa bona wo mogolo.
(Luka 2:46, 47) Byalo, ka nthago ga matšatši ka mararo ba mo kraya tempeleng, a duli le mathitšere a ma theetsele, a kene a ma butsisa le diputsiso. 47 Mara ka mokana ga bona bo ne ba mo theetsele, ke mo ba fo ya mahlong ba makatsa ke makwisiselo yage le diphetolo tsage.
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Lu 2:46, 47
a kene a ma butsisa le diputsiso: Ka mokgo bo ne ba mo theetsele ba yyeng ba tikwa ka gona, di šupa diputsiso tsa Jeso ne go se tsa mošomanyana wa go fo nyaka go tšiba. (Lu 2:47) Lentsu la Segerika la go yemela “go butsisa,” go gongwana le ka rela go butsisa le go fatisisa go tshwane le mo o fokisiwa o soko yahlodiwa. (Mat 27:11; Mar 14:60, 61; 15:2, 4; Meb 5:27) Ba go nyakolla tsa botala ba re ba bangwana ba go yeta madumedi ka ku mahlong ke mo ba šala tempeleng mo go fela monyanya ba tšhutisa go gongwana merutudung ya gana hone. Batho ke mo ba dula fase ba theetsela banna bone le go ba butsisa diputsiso.
ba fo ya mahlong ba makatsa: Mowa lentsu la Segerika la “go makala” le ka rela selo sa go makega nako ya go lefa kela go šala o yahlamme.
(Luka 2:51, 52) Ke mokane a ya nabo mo ba boyela Nazareta, a ya mahlong a tinyanafatsiye ga bona. Fote mmane wage o yye a beya tso ne a di bolabola ka pelong yage. 52 Ke mokane Jeso a ya mahlong a hlalefa a kene a gola fote a jabodisa Modimo le batho.
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Lu 2:51, 52
a ya mahlong a tinyanafatsiye: Kela “a dula a tinyanafatsa; a dula a theetsela.” Lentsu lowa la Segerika le šupetsa gore mo mathitšere yala ku tempeleng ma šele ma makatsiye ke gore Jeso o tšiba Lentsu la Modimo, Jeso o yye a ya gaye fote a tinyanafatsa ga batswadi bage. Gore o ba theetsele ne di makatsa ka matla go feta ngwana ye re mo tlwayeleng; ke mo go šupetsa gore o theetsela molawo wa Moše ga dilo ka mokana ga tsona.—Ek 20:12; Gal 4:4.
Go Wunyulla tso di Wutammeng ka Baebeleng
(Luka 2:14) “Go gadimisiwe Modimo wa ku magedimong, fote lefase lowa le bebe ga batho ba go tilokela.”
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Lu 2:14
fote lefase lowa le bebe ga batho ba go tilokela: Dipuku tse dingwana di beya ditaba ka gore “fote go bebe lefaseng, nkare batho di ka ba sepelela gabutši,” fote mantsu yawa ma gona ga Dibaebele tse dingwana. Mara mantsu ya ma leng ga New World Translation ma yemelela ka matla ke tso di ngwadiwweng. Taba yowa yi hlayyeng ke morongwa a yi bolabole ka go loka ga Modimo bathong ka mokana ga bona, le mo ba ka fo ba ba phela byang kela ba maka ying. Mara yi bolabola ka bo a nyoko ba makelang tsa gabutši ka taba la go šupetsa gore ba dumela gage ka nnete fote ba latelela Morwayi wage.—Bona tso di fatisiswweng ga batho ba go tilokela ga temanyana yowa.
batho ba go tilokela: Howa mo morongwa a bolabola ka go “loka,” o ra ga Modimo, aa re ga batho. Lentsu la Segerika la eu·do·kiʹa le ka rela le go “go jabolela; go jabodisa; go yamogela.” Lentsu la go tshwana le lolone la eu·do·keʹo le berekisiwa ga Mat 3:17; Mar 1:11; le Luk 3:22 (bona tso di fatisisiwweng ga Mat 3:17; Mar 1:11), mo Modimo a bolabola le Morwayi wage mo a fetsa go kolobetsiwa. Le kwagala gabutši, le ra “go yamogela; go jabodisa; go tseyela hlogong; go jabolela.” Re sa le gana hone, lentsu lowa la “batho ba go tilokela” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) le rela batho ba go jabodisa Modimo, fote le ka beyiwa ka gore “batho ba gore wa ba yamogela; batho ba gore baa mo jabodisa.” Byalo tso di hlayyeng ke morongwa ke mo di rela go loka ga Modimo, a di rele ga batho ka moka, mara ba gore ne ba nyoko mo jabodisa ka go dumela gage tsa mannete le go latelela Morwayi wage. Le mo lentsu lowa la Segerika la eu·do·kiʹa go gongwana le ka rela go loka ga batho (Rom 10:1; Fil 1:15), ga go tlala le rela go tilokela ga Modimo, kela go jabola, kela tso di nyakang ke yene (Mat 11:26; Luk 10:21; Ef 1:5, 9; Fil 2:13; 2Th 1:11). Ga Septuagint ya Pis 51:18 [50:20, LXX], le berekisiwa mo le bolabolela “go loka” ga Modimo.
(Luka 3:23) Mo Jeso a thomisa mmereko wage, ke mo a na le gana hala ga 30 ya mengwaga, wa gore ka molawo, ne go le morwayi wa Josefa, morwayi wa Heli,
wp16.3 9 ¶1-3
Nje o di Kwelele?
Papa wa Josefa ke mo go le mang?
Josefa, wa go betla wa Nazareta, ke mo go le papa ye a gudisiyeng Jeso. Mara Josefa papage ke mo go le mang? Ga letheto la Jeso ga Ebangedi ya Matewu, go bolabodiwa ka Jakobo ye mongwana, mara Luka yene o re Josefa ke mo go le “morwayi wa Heli.” Ke ntaba di šupa nkare a di tshwane?—Luka 3:23; Matewu 1:16.
Matewu yi re: “Jakobo gwa ba papa wa Josefa,” tsa gore go ya ka lentsu la Segerika di šupetsa gore Jokobo ke mo go le papa wa mannete wa Josefa. Byalo Matewu ke mo a latelele gabutši bokokwane wa Josefa, leloko la bogoši la Dafita, la gore bogoši bo šinnye bo segela ga morwayi ye a gudisiyeng ke Josefa, yene Jeso.
Ka thoko, Luka yene o re: “Josefa morwayi wa Heli.” Mantsu ya gore “morwayi wa” ma ka šupa ga “mokgwenyane wa.” Tsa go tshwana le tsotsone di hala ga Luka 3:27, mo Sheyaletiyele, wa gore papage wa mannete ke Jekoniya, ba re ke “morwayi wa Neri.” (1 Dikoronika 3:17; Matewu 1:12) Di šupa nkare Sheyaletiyele ke mo a tsere morwediya wa Neri wa gore lebitso lage a re le tšibi, ke mokane a ba mokgwenyane wage. Josefa le yene ke mo go le “morwayi” wa Heli ka mokgonone, ka taba la gore o nyadiye Mariya morwediya wa Heli. Byalo Luka o yi lata ka bošaga, “ka nama,” a berekisa mmane wage wa madi, yene Mariya. (Maroma 1:3) Baebele yi re neya mašaga ya Jeso ka howa le ka hala.
Go Bala Baebele
(Luka 2:1-20) Byalo ka dinako tsotsone gwa tšwa molawo ga Kesara Aghostosi wa gore batho ka mokana ga bona bo ba dulang lefaseng ba ngwadisiwe. 2 (Go ngwadisiwa howa ga mathomo go makegiye mo Khwiriniyase a lawola Siriya.) 3 Ke mokane batho ka mokana ga bona ba ye ngwadisiweng, ye mongwana le ye monywana a ya ka toropo ya gabo. 4 Le mong Josefa a tšwa Galeliya, a ya mutšing wa Nazareta ya Judiya, ga mutši wa Dafita, yo ba reng ke Betlelehema, ka gore ke mo go le lešaga la ntlo le mutši wa Dafita. 5 A ye ngwadisiweng le Mariya, ye ke mo a tshepisanne naye lenyalo, wa gore ke mo a le thina le go belega. 6 Mo ba kene ba le gana hone, gwa segela nako ya gore a belege. 7 Ke mokane a belega mošomanyana, matšibula, ke mokane a mo phutela ka llapi a mmeya mo go tšhediwang tsa go ja tsa tso ba di ruwweng ka taba la gore ne go se na kamara mo ke mo ba yetsela gona. 8 Gana hone ke mo go na le ba go disa ba duli ka tawong ba pasopiye merape bona bošego. 9 Ka go yakgoswa, morongwa wa Modimo a nyarela hone ga bona, ke mokane go gadima ga Jehova gwa ba gedimo ga bona, ba tšhoga ka matla. 10 Mara morongwa a re ga bona, “Le sa tšhogeneng, bonaneng! Ke le botsa ditaba tsa go bafala tsa gore di nyoko jabodisa batho ka mokana ga bona. 11 Ka taba la gore lekgono mowa toropong ya Dafita go belegiwwe ye a nyoko phonisang, yene Kreste Morena. 12 Mošupetso wa lune ke wona: Le nyoko kraya leseya ba tantetsiye ka malapi, le yetsedisiwwe ga go tšhela tsa go ja.” 13 Ka go yakgoswa ga morongwa yene wa segela mogoba wo mogolo wa barongwa ba legedimong, ba thanaka Modimo ba re: 14 “Go gadimisiwe Modimo wa ku magedimong, fote lefase lowa le bebe ga batho ba go tilokela.” 15 Byalo mo barongwa ba šele ba tlugiye ga bona ba yye legedimong, bo ba go disa ba thomisa go bolabodisana ba re: “Koriyeneng Betlelehema re ye boneng tso di makegiyeng, so Jehova a makiyeng gore re se tšibe.” 16 Ke mokane ba tšhetšhisa ba ya ba kraya Mariya le Josefa le leseya le yetsele mola go tšhediwang tsa go ja. 17 Mo ba bona tsotsone, ba sabalatsa ditaba tsone ba ba butsiyeng tsona ka ngwana yewa. 18 Fote ka mokana ga bona bo ba di kweleleng ba makatsa ke tso di hlayang ke bo ba go disa, 19 mara Mariya a fo tshwara dilo tsowa ka mokana ga tsona, a tipotsa se sengwana ka ho pelong yage. 20 Ke mokane bo ba go disa ba sologa, ba kene ba gadimisa le go thanaka Modimo ka dilo ka mokana ga tsona tso ba di kwileng le tso ba di bonneng, ka mokgonola ba ba butsiyeng.
JUNE 25–JULY 1
MAKOLWANE KA TENG GA LENTSU LA MODIMO | LUKA 4-5
“Tshwana le Jeso o Tšhuruge tsa go Phiriketsana”
(Luka 4:1-4) Byalo Jeso, a tlele moya wa go hlawolega, a tloga Jorodane ke mokane moya wa mo yisa mašahleng 2 a ye fetsa 40 ya matšatši gana hala, a kene a leketsiwa ke Diyabolo. Fote ke mo a sa je selo ka matšatši yanane, mo ma fediye, a kwa tlala. 3 Byalo Diyabolo a re gage: “Mo nkare ke wene morwayi wa Modimo, botsa letlapa lowa gore le be sekgwa.” 4 Mara Jeso a mo fetola a re: “Di ngwadiwwe tsa gore, ‘Motho a ka sa phele ka sekgwa se ntoši.’ ”
w13 8/15 25 ¶8
Tiputsise Gore di Nyaka o be Motho wa Mošaga Mang
8 Sathane o leketsiye mathayithayi yanala mo a leketsa woka Jeso ku mašahleng. Mo Jeso a šele a fetsiye 40 ya matšatši le 40 ya mašego a sa je, Sathane a leketsa go nabetsa Jeso ka tsa go ja. Sathane o yitseri: “Mo nkare ke wene morwayi wa Modimo, botsa letlapa lowa gore le be sekgwa.” (Luka 4:1-3) Jeso ne a ka kgeta ga dilo ka dipedi: Ke mo a ka kgeta go sa go kganisa matšhika yage ka go maka mohlolo gore a thogo kwa a kgotsofele, kela ke mo a ka fo ma berekisa. Jeso ke mo a di tšiba gore aa tshwanela go berekisa matšhika yane gore a tikgotsofatse yene beng. Ke nnete gore yene ne a kwa tlala, mara aa lesetsa go nyaka go kgora go yeta mahlong ga senghana sage le Jehova. Mo Jeso a fetola o yitseri, “Di ngwadiwwe tsa gore, ‘Motho a ka sa phele ka sekgwa se ntoši mara o nyoko phela ka selo se sengwana le se sengwana so se tšwang molomong wa Jehova.’ ”—Luka 4:4.
(Luka 4:5-8) Byalo a kalama naye ku gedimo a mo šupetsa ka go yakgoswa memmušo ka mokana ga yona ya ho go nang le bo ba dulang ho lefaseng. 6 Ke mokane Diyabolo a re gage: “Ke nyoko go neya gore go lawole wene fote go thanakiwe wene ka taba la gore ba nneyye ke tsa gaka, fote ke neya ye mongwana le ye mongwana ye ke mo nyakang. 7 Mo o ka fo nthinyela letolo ga wwoši wa n’rapela, go nyoko ba tsa gago ka mokana ga tsona.” 8 Mo Jeso a fetola a re gage: “Di ngwadiwwe tsa gore, ‘Di nyaka o rapele Jehova Modimo wago, fote di nyaka tsa go hlawolega o makele yene a a ntoši.’ ”
w13 8/15 25 ¶10
Tiputsise Gore di Nyaka o be Motho wa Mošaga Mang
10 Tabeng ya Jeso gee? Sathane o yye ‘a šupetsa Jeso ka go yakgoswa memmušo ka mokana ga yona ya ho go nang le bo ba dulang ho lefaseng. Ke mokane Diyabolo a re gage: “Ke nyoko go neya gore go lawole wene fote go thanakiwe wene.” ’ (Luka 4:5, 6) Jeso ke mo a ka sa di kgone go bona memmušo yone ka go yakgoswa ka mahlo yage, mara di ka fo šupa nkare Sathane ke mo a naganne gore go gadima ga memmušo yewa, ye a yyeng a mo šupetsa yona, kela ke mo yi nyoko mo nabetsa ga Jeso. Sathane ke mo a sa tšebe le go tšeba mo a re: “Mo o ka fo nthinyela letolo ga wwoši wa n’rapela, go nyoko ba tsa gago ka mokana ga tsona.” (Luka 4:7) Jeso ke mo a sa di nyake gore Sathane a mmotse gore a be byang. Aa mo jikajika. O yitseri: “Di ngwadiwwe tsa gore, ‘Di nyaka o rapele Jehova Modimo wago, fote di nyaka tsa go hlawolega o makele yene a ntoši.’ ”—Luka 4:8.
(Luka 4:9-12) Ke mokane a mo yisa Jerusalema a re a yeme sewokamelong sa tempele, a re: “Mo nkare ke wene morwayi wa Modimo, tifošele ku fase o tloga howa, 10 ka gore di ngwadiwwe tsa gore, ‘O nyoko botsa barongwa bage gore ba go phonise,’ 11 fote, ‘Ba nyoko go kaba ka matsogo ya bona, gore loto lago le sa teye letlapa.’ ” 12 Jeso mo a mo fetola a re: “Go hlayiwwe gore, ‘O sa leketse Jehova Modimo wago.’ ”
nwtsty ditaba
Sewokamelo sa Tempeleng
Sathane a ka fo ba a yemisiye Jeso “sewokamelong [kela “malenghelengheng”] sa tempele” fote a mmotsa gore a tifošele fase, mara gore gabutšibutši Jeso ke mo a yemme kaye a di tšibegi. Byalo ka gore lentsu lo le berekisiwweng howa la gore “tempele” le ka fo rela tempele ka mokana go yona, di ka makega gore Jeso ke mo a yemme khonong ya bohlabela bya borwa (1) bya tempele. Kela ke mo a yemme khonong ye nngwana ya tempele. Mo motho a ka fo wa a yemme ga poleke ya mohlobo wonone, mo Jehova a ka sa make se sengwana, motho yene o nyoko segela a teyanya ku fase a hlokofala.
w13 8/15 26 ¶12
Tiputsise Gore di Nyaka o be Motho wa Mošaga Mang
12 Jeso aa tshwana le Efa, o re šupetsiye gabutši gore mo ba bolabola ka go tinyanafatsa ba ra ying! Sathane o leketsiye go mo woka ka tsela ye nngwana, mara Jeso o ganne le go nagana ka selo sa gore se nyoko leketsa Modimo. Sone ke mo se nyoko šupetsa gore o na le magetla! Mara, phetolo ya Jeso ke mo yi kwagala gabutši, ya gore: “Go hlayiwwe gore, ‘O sa leketse Jehova Modimo wago.’ ”—Bala Luka 4:9-12.
Go Wunyulla tso di Wutammeng ka Baebeleng
(Luka 4:17) Byalo ba mo neya lengwalo la go phutiwa la moporofeta Jesaya, ke mokane a bula lengwalo lone la go phutiwa fote a kraya mo ba ngwadiyeng gore:
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Lu 4:17
lengwalo la go phutiwa la moporofeta Jesaya: Lengwalo la go phutiwa la Jesaya le na le 17 ya ditlopo tsa go makiwa ka mokgopa tsa gore di mamarelanne, tsa gore mo ba di phutiye di maka 7.3 ya dimitha (24 ya mafiti) ka go lefa, la go ba le 54 ya dikholomo. Le lengwalo la go phutiwa la gore le berekisiwwe ku sinagogeng ya Nazareta kela ne le lefiye ka mokg’onone. Ku botala, ke mo go se na dinombhoro tsa ditema le ditemenyana, byalo nke Jeso a yye a bula gatleletlele a nyakana le mo a nyoko balang gona. Mara taba ya gore a kraya mo mantsu ya seporofeto ma ngwadiwweng gona yi šupetsa gore ke mo a le tšiba gabutši Lentsu la Modimo.
(Luka 4:25) Mo re beyisa, Ke le botsa nnete: Nakwela go sa phela Eliya ke mo go na le basadi ba go tlala ba gore ba hlokofalele ke banna ku Isirayele mo magedimo ma kwadiwa ka mengwaga ka meraro le kobodi ya dikgwedi, fote gwa ba le tlala ye kgolo ho lefaseng ka mokana ga lona.
nwtsty tso di fatisisiwweng ga Lu 4:25
ka mengwaga ka meraro le kobodi ya dikgwedi: Ga 1Mg 18:1, Eliya o yitseri kgwaakgwa yi nyoko fela “ka mongwaga wa boraro.” Ba bangwana ba hlayye gore tso di bolabodiyeng ke Jeso a di kwane le tso di leng ga 1 Magoši. Mara Lengwalo lowa la Seheberu a le hlaye gore kgwaakgwa yi fediye go soko fela mengwaga ka meraro. Di šupa nkare mantsu ya gore “ka mongwaga wa boraro,” ma bereka go tlogisela ka nako ya hala Eliya a botsa Ahaba la mathomo ka kgwaakgwa. (1Mg 17:1) A ka fo ba a hlayye tsotsone go šele go thomisiye nako ya kgwaakgwa—ya gore ga go tlala yi tseya kobodi ya dikgwedi mara yi ka fo ba yi yye ya lefanyana. Fote, kgwaakgwa a ya yakgoswa yi fela mo Eliya a nyarela fote ga Ahaba, “ka mongwaga wa boraro,” mara yi fediye nakwela mollo o tšhubelela dilo ku Thabeng ya Karamela. (1Mg 18:18-45) Byalo, mantsu ya Jeso ya ma ngwadiwweng mowa, le ya bhuti wage ya go tshwana nawo mo ga Jak 5:17, ma kwana gabutši le ditaba tso di leng ga 1Mg 18:1.
Go Bala Baebele
(Luka 4:31-44) Ke mokane a ya Kapernawume, toropo ya Galeliya. Ke mo a ba tšhutisa ka Sabatha, 32 fote ke mo ba makatsiye ke matšhutiselo yage, ka taba la gore ke a bolabola a sa hlagasele. 33 Byalo ku sinagogeng ke mo go na le monna ye mongwana wa gore o na le ledimona, fote ke mo a yahlamela a rasa ka matla: 34 “Ayya! O ro ba mang wene, Jeso wa Monazaretaʹ? O tlele go re bolaya howa? Ke tšiba gabutši gore ke wene mang, wa go Hlawolega wa Modimo.” 35 Mara Jeso a le lakatsa, a re: “Kgomolela, fote o tšwe mone gage.” Mo le šele le mo lahlele fase ba kene ba lebelele, ledimona lone la tšwa gage, le sa mo kwaletsa. 36 Gana hone ba šala ba makele ka mokana ga bona, ba thomisa go bolabodisana bona beng ba re: “Ke polabolo ya mošaga mang yowa? Phela mo a bolabola aa tšhoge selo fote o na le matšhika, o boya a botsa moya wowa wa dithila gore wo tšwe, fote le wona wa tšwa!” 37 Byalo ba thomisa go bolabola ka yene, taba yage ya sabalala ga poleke yone ka mokana ga yona. 38 Mo a šele a tlugiye sinagogeng, a kena ntlong ya Simone. Byalo matsala wa Simone ke mo a kenne ke bolwele bya go fo fisafisa, ke mokane ba kgopela gore a mo gelepe. 39 Ke mokane a yema thina naye a mo koramele a mo ntsha go fisafisa hone, gwa fela. Ka go yakgoswa mosadi yewa a tlogamela a thomisa go mmerekela. 40 Mara mo letšatši le šele le kgwalala, ka mokana ga bona bo ne ba na le batho ba gore ba kenne ke malwele ya mehlobohlobo ba ba leya gage. O fodisiye ye mongwana le ye mongwana wa bona ka go fo mmeya matsogo. 41 Madimona le wona ma tšwa ga ba go tlala, ma lla fote ma re: “Ke wene Morwayi wa Modimo.” Mara a ma lakatsa, a sa ma dumelele gore ma bolabole, ka taba la gore ke mo ma di tšiba gore ke yene Kreste. 42 Mara motshegare a tloga, ke mokane a ya ga poleke ya gore yi mong thoko. Mara mogoba wa thomisa go nyakana naye wa šinya wo segela mo ne a le gona, ke mokane ba leketsa go maka gore a sa ba šiyi. 43 Mara a re ga bona: “Ke tshwanele ke sabalatse ditaba tsa go bafala tsa Mmušo wa Modimo le ga dipoleke tse dingwana, ka taba la gore ke rumiwwe tsona.” 44 Ke mokane a ya a tšhomayela ga disinagoge tsa Judiya.