Kodi Tingagumane tani Ufulu Caibo?
‘Mwanayo akakutsudzulani, imwepo mun’dzakhaladi wakutsudzuka.’—JUWAU 8:36.
1, 2. (a) Kodi n’ciyani comwe wanthu ambacita kuti akhale na ufulu? (b) Kodi bzakutewera bzace bzimbakhala bziponi?
MUNTHU ali-wense ambafuna kukhala na ufulu. Ndipo nsiku zino, wanthu azinji pa dziko lense la pansi ambafuna kukhala na ufulu pa bzinthu bzakusiyana-siyana. Mwa ciratizo, wanthu winango ambafuna lini kucitiridwa bzinthu bzakusaya cirungamo, tsankhulo ne kukhala wakusauka. Ndipo winango ambafuna kukhala na ufulu bwakulewalewa, bwakusankhula bzomwe an’funa na kucita bzomwe ambakhumba pa moyo wawo.
2 Wanthu winango mpaka ambacita phiringu, kuti akhale na ufulu. Kodi bzomwe iwo ambacitabzo bzimbawacitisadi kukhala na ufulubo? Ne na pan’gonopo. Kawiri-kawiri, bzakutewera bzace bzimbakhala mabvuto mazinji na infa. Bzimwebzi bzinkubverana na mafala ya Mambo Salomau yakugumanika m’bukhu la Mpalizi 8:9 yomwe yambati: ‘Munthu ambapweteka munthu mwanzace pakumutonga.’
3. Kodi n’ciyani comwe tingacite kuti tikhale na cikondweso caico na mtsangalazo?
3 Bibliya limbatiuza bzomwe tingacite kuti tikhale na cikondweso caico pabodzi na mtsangalazo. Mpostolo Tiyago adati: ‘Ule omwe an’cinyang’anisisa na pafupi cakutonga cakulungamiratu cakubweresa ufulu, acilimbikira m’bzimwebzo . . . an’dzakondwa pakumbacicita.’ (Tiyago 1:25) Cakutonga cakulungamiratu cimbacokera kwa Yahova ndipo iye ambadziwa bwino bzomwe tin’funikira kuti tikhale na cikondweso caico. Yahova akhadapasa Adamu na Eva ufulu caibo na bzinthu bzense bzakufunikira kuti akhale wakukondwa.
MBANI ADAYAMBA KUKHALA NA UFULU CAIBO?
4. Kodi ni ufulu buponi bomwe Adamu na Eva akhanabo? (Onani cithunzi-thunzi pa tsamba 3.)
4 Tikambawerenga bukhu la Ciyambo kapitulo 1 na 2, timbawona kuti Adamu na Eva akhana ufulu bomwe palibe ne m’bodzi wa ifepano omwe anabo nsiku zino. Iwo akhana bzinthu bzense bzomwe akhafunikira ndipo pakhalibe cinthu ciri-cense comwe angadagopa ne munthu omwe angadawacitira bzinthu bzakusaya cirungamo. Ndipo iwo akhacita lini thupo na cakudya, kusaika kwa basa, matenda ne infa. (Ciyambo 1:27-29; 2:8, 9, 15) Kodi bzimwebzi bzinkuthandauza kuti ufulu bwawo bukhalibe malire? Bwerani tiwone mtawiro wace.
5. Kodi malire yomwe boma limbaikha yambathandiza tani?
5 Wanthu azinji ambakumbuka kuti kukhala na ufulu caibo kumbathandauza kucita cinthu ciri-cense comwe akufuna, bziribe basa bzakutewera bzomwe bzingabwere. Bukhu la Enciclopédia Delta Universal limbalewa kuti ufulu ni “luso lakucita bzakusankhula na kubziteweza.” Ndipo iro limbalewambo kuti wanthu ambakhala na ufulu boma likambawalekerera kucita cinthu ciri-cense comwe an’funa, bziribe basa penu cinthuco n’cakusaya cirungamo. Tsono malire manango yomwe boma limbaikha njakuthandiza ndipo yambacitisa kuti munthu ali-wense akhale na ufulu. Koma kodi mbani omwe ana ugo bwakuikha malire yomwe njakulungama, yakufunika na yakuthemera?
6. (a) N’thangwe ranyi ni Yahova yekha omwe ana ufulu bwakusaya malire? (b) Kodi ni ufulu buponi bomwe wanthu anabo, ndipo n’thangwe ranyi?
6 Tensenefe tin’funika kudziwa kuti ni Yahova Mulungu yekha omwe ana ufulu bwakusaya malire. Thangwe ranyi? Thangwe ndiye omwe adalenga bzinthu bzense ndipo ni Mtongi wamphanvu zense pa cirengedwe cense. (1 Timotio 1:17; Cibvumbulutso 4:11) Mambo Davide adaphatisa basa mafala yabwino pafotokoza bza udindo bwa Yahova. (Werengani 1 Nkhani 29:11, 12.)a Tsono mwakusiyana na Yahova, bzakulengedwa bzense bza kudzulu na bza pa dziko la pansi bzina ufulu bomwe buna malire. Ndipo Yahova Mulungu ambafuna kuti tibvesese kuti ndiye yekha omwe ana ugo bwakuikhira cirengedwe cace malire yomwe njakulungama, yakufunika na yakuthemera, ndipo iye adaikha malireyo kucokera paciyambi.
7. Kodi ni bzinthu bziponi bzomwe bzimbaticitisa kukhala wakukondwa?
7 Adamu na Eva akhana ufulu buzinji koma ufulu bwawobo bukhana malire. Ndipo manango mwa malire yomwe akhanayo yakhali yacibadwa. Mwa ciratizo, kuti iwo apitirize kukhala na moyo, akhafunika mphuwe, cakudya na nthawe yakugona. Kodi bzimwebzi bzinkuthandauza kuti iwo akhalibe ufulu? Ne ndibzo lini. Yahova adawona kuti bzinthu ninga bzimwebzi bzingadawacitisa kukhala wakukondwa. (Psalymo 104:14, 15; Mpalizi 3:12, 13) Ifembo timbakomedwa na mphuwe yabwino yomwe timbapuma, kudya cakudya cakukoma na nthawe ya kugona yomwe timbakhala nayo usiku. Kucita bzimwebzi kumbatiphera lini ufulu, ndipo mwakusaya kupenukira Adamu na Eva akhawonambo tenepoyo.
8. Kodi ni lamulo liponi lomwe Mulungu akhadapasa Adamu na Eva, ndipo n’thangwe ranyi?
8 Yahova akhadapasa Adamu na Eva lamulo lakubveka bwino na lakusaya kunesa. Iye akhadawauza kuti akhale na wana, adzaze dziko lense nakuti ambalisamalire. (Ciyambo 1:28) Kodi lamuloli lidawaphera ufulu bwawo? Ne na pang’onopo! M’buto mwace, iro lidawapasa mpata wakuti acitise dziko lense kukhala paraizo na mbuto yomwe angadakhala na wana wawo wakulungama kwa muyaya. Cimweci cikhali cakulinga ca Mulungu. (Zaiya 45:18) Tsono nsiku zino, nkuphonyera lini Mulungu munthu akasankhula kuleka kulowola ayai kulowodwa na kuleka kukhala na wana. Koma wanthu winango ambalowola ayai kulowodwa acikhala na wana napo kuti kucita bzimwebzi kumbabweresa mabvuto yakusiyana-siyana. (1 Wakolinto 7:36-38) Kodi n’thangwe ranyi iwo ambacita bzimwebzi? Thangwe iwo ambakumbuka kuti kucita bzimwebzi kun’dzawabweresera cikondweso na mtsangalazo. (Psalymo 127:3) Bzingadakhala kuti Adamu na Eva adabvera Yahova, iwo angadakondwa na malowozi yawo pabodzi na banja lawo kwa muyaya.
KODI ADAMU NA EVA ADALUZA TANI UFULU BWAWO?
9. N’thangwe ranyi lamulo la pa Ciyambo 2:17 likhali lakulungama, lakufunika na lakuthemera?
9 Yahova adapasa Adamu na Eva lamulo linango ndipo alibe kuwabisira bzomwe bzingadawacitikira angadasaya kubvera lamulolo. Iye adati: ‘Koma, muti wakudziwisa cabwino na cakuipa, bzin’funika lini kuudya, thangwe nsiku yomwe un’dzaudya, cadidi un’dzafa.’ (Ciyambo 2:17) Kodi lamuloli likhali lakusaya kulungama, lakusaya kufunika ayai lakusaya kuthemera? Kodi iro lidaphera Adamu na Eva ufulu bwawo? Ne na pang’onopo. Mwa ciratizo, adziwi azinji wa Bibliya ambalewa kuti lamulolo likhali lanzeru na lakuthemera. Ndipo m’bodzi wa iwo adalewa kuti bzimwebzi bzimbatipfunzisa kuti “ni Mulungu yekha omwe ambadziwa bzomwe mpsabwino . . . ayai bzomwe mpsabwino lini kwa wanthu. Tenepo, kuti wanthu akondwe na ‘bzinthu bzabwino,’ an’funika kukhulupira Mulungu acimubvera. Tsono iwo akasaya kubvera, Mulunguyo ambawalekerera kuti ambasankhule okha bzabwino . . . na bzakuipa.” Ndipo wanthu ambaneseka kwene-kwene kucita bzimwebzi.
Cakusankhula ca Adamu na Eva cidakhala na bzakutewera bzakupasa nsisi! (Onani ndime 9-12)
10. N’thangwe ranyi tingalewe kuti ufulu n’bwakusiyana na ugo bwakusankhula bzabwino na bzakuipa?
Ni Yahova yekha omwe ana ugo bwakusankhula bzabwino na bzakuipa
10 Wanthu winango ambakumbuka kuti Yahova alibe kupasa Adamu ufulu bwakucita bzomwe iye akhafuna. Tsono, wanthuwo ambadziwa lini kuti ufulu bwakusankhula bzomwe munthu angacite, n’bwakusiyana kwene-kwene na ugo bwakusankhula cabwino na cakuipa. Tenepo, Adamu na Eva akhana ufulu bwakusankhula kubvera Mulungu, koma akhalibe ugo bwakubzisankhulira bzabwino na bzakuipa, kokha Yahova. Ndipo ‘muti wakudziwisa cabwino na cakuipa’ ukhali umboni kwa Adamu na Eva pa nfundo imweyi. (Ciyambo 2:9) Ifepano timbadziwa lini bzakutewera pa bzakusankhula bzomwe timbacita, ndipo timbadziwa lini penu bzin’dzakhala bzabwino ayai ne. Ndipopa kawiri-kawiri timbawona wanthu ankucita bzakusankhula na bzakulinga bzabwino, koma bzakutewera bzace bzimbakhala kubonera na ngozi. (Mimwani 14:12) N’cadidi, wanthu ana malire pa bzomwe iwo ambacita. Pomwe Yahova adapasa Adamu na Eva lamulo lakuti aleke kudya cisapo ca muti ule, iye akhawapfunzisa kuti iwo akhafunika kumubvera kuti akhale na ufulu caibo. Tsono n’ciyani comwe Adamu na Eva adasankhula kucita?
11, 12. Kodi n’thangwe ranyi cakusankhula ca Adamu na Eva cidakhala cakupasa nsisi? Fotokozani ciratizo.
11 Mpsakupasa nsisi kuti Adamu na Eva adasankhula kuleka kubvera Yahova. Ndipo Eva adasankhula kubvera Sathani pomwe adamupicira kuti: ‘Maso yanu yan’dzafungukiratu, mucidzakhala ninga Mulungu, mucidziwa bzabwino na bzakuipa.’ (Ciyambo 3:5) Kodi cakusankhula ca Adamu na Eva cidawacitisadi kukhala na ufulu, ninga momwe Sathani akhadawauzira? Ne na pang’onopo. M’mbuto mwace, iwo adazindikira kuti kulamba kutsogoleredwa na Yahova kudawacitisa kuti agwere m’mabvuto. (Ciyambo 3:16-19) Thangwe ranyi? Thangwe Yahova alibe kupasa wanthu ufulu bwakubzisankhulira okha bzabwino na bzakuipa.—Werengani Mimwani 20:24;b Jeremiya 10:23.c
12 Bzimwebzi bzinkundendemerana na bzomwe nyakutekenya ndeke ambacita. Kuti akafike ku mbuto yomwe ankuyenda mwakukhotcerereka, iye ambafunika kufambisa ndekeyo m’njira yomwe wauzidwa, aciphatisambo basa bzinthu bzakufufudzira bzomwe bzimbagumanika m’ndekemo. Iye ambafunikambo kuteweza malango yomwe alangizi wa anyakutekenya ndekewo ambapereka, yakulewa bza komwe angambulukire na komwe angakambuthire, kuti aleke kucita ngozi na ndeke zinango. Tsono nyakufambisa ndekeyo akasaya kuteweza malangoyo, acimbulukira kuli-kwense komwe an’funa, iye angacite ngozi. Tenepo, ninga nyakutekenya ndekeyu, Adamu na Eva adalamba citsogozo ca Yahova ndipo bzakutewera bzace bzidakhala bzakupasa nsisi. Cakusankhula cawo cidabweresa pikado na infa kwa iwo pabodzi na kwa wana wawo wense omwe adadzabala. (Waroma 5:12) Pakuti Adamu na Eva akhafuna kubzisankhulira okha bzabwino na bzakuipa, iwo alibe kudzakhala pomwe na ufulu caibo, m’mbuto mwace iwo adaluza ufulu bwense bomwe Yahova akhadawapasa.
KODI TINGAGUMANE TANI UFULU CAIBO?
13, 14. Kodi tingagumane tani ufulu caibo?
13 Wanthu winango, ambakumbuka kuti bzingadakhala bwino kwene-kwene, bzingadakhala kuti munthu ali-wense ana ufulu bwakucita bzense bzomwe an’funa. Tsono kodi nzeru zimwezi n’zakuthandiza? N’cadidi kuti kukhala na ufulu kuna phindu likulu, koma kodi imwepo munkumbuka kuti dzikoli lingadakhala tani, bzingadakhala kuti ali-wense ambacita bzomwe an’funa? Bukhu la Enciclopédia Delta Universal lidalewa kuti kukhazikisa malamulo kumbakhala kwakunesa kwene-kwene, thangwe malamuloyo yambafunika kukonzedwa m’njira yakuti yambakhotcerere wanthu ndipo pa nthawe ibodzi-bodziyo yaciikhambo malire pa bzomwe wanthuwo angacite. Kulewa cadidi bzimwebzi mpsakunesa. Ndipopa pana malamulo mazinji na ayeruzimbo azinji, omwe ambacita nyongo yakufotokoza thangwe lomwe malamuyo yakhazikisidwira na kufunika kwa kumbayateweza.
14 Jezu adafotokoza momwe tingagumanire ufulu caibo. Iye adati: ‘Mukasunga mafala yangu nthawe zense, ndiye kuti ndimwedi anyakupfunza wangu. Mun’dzacidziwa cadidi, ndipo cadidico cin’dzakutsudzulani.’ (Juwau 8:31, 32) Tenepo, kuti tigumane ufulu caibo, ifepano tin’funika kucita bzinthu bziwiri. Cakuyamba ni kubvuma cadidi comwe Jezu adapfunzisa ndipo caciwiri ni kukhala ateweri wace. Kucita bzimwebzi kun’dzaticitisa kukhala na ufulu caibo ndipo tin’dzakhalambo wakutsudzuka. Kodi tin’dzakhala wakutsudzuka pa bzinthu bziponi? Jezu adati: ‘Munthu ali-wense omwe ambacita pikado ni kapolo wa pikadoyo.’ Ndipo adathumizira pomwe kuti: ‘Mwanayo akakutsudzulani, imwepo mun’dzakhaladi wakutsudzuka.’—Juwau 8:34, 36.
15. Kodi Jezu akhafuna kulewanyi pomwe adalewa kuti ‘mun’dzakhala wakutsudzuka’?
15 Ufulu bomwe Jezu adapicira ateweri wace kuti angadadzakhala nabo, n’bwakusiyana kwenekwene na ufulu bomwe wanthu azinji ambafuna nsiku zino. Pomwe Jezu adalewa kuti ‘Mwanayo akakutsudzulani, imwepo mun’dzakhaladi wakutsudzuka,’ iye akhalewa bza kutsudzulidwa ku ukapolo bwa pikado, bomwe ni ukapolo bwakuipa kwene-kwene bomwe wanthu anabo. Kodi ifepano ndife akapolo wa pikado mwa njira iponi? Ndife akapolo thangwe pikadoyo imbaticitisa kucita bzinthu bzakuipa. Iyo imbatitazisambo kucita bzinthu bzomwe timbadziwa kuti mpsabwino ndipo bzakutewera bzace bzimbakhala msunamo, kuwawidwa mu mtima, kubonera ndipo pakumalizira pace timbafa. (Waroma 6:23) Mpostolo Paulo ni munthu m’bodzi omwe akhadziwa momwe bzimbawawira kukhala kapolo wa pikado. (Werengani Waroma 7:21-25.)d Tsono ifepano tin’dzakhala na ufulu caibo ninga bomwe Adamu na Eva akhanabo kokha pikado yense ikadzapfudzidwa.
16. Kodi n’ciyani comwe tingacite kuti Jezu atisudzule?
16 Kodi Jezu akhafuna kulewanyi na mafala yakuti ‘mukasunga mafala yangu nthawe zense’? Iye akhafuna kulatiza kuti penu tin’funa kuti iye atitsudzule, ifepano tin’funika kucita cinthu cinango. Kodi cinthuco n’ciponi? Ninga Akristau wakubzipereka kwa Mulungu, ifepano tin’funika kubziramba tekha, ticisankhula kumbacita bzinthu mwakusaya kupitirira malire yomwe Jezu adayakhazikisa kwa ateweri wace. (Mateu 16:24) Ndipo ninga momwe Jezu adapicirira, ifepano tin’dzakhala na ufulu caibo kutsogolo, nsembe ya cakulombolera ya Jezu ikadzayamba kuphatisidwa basa.
17. (a) Kodi tingakhale tani na cikondweso caico? (b) Kodi tin’dzacezerana ciyani mu nkhani yakutewera?
17 Kuti tikhale na cikondweso caico na mtsangalazo, ifepano tin’funika kumbabvera mapfunziso ya Jezu ninga ateweri wace. Tikacita bzimwebzi, ifepano tin’dzakhala wakutsudzuka ku ukapolo bwa pikado na infa. (Werengani Waroma 8:1, 2, 20, 21.)e Tenepo, mu nkhani yakutewera tin’dzawona momwe tingaphatisire basa mwanzeru ufulu bomwe tinabobu, ndipo bzimwebzi bzin’dzatithandiza kutumbiza Yahova, Mulungu wa ufulu caibo mpaka kale-kale.
a 1 Nkhani 29:11 Imwe Yahova, kukula, mphanvu, mbiri, kudeka na ulemu ni bzanu; pakuti bzense bzomwe bziri kudzulu na pa dziko la pansi mpsanu. Umambo ni bwanu Yahova ndipo imwepo mumbabziikha padzulu ninga msolo wa wense. 12 Cuma na mbiri bzimbacokera kwa imwepo. Imwepo mumbatonga bzinthu bzense, ndipo m’manja mwanu muna mphanvu, ndipo mumbakwanisa kukuza na kulimbisa wanthu wense.
b Mimwani 20:24 Nzayo za munthu zimbatsogoleredwa na Yahova. Tsono kodi munthuyo angakwanise tani kuzindikira njira yace?
c Jeremiya 10:23 Ndin’dziwa bwino, imwe Yahova, kuti munthu wa pansi pano alibe mphanvu yakulungamiza njira za moyo wace. Munthu omwe an’famba, alibe mphanvu yakutsogolera nzayo zace.
d Waroma 7:21 Ndimbazindikira mkati mwa ine lamulo lakuti: Pomwe ndin’funa kucita cabwino, cakuipa cimbakhala patsogolo pangu. 22 Mu mtima mwangu ndimbakondwa kwene-kwene na cakutonga ca Mulungu, 23 koma ndimbawona kuti lamulo linango m’thupi mwangu linkumenyana na lamulo la makumbukidwe yangu, licindikhalisa kapolo wa lamulo la pikado lomwe liri m’thupi mwangu. 24 Nyakubonerane! Kodi mbani omwe an’dzandipulumusa ku thupi lomwe linkufa mu infa imweyi? 25 Ndinkutenda Mulungu mwa Jezu Kristu Mbuya wathu! Pakuti, na makumbukidwe yangu, ndine kapolo wa cakutonga ca Mulungu, koma na thupi langu, ndine kapolo wa cakutonga ca pikado.
e Waroma 8:1 Tenepo, wale omwe mbakuphatana na Kristu Jezu alibe mulandu. 2 Pakuti lamulo la mzimu omwe umbapasa moyo mwakubverana na Kristu Jezu lidakulombolani ku lamulo la pikado na infa. 20 Pakuti cirengedwe cidaperekedwa ku mkhalidwe wapezi, sikuti mwakufuna kwace, koma na kufuna kwa ule omwe adacipereka, thangwe ra cidikhiro 21 n’cakuti cirengedweco cin’dzatsudzulidwa ku ukapolo bwa kubvunda ndipo cicidzakhala na ufulu bwa mbiri ya wana wa Mulungu.