Kodi Mukhadziwa?
Kodi matijolo yomwe yadagumanidwa ku Babiloniya na momwe yakhakonzedwera bzimbalatiza tani kuti bzomwe Bibliya limbalewa mpsacadidi?
ANYAKUFUFUDZA bzinthu bzakale adafukula matijolo mazinji yomwe yadaphatisidwa basa pa kumanga mzinda wa Babiloniya. Nyakufufudza bzinthu bzakale, wakucemeredwa Robert Koldewey, adalewa kuti matijolo yamweya yakhatenthedwa mu forno “kunja kwa mzindayo, komwe kukhana mataka yabwino na nkhuni . . . zizinji.”
Anyakufufudza bzinthu bzakale adagumana umboni bwakulatiza kuti akulu-akulu wa boma wa ku Babiloniya akhaphatisambo basa forno zimwezi kuti acitire bzinthu bzakuipa. Paul-Alain Beaulieu, omwe ni mpfunzisi wa bzinthu bzakale na wa cirewedwe ca ku Asiriya ku Universidade ya ku Toronto, adalewa kuti: “Mabukhu mazinji ya ku Babiloniya . . . yambalatiza kuti mambo akhatonga kuti wanthu omwe an’bvera lini ayai omwe anilemekeza lini bzinthu bzakupambulika atenthedwe mu forno ya moto.” Tsamba linango la mu nthawe ya Mambo Nabukadinazori lina mafala yakuti: “Apfudzeni, atentheni, awambeni, . . . mu forno . . . citisani kuti utsi bwawo bukwire ndipo citisanimbo kuti infa yawo ikhale yakuwawa kwene-kwene.”
Bzimwebzi bzimbatikumbusa mafala yomwe yali pa Daniyeli kapitulo 3. Pamwepa timbawerenga kuti Mambo Nabukadinazori adakonza cifanikiso cikulu ca oro ku cigwa ca Dura, kunja kwa mzinda wa Babiloniya. Pomwe alumbwana atatu wacihebereu wakucemeredwa Sadraki, Mesaki na Abedinego adalamba kugodamira cifanikisoco, Nabukadinazori adakalipa kwene-kwene, ndipo adatonga kuti fornoyo itenthe kwene-kwene “kubwerezera maulendo 7,” ndipo adacitisa kuti alumbwana atatu wale “athusidwe mu forno yakugaka motoyo.” Anjo wamphanvu adawapulumusa kuti aleke kufa. — Daniyeli 3:1-6, 19-28.
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source
Tijolo lomwe lina dzina la Nabukadinazori
Matijolo yomwe yadagumanidwa ku Babiloniya yambalatizambo kuti bzomwe Bibliya limbalewa mpsacadidi. Matijolo mazinji yakhana mafala yakutumbiza mambo. Libodzi mwa matijolo yomwe yadagumanidwayo likhana mafala yakuti: “Nabukadinazori, Mambo wa ku Babiloniya . . . Nyumba ya mambo, yomwe ine Mambo Mkulu ndidamanga . . . Mbadwo wangu utonge m’mwemo mpaka kale-kale.” Mafalaya yakundendemerana na mafala yakugumanika pa Daniyeli 4:30, pomwe Nabukadinazori adabzikuza acimbalewa kuti: “Kodi uyu ni Babiloniya lini Mkulu omwe ndidamanga na mphanvu zangu na ulemerero bwangu bukulu acikhala nyumba ya umambo?”