Ounkhembi Wovatumini Wanyona Ovanthu

Ovanthu vapopia okuti ounkhembi wovatumini ulingisisa ovanthu okuhamono tyavo. Ovanthu okutumina ngotyo tyahimbikale kohale. Mongeleka, Mombimbiliya muna otyitumino tyiilika okulipumapo ine okupatekeswa pokupopisa onomphela. Otyo tyilekesa okuti ovanthu venale otyituwa otyo tunde kohale. (Êxodo 23:8) Tyotyili, ounkhembi hakulipumwapo vala. Ovatumini ononkhembi, pamwe vaovola okulilamo ovipuka viheviavo, alo umwe okuvakelamo. Tupu mokonda veli komutwe wa vakuavo vapondola okuamena onombunga mbavo nomapanga avo naapa vapengesa.

Namphila omaongano aeho ovanthu akemba, mahi ounkhembi wovatumini wevilapo vali. Omukanda walingwa neongano litiwa Transparência Internacional, wapopia okuti ovanthu vakemba vali, ovatumini, nomakakunye, nomafualali, no vokulinga ovitumino, novateti vonomphela. Tala ovitateka vikahi nokumoneka movilongo vimwe.

• MO ÁFRICA: Mo 2013, ovatumini vehungi po 22.000 ko África do Sul, vapopiwa okuti velipumwapo.

• MO AMÉRICA: Mo 2012, ko Brasil ovanthu 25 vapakelwe mo kaleya mokonda vakuatesuako novatumini okuvaka onombongo mbotyilongo. Umwe puovo vokuahindilwa, ankho omukuatesiko womutumini wo motyilongo.

• MO ASIA: Mo Seul, ko Coréia do Sul, ovanthu vena 502 vankhilile movenda imwe onene mo 1995. Vokuapula-pula vanoñgonoka okuti, ondyuo oyo yatoka tupu omokonda vokutala inkha yapama umwe, velipuminwepo opo vahatale vali nawa inkha yapama umwe.

• MO EUROPA: Omutumini umwe utiwa o Cecilia Malmström, wati: “[Ounkhembi mo Europa] weliyandyana unene iya ovanthu ovanyingi vetyihambukilwa. Tupu wati: “Ovatumini kavekahi nokutyivila okuyekapo ounkhembi.”

Ounkhembi wovatumini ukahi nokuvilapo. Omulongesi Susan Rose-Ackerman, wahoneka okuti opo ovatumini vaviukise ovipuka vimwe vesukisa “okulinga omapiluluko omanene monkhalelo yavo yokutumina.” Namphila ovanthu vasoka okuti ounkhembi wovatumini kaupu vali, mahi Ombimbiliya ilekesa okuti ovipuka mavipiluluka unene, iya otyo matyilingwa umwe.