Waarorize aha Mugaati gw’Amagara?
EIZOOBA rimwe abaraambuzi abaabaire nibarambura omwanya ogu Betelehemu orwa ira rwabaire rurimu, bakagira enjara, baahurira barikwenda kurya eby’okurya by’omutaano. Omwe aharibo akamanya ngu hariho hoteeri erikugabura eky’okurya ekirikwetwa falafel. Nikiba kirimu obushaza, enyaanya, obutuunguru, n’emboga ezindi, kandi ebi byona nibabigabura hamwe n’omugaati. Ku baaherize kurya eky’okurya eki, baagarukamu amaani g’okugumizamu n’okurambura kwabo.
Abarambuzi abo batakimanyire, eizooba eryo bakarya omugaati ogwabaire nigumanywa omu byafaayo by’omwanya ogwo. Eiziina Betelehemu nirimanyisa Enju y’Emigaati, kandi omu mwanya ogwo abantu batwire nibateeka emigaati kumara emyaka mingi. (Ruusi 1:22; 2:14)
Emyaka nka enkumi ina ehingwire, haihi na Betelehemu, muka Abrahamu Saara akateekyerayo “otugaati” kuriisa abagyenyi be bashatu abaabaire bamutaayaayiire kitaraariire. (Okutandika 18:6) ‘Esaano y’obunono’ ei Saara yaakoreise neebaasa kuba yaabaire eri ey’engano, nari sayiri. Saara naabaasa kuba yaatebeekaniise otugaati otwo, ahonaaho arikututeeka aha mabaare garikwotsya.—1 Abagabe 19:6.
Ab’omu ka ya Abrahamu bakaba bateeka emigaati eyaabo nk’oku ekyahandiikirwe ekyo kirikworeka. Ahabw’okugira ngu bakaba nibafurukafuruka, Saara n’abazaanakazi be bashemereire kuba baabaire batarikubaasa kuteeka emigaati omu mahega agombekire nk’oku baabaire bakora omuri Uri, ahu Saara yaabaire naakomooka. Esaano y’obunono akaba agisa omu bihingwa ebi baabaire baine. Eki kishemereire kuba kyabaire kitoorobi ahakuba bakaba nibakoresa orubengo n’eseiso.
Bwanyima y’ebyasha bina, Ebiragiro ebyahairwe Musa bikooreka ngu omuntu tashemereire kukwatiriza orubengo nari eseiso, ahabw’okuba kikaba kiri nk’okumukwatiriza amagara ge. (Eky’Ebiragiro 24:6) Ruhanga akaba naareeba orubengo n’eseiso nka bikuru ahakuba eka ekaba etarikubaasa kuteeka omugaati gwa buri izooba yaaba etabiine.—Reeba akabokisi “Okusa n’Okuteeka Emigaati Buri Izooba omu Bwire bwa Ira.”
OMUGAATI OGURIKUTUBAISAHO
Omu byahandiikirwe ekigambo omugaati nikigambwaho emirundi mingi, kandi obumwe abahandiiki bakaba bakikoresa kumanyisa eby’okurya. Yesu akakyoreka ngu abarikuheereza Ruhanga nibabaasa kumushaba bati: “Otuhe hati eby’okurya ebi otuha obutoosha.” (Matayo 6:11) Yesu akooreka ngu nitubaasa kwesiga Ruhanga kutuha eby’okurya by’okutubaisaho obutoosha.—Zaaburi 37:25.
Kwonka hariho ekiri kikuru okukira eby’okurya. Yesu akagira ngu, “omuntu tatungwa by’okurya byonka, kureka n’ekigambo kyona ekiruga omu kanwa ka Ruhanga.” (Matayo 4:4) Ebigambo bye bikaba nibikwata aha bwire obu Abaisraeli baabaire nibeesigira kimwe Ruhanga kubaha eby’okurya. Eki kikabaho hahingwireho obwire bukye barugire Misri. Ku haahingwireho okwezi nka kumwe baherize kuhika omu Ihamba rya Sinai, eby’okurya byatandika kutuuba. Ku baareebire ngu baaza kwitwa enjara omu ihamba, bakeetomboita bati: ‘Tukaba turya emigaati, tuhaaga’ omuri Misri.—Okuruga 16:1-3.
Hatariho kubanganisa, emigaati y’omuri Misri ekaba enuzire. Omu bwire bwa ira, abateeki b’emigaati bakaba baha Abanyamisri emigaati na keeki bitari bimwe na bimwe. Yehova akaba atarikwenda ngu abaheereza be bagumire aho bataine by’okurya. Akabaraganisa ati: “Niinyija kubagwisiza eby’okurya nk’enjura okuruga omu iguru.” Buzima, eby’okurya ebi kuruga omu iguru bikaba bibaho omu kasheeshe biri “otuntu tukye twekuringiriire, nk’amatondo g’orume rw’embeho.” Abaisraeli ku baabireebire baabuuza bati: “Ebi n’enki?” Musa akabashoboororera ati: “Ebyo nibyo by’okurya ebi MUKAMA abahaire kurya.” Bakabyeta Emaanu,a kandi eby’okurya ebi bikababaisaho kumara emyaka 40.—Okuruga 16:4, 13-15, 31.
Omu kubanza, emaanu ei Abaisraeli baatungire omu muringo gw’eky’okutangaaza neebaasa kuba yaabashemeize. Ekaba neenura nk’omugaati ogurimu obwoki, kandi ekaba eba eri nyingi erikumara buri omwe. (Okuruga 16:18) Kwonka obwire ku bwagyenzire nibuhinguraho, baatandika kwegomba ebintu bingi ebi baabaire nibarya omuri Misri. Bakeetomboita bati: “Titwine kindi kyona eki turikureeba kureka emaanu egi yonka.” (Okubara 11:6) Bwanyima baine ekiniga bakagira bati: “Tutamirwe eby’okurya ebi ebitaine ku biri.” (Okubara 21:5) “Eby’okurya kuruga omu iguru” bikabatama ekyabareeteire kuhurira bitarikunura.—Zaaburi 105:40.
OMUGAATI GW’AMAGARA
Nk’ebindi bintu, abantu nibabaasa kutwara omugaati nk’ekitaine mugasho. Kwonka Baibuli neegamba aha mugaati gw’omutaano ogutashemereire kugaywa. Omugaati ogu Yesu yaagyeragyeraniise n’emaanu ei Abaisraeli baayangire, gukaba nigureeta emigisha ey’ebiro n’ebiro.
Yesu akagambira abamuhurikiize ati: “Niinye mugaati gw’amagara. Bashwenkuriimwe bakarya emaanu omu ihamba, baafa. Ogu nigwo mugaati oguruga omu iguru buzima, ogu omuntu aryaho, atafe. Niinye mugaati gw’amagara ogwarugire omu iguru; omuntu weena ku arikurya aha mugaati ogu, naagumaho ebiro byona; kandi omugaati, ogu ndiha ahabw’ab’omu nsi ngu batungye amagara, n’omubiri gwangye.”—Yohaana 6:48-51.
Baingi aha baabaire bahurikiize Yesu tibarayetegyereize omuringo gw’akamanyiso ogu yaakoreisemu ebigambo “omugaati” hamwe “n’omubiri.” Kwonka, okugyeragyeranisa oku kukaba kuhikire. Abayudaaya bakaba batungwa omugaati buri izooba, nk’oku emaanu yaatungire Abaisraeli kumara emyaka 40 omu ihamba. N’obu emaanu eraabe yaabaire neeruga omu iguru, terabaasize kubareetera amagara agatahwaho. Kwonka, ekitambo kya Yesu nikibaasisa abantu abarikumwikiriza kutunga amagara agatahwaho. Buzima Yesu niwe “mugaati gw’amagara.”
Noobaasa kushanga ngu obundi ku orikugira enjara, noorya omugaati. Kandi noosiima Ruhanga ahabw’eby’okurya ebi orikutunga butoosha. (Matayo 6:11) N’obu turaabe nitukunda omugaati ogunuzire, kwonka okukira munonga titushemereire kwebwa omuhendo ‘gw’omugaati gw’amagara,’ Yesu Kristo.
Nitubaasa kworeka tuta ngu nitusiima omugaati gw’omuhendo okutashushana n’Abaisraeli b’omu bunaku bwa Musa? Yesu akagira ati: “Ku muraabe nimunkunda, nimwija kukwata ebiragiro byangye.” (Yohaana 14:15) Twayorobera ebiragiro bya Yesu, nitugira amatsiko g’okurya omugaati oguratureetere kushemererwa ebiro byona.—Eky’Ebiragiro 12:7.
a Ekigambo “Emaanu” nikibaasa kuba nikiihwa omu kigambo ky’Oruheburaayo “man hu’?” ekirikumanyisa “ebi n’enki?”