Abarikuheereza Nk’abariisa Mushanju, N’abanyiginya Munaana
“Turyaimutsya abariisa mushanju, n’abanyiginya munaana, bamurwanise.”—MIK. 5:5.
1. Ahabw’enki eki omugabe wa Siria na Israeli baabaire nibenda kukora kitarahikiriire?
AHAGATI y’omwaka 762 na 759 Yesu atakazairwe, omugabe wa Israeli n’owa Siria bakatandikaho orutaro kurwanisa obugabe bwa Yuda. Bakaba baine kigyendererwa ki? Bakaba nibenda kutaahirira Yerusaalemu bakaiha omugabe Ahazi omu bugabe bwe, bakamuhunguza ondiijo mushaija obundi owaabaire atari w’omu ruganda rwa Daudi. (Isa. 7:5, 6) Kwonka ekyo tikirabaasize kubaho. Yehova akaba aragaaniise ngu omwe ahari baijukuru ba Daudi naija kuhungura entebe ya Daudi ebiro byona. Kandi butoosha eki Yehova arikugamba nikihikiirira.—Yos. 23:14; 2 Sam. 7:16.
2-4. Shoboorora oku ebiri omu Isaaya 7:14, 16 byahikiriziibwe (a) omu kyasha kya munaana Yesu atakazairwe. (b) omu kyasha ky’okubanza Yesu aherize kuzaarwa.
2 Omu kubanza, kikaba nikireebeka ngu Abasiria na Abaisraeli nibaza kusingura. Omu rutaro rumwe rwonka, Ahazi akafeerwa abaserukare 120,000! “Maaseya mutabani w’omugabe,” akaitwa. (2 Bus. 28:6, 7) Kwonka ebyo byona Yehova akaba naabireeba. Akahikiiriza eki yaaragaaniise Daudi arikukoresa nabi Isaaya kuranga obutumwa oburikuhuumuriza.
3 Isaaya akagira ati: “Reeba, omwishiki oshugaine aryagira enda, azaare omwana w’omwojo, amwete Emanueli. . . . Omwana ogwo ku ariba atakagizire bwengye bw’okwanga ekibi n’okwihamu ekirungi, ensi z’abo bagabe bombi, abu orikutiina, [Siria na Israeli] ziryaba ebifurukwa.” (Isa. 7:14, 16) Okuhikiirira kw’obunabi obwo nikukira kukwatanisibwa n’okuzaarwa kwa Mesia. (Mat. 1:23) Kwonka obu ‘abagabe bombi,’ owa Siria na Israeli, baabaire batakirwanisa Yuda omu kyasha ky’okubanza, obunabi oburikukwata aha Emanueli bwine kuba bwabandize kuhikiirira omu bunaku bwa Isaaya.
4 Isaaya ku yaaherize kugamba obunabi obwo, omukazi we akagira enda yaamuzaarira omwana yaamweta Mahari-shalali-hashibaazi. Omwana ogwo naabaasa kuba niwe yaabaire ari “Emanueli” ou Isaaya yaagambireho.a Omu bunaku bw’okuhandiikwa kwa Baibuli, omwana akaba aheebwa eiziina erimwe yaaheza kuzaarwa, obundi okuguma nibaijukiraho ekintu kikuru, kwonka oshanga abazaire be n’abanyabuzaare barikumweta eiziina erindi. (2 Sam. 12:24, 25) Tihariho buhame oburikworeka ngu Yesu akaba naayetwa eiziina Emanueli.—Shoma Isaaya 7:14; 8:3, 4.
5. Ni kintu ki eky’obushema eki Omugabe Ahazi yaakozire?
5 Obu ihanga rya Israeli n’erya Siria gaabaire gataire omutima aha kuhamba Yuda, ihanga rya Asiria naryo rikaba niritebeekanisa kuhamba ekicweka ekyo. Gatakataahiriire Yerusaalemu, Asiria ekaba neija kutaahirira Samaria nk’oku Isaaya 8:3, 4 harikworeka. Omu mwanya gw’okwesiga ekigambo kya Ruhanga kurabira omuri Isaaya, Ahazi akacwamu omu muringo gw’obushema yaakwatanisa na Abasiria. Ekyarugiremu, Abasiria bakategyeka Yuda omu muringo mubi. (2 Bag. 16:7-10) Nk’omwebembezi kandi omureeberezi wa Yuda, Ahazi akaba ashemereire kurinda abantu be! Nitubaasa kwebuuza tuti: ‘Naaba ninza kucwamu aha nshonga nkuru, niinyesiga Ruhanga nari abantu?’—Enf. 3:5, 6.
OMURIISA MUSYA AKATWAZA OMU MURINGO GW’OMUTAANO
6. Gyeragyeranisa obutegyeki bwa Ahazi n’obwa Hezekia.
6 Ahazi akafa omu gwa 746 Yesu atakazairwe, kandi omutabani Hezekia yaamuhungurira. Abantu ba Yuda bakaba bari abooro munonga kandi barekyeire aho okuheereza Yehova. Ni kintu ki ky’okubanza eki Hezekia yaabaire aine kukora? Mbwenu shi akaba aine kugaruraho obugaiga bw’eihanga? Ngaaha. Hezekia akaba naakunda Yehova kandi akaba ari omwebembezi murungi omuri Yuda. Akabanza kugaruraho okuramya okw’amazima n’okuhwera abantu kugaruka kugira omukago murungi na Yehova. Hezekia ku yaamanyire ekigyendererwa kya Ruhanga, ahonaaho akamworobera. Ka yaatuteeraireho eky’okureeberaho kirungi!—2 Bus. 29:1-19.
7. Ahabw’enki kyabaire kiri kikuru omugabe omusya kushagika Abaleevi?
7 Abaleevi bakaba nibaija kukora kihango omu kugaruraho okuramya okw’amazima. N’ahabw’ekyo, Hezekia akagira oruteerane nabo kubahamiza ngu naija kubashagika. Kiteekateekeho, Abaleevi bari omu ruteerane orwo barikurira ahabw’okushemererwa kandi barikuhurira omugabe waabo naagira ati: “Akabatoorana kwemerera omu maisho ge, okumuheereza.” (2 Bus. 29:11) Buzima, Abaleevi bakatunga ekiragiro ekyabaire nikiija kuhwera abantu boona kugaruka kuramya Ruhanga ow’amazima.
8. Hezekia akakora ki ekindi ekyahwereire abantu kugaruka kuramya Yehova, kandi ekyo kikarugamu ki?
8 Hezekia akeeta Abayuda boona n’Abaisraeli aha bugyenyi bw’Okuhingurwaho, obwakuratsirwe obugyenyi bw’ebiro mushanju obw’Emigaati Etatumbisiibwe. Abantu bakashemererwa munonga, obugyenyi bwamara ebindi ebiro mushanju. Baibuli neegira eti: “Haabaho okushemererwa kwingi munonga omuri Yerusaalemu, ahabw’okuba okwiha obu obusingye bwa Sulemaani mwene Daudi omugabe wa Israeli bwarugaho hakaba hatakabahoga bugyenyi nk’obwo omuri Yerusaalemu.” (2 Bus. 30:25, 26) Obugyenyi obwo ka bwine kuba bwabahuumuriize munonga! Ebiri omu 2 Obusingye 31:1, nibigira biti: “Ebyo byona ku byahweire, . . . baashenyagura enyomyo, baatemagura Ashera, baasheenya ebyombeko by’omu myanya mikuru y’okuramizamu n’amatambiro.” Omu muringo ogwo, Abayuda bakatandika kugarukira Yehova. Eki kikabahwera kwetebeekanisiza oburemeezi obwabaire nibwija kubaho.
OMUGABE KWETEBEEKANISIZA OBUREMEEZI
9. (a) Orukwe rwa Israeli rukaremesibwa ruta? (b) Senakeribu akatunga businguzi ki omuri Yuda?
9 Abaasiria bakahamba obugabe bwa Israeli baatwara abantu omu bukwatwa nk’oku Isaaya yaabaire agambire. Eki kikahendera orukwe rwa Israeli orw’okutooranira Yuda omugabe otarikuruga omu ruganda rwa Daudi. Abaasiria bakaba baine kigyendererwa ki? Bakaba nibenda kuhamba Yuda. “Omu mwaka gwa ikumi n’ena ogw’omu busingye bw’omugabe Hezekia, Senakeribu omugabe wa Asiria akainamuka, yaateera endembo zoona eza Yuda ezaabaire zizitiirwe n’engo z’amabaare, yaazikwata.” Senakeribu akahamba endembo 46 eza Yuda. Teekateeka aha ku waakuhuriire kuri waabaire nootuura omu Yerusaalemu obunaku obwo. Abaasiria bakahamba endembo za Yuda rumwe aha rundi.—2 Bag. 18:13.
10. Ahabw’enki ebiri omu Miika 5:5, 6 biine kuba byahuumuriize Hezekia?
10 Hatariho kubanganisa, Hezekia akaba naamanya akabi akaabaire kari haihi kubaho, kwonka omu mwanya gw’okusherura obuhwezi aha ihanga erikaafiire nka ishe oku yaakozire, we akeesiga Yehova. (2 Bus. 28:20, 21) Ashemereire kuba yaabaire naamanya ebigambo bya Miika, owaagambire ahari Asiria ati: “Omuasiria ku ariteera ensi yaitu, . . . turyaimutsya abariisa mushanju n’abanyiginya munaana, bamurwanise. Bwanyima baryategyekyesa ensi ya Asiria rurara.” (Mik. 5:5, 6) Ebigambo ebi kuruga ahari Ruhanga buzima biine kuba byahuumuriize Hezekia. Ebigambo ebyo nibyoreka ngu Yehova akaba naija kukoresa amahe g’omutaano kusingura Abaasiria.
11. Obunabi oburikukwata aha bariisa mushanju n’abanyiginya munaana nibwija kuhikiirizibwa ryari omu bwijwire?
11 Obunabi oburikukwata aha bariisa mushanju n’abanyiginya munaana bukaba nibuza kuhikiirira omu bwijwire bwanyima y’okuzaarwa kwa Yesu “omutegyeki wa Israeli, ou obukomooko bwe buri obwa iranaira.” (Shoma Miika 5:1, 2.) Eki nikiza kuhikiirira omu biro by’omumaisho obu Omuasiria nari omuzigu araataahirire abaheereza ba Ruhanga. Yehova naija kukoresa eihe ki eriraayebemberwe Yesu kusingura omuzigu ogwo? Ekyo nitwija kukireeba. Kwonka ka tubanze tureebe eki turikubaasa kwegyera aha ki Hezekia yaakozire obu Abaasiria baataahirira ihanga rye.
HEZEKIA AKATWAZA OMU MURINGO GW’OBWENGYE
12. Hezekia n’abu yaabaire aine bakakora ki kubaasa kurinda abaheereza ba Ruhanga?
12 Yehova butoosha naaba ayeteekateekire kutuhwera twateeraho n’agaitu kukora ebi akunda. Hezekia akeebuuza aha ‘bakuru b’engabo ze n’abashaija be b’amaani,’ baacwamu “kwita enshuro ezaabaire ziri enyima y’orurembo . . . Yaayezirika kukora, yaayombeka busya orugo rw’amabaare orwakumbagaziibwe, yaarwombekaho eminaara kandi enyima yarwo yaayombekayo orundi rugo. . . . Kandi yaaheesesa eby’okurwanisa n’engabo bingi munonga.” (2 Bus. 32:3-5) Yehova kubaasa kurinda abaheereza be kandi akabareeberera, akakoresa Hezekia, abanyiginya be hamwe na baanabi.
13. Hezekia akakora kintu ki ekikuru kubaasa kutebeekanisa abantu ahabw’okutaahirirwa okwabaire nikuza kubaho? Shoboorora.
13 Eki Hezekia yaakozire bwanyima, kikaba nikikira aha kwita enshuro z’amaizi nari okwombeka engo z’amaani. Ahabw’okugira ngu Hezekia akaba ari omuriisa murungi, akateeranira hamwe abantu yaabahiga n’ebigambo ebi: “Mutahahaaza emitima ahabw’omugabe wa Asiria . . . , ahabw’okuba ori hamwe naitwe naakira ori hamwe nabo. Aha rubaju rwe aine emikono y’abantu-buntu, kwonka aha rubaju rwaitu twine MUKAMA Ruhanga waitu kutuhwera n’okuturwanira engamba zaitu.” Hezekia akabaijutsya ngu Yehova naija kubarwanirira. Abantu ku baakihuriire “baayesiga ebigambo bya Hezekia omugabe wa Yuda.” Yetegyereze ngu “ebigambo bya Hezekia” nibyo byahuumuriize abantu. Hezekia, abanyiginya be n’abashaija be ab’amaani, otwariiremu nabi Miika na Isaaya, bakakyoreka ngu n’abariisa barungi nk’oku Yehova yaabaire yaagambire kurabira omuri nabi we.—2 Bus. 32:7, 8; shoma Miika 5:5, 6.
14. Niki eki Rabushaake yaagambiire abantu, kandi bakatwaza bata?
14 Omugabe wa Asiria akasiisira Lakishi, haihi na Yerusaalemu. Okuruga aho akatuma abantu babiri kugambira abantu ngu beeheyo. Omwe aha ntumwa ze orikwetwa Rabushaake, akakoresa obukoryo butari bumwe na bumwe. Arikugamba omu Ruheburaayo, akagambira abantu kwehakana omugabe waabo reero ngu baze ahansi y’obutegyeki bwa Asiria, arikubaraganisa ekishuba ngu naija kubatwara omu mwanya murungi babe gye. (Shoma 2 Abagabe 18:31, 32.) Kandi Rabushaake akabagira ngu baaruhanga b’amahanga tibarabaasize kurinda abantu abarikubaramya ngu na Yehova akaba atarikwija kurinda Abayudaaya. Omu muringo gw’obwengye, abantu bakacwamu kwehuzya ebishuba bya Rabushaake. Obunaku obu, abaheereza ba Yehova nibakuratira eky’okureeberaho kyabo.—Shoma 2 Abagabe 18:35, 36.
15. Abantu b’omuri Yerusaalemu bakaba baine kukora ki, kandi Yehova akacungura ata orurembo rwabo?
15 Hatariho kubanganisa, Hezekia akaguubwa kubi, kwonka omu mwanya gw’okushaba obuhwezi amahanga agandi, akabushaba Yehova kurabira omuri Isaaya. Isaaya akagambira Hezekia ati: “[Senakeribu] tarihika muri oru rurembo nari okururashamu omwambi.” (2 Bag. 19:32) Eki abantu ba Yerusaalemu baabaire baine kukora, n’okuba emanzi kandi bakaguma bahami. Yehova akaba naija kurwanirira Yuda. Kandi buzima akabarwanirira! “Ekyo kiro maraika wa MUKAMA yaija, yaateera orusiisira rw’Abaasiria, yaitamu engabo z’Abaasiria akasiriira n’obukumi munaana n’enkumi itaano.” (2 Bag. 19:35) Abantu ba Yerusaalemu tibaraacungwirwe ahabw’eki Hezekia yaakozire kurinda orurembo, kureka n’ahabw’amaani ga Yehova.
EKI TURIKUBAASA KWEGYERA AHARI HEZEKIA OBUNAKU OBU
16. Obunaku obu ni baahi abarikujwekyera (a) abantu ba Yerusaalemu (b) “Omuasiria” (c) abariisa mushanju n’abanyiginya munaana?
16 Obunabi oburikukwata aha bariisa mushanju n’abanyiginya munaana nibuza kuhikiirira omu muringo gw’omutaano omu bunaku bwaitu. Abantu ba Yerusaalemu orwa ira bakataahirirwa Abaasiria. Omu biro by’omumaisho, abaheereza ba Yehova nibaija kutaahirirwa “Omuasiria,” nari omuzigu orikwija kuba agyendereire kubacwekyereza. Ebyahandiikirwe nibigamba aha kutaahirira okwo hamwe n’aha kutaahirirwa kwa ‘Googi owa Magoogi,’ okutaahirira ‘kw’omugabe w’aha bukiizi-bwa-bumosho,’ hamwe n’okutaahirira ‘kw’abagabe b’ensi.’ (Ezk. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Kush. 17:14; 19:19) Mbwenu shi ebi nibigamba aha kutaahirira kutarikushushana? Titurikumanya. Baibuli neebaasa kuba neegamba aha kutaahirira nikwo kumwe kwonka erikukoresa amaziina gatarikushushana. Ni ky’okurwanisa ki eki Yehova araimutsye kurwanisa omuzigu ogu orikwetwa “Omuasiria” nk’oku obunabi bwa Miika burikworeka? Baibuli neegira ngu eihe eri ririmu “abariisa mushanju n’abanyiginya munaana”! (Mik. 5:5) Abariisa n’abanyiginya aba n’abareeberezi omu kibiina. (1 Pet. 5:2) Obunaku obu, Yehova ataireho abashaija abakuzire omu by’omwoyo kuriisa entaama ze ez’omuhendo, n’okugumya abaheereza be ahabw’okutaahirirwa okuraabeho omu biro by’omumaisho ‘okw’Omuasiria.’b Obunabi bwa Miika nibugira ngu “baryategyekyesa ensi ya Asiria rurara.” (Mik. 5:6) Buzima, omu ‘by’okurwanisa by’orugamba rwabo,’ harimu “rurara y’Omwoyo”, nikyo kigambo kya Ruhanga.—2 Kor. 10:4; Efe. 6:17.
17. Abareeberezi nibabaasa kwetegyereza nshonga ki ina kuruga omu bi twaheza kushwijuma?
17 Abareeberezi abarikushoma ekicweka eki, nibabaasa kwetegyereza enshonga ezi kuruga omu bi twaheza kugambaho: (1) Ekintu kikuru eki turikubaasa kukora kwetebeekanisiza okutaahirira ‘kw’Omuasiria’, n’okwongyera kwikiririza omuri Ruhanga kandi tukahiga n’ab’eishe-emwe kukora nikyo kimwe. (2) Abareeberezi baine kuba nibahamiza kimwe ngu Yehova naija kutucungura, “Omuasiria” ku araataahirire. (3) Omu bunaku obwo, obuhabuzi obu turikutunga kuruga ahari Yehova kurabira omu kibiina kye, nibubaasa kureebeka nk’obutarikukora kurugiirira aha miteekateekyere y’abantu. Twena twine kuba tweteekateekire kworobera obuhabuzi obu turaaheebwe, n’obu bwakuba nibureebeka nk’obutarikukora. (4) Abo boona abarikwesiga obwegyese obw’ahaiguru, eby’obutungi, nari ebigombe by’abantu, hati nibwo bwire kuhindura emiteekateekyere yaabo. Abareeberezi baine kuba beteekateekire kuhwera ogwo weena orikubaasa kuba ahweiremu amaani.
18. Okuteekateeka aha bi twaheza kushwijuma nikiija kutuhwera kita omu biro by’omumaisho?
18 Obunaku nibwija kuhika abaheereza ba Ruhanga ab’obunaku obu babe nk’ab’omuri Yerusaalemu obu baataahirirwa omu bunaku bwa Hezekia. Twena ka tuteereho kugumibwa ebigambo bya Hezekia. Ka tugume nitwijuka ngu abazigu baitu ‘baine emikono y’abantu-buntu, kwonka aha rubaju rwaitu twine MUKAMA Ruhanga waitu kutuhwera n’okuturwanira engamba zaitu’!—2 Bus. 32:8.
a Ekigambo ky’Oruheburaayo ekirikuvunuurwa ‘nk’omwishiki’ ekiri omu Isaaya 7:14, nikibaasa kumanyisa omukazi oshweirwe nari oshugaine. N’ahabw’ekyo, ekigambo ekyo nikibaasa kukoresibwa ahari muka Isaaya hamwe na Mariamu Omuyudaayakazi owaabaire ashugaine.
b Mushanju omu Byahandiikirwe obwire obwingi neejwekyera ekintu ekiijwire. Munaana (erikukira ahari mushanju) obumwe neejwekyera ebintu ebingi.