Kɛ̄ pya ue ale bu Kpa Enɔānu I Tɔɔ̄dum Pya Nɛɛ Kraist Le I Tam Zue Ue lu esu aā
ƐRƐBA ENƆƆ̄ 2-8
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | LUK 6-7
“Doo Bu Yaaribah”
(Luk 6:37) “Bui aa biaɛ, e a naale elu ebiaɛ i; bui aa begee e a naale elu ebegee i; aaraloo nɛ, e a elu e aaloo i nɛ.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 6:37
Aaraloo nɛ, e a elu e aaloo i nɛ: Ale “Wee lɛraabaloo, e a elu elɛɛbaloo i nɛ.” Nu bee ue Grik a kura “lo e aaloo” kura na “lo e lɛɛbaloo bu yɔrɔ; lo e yere ture; lo e ie (bu edoba, nɛɛ a bee le kpɔgɔrɔ).” Bu kɛ̄tɔɔ̄ ama, sɔ̄ a lu esu kɔā ue kumaloo biaɛ nɛɛ le bebegee, doo kɔ i suā kɔ ue naa bee nɛɛ a gaa lu ebiaɛ a, le kɔ elua e aaloo ye nɛ; kere sɔ̄ ebee lu esu kpɔte ye nua nyɔɔ.
w08 5/15 9-10 ¶13-14
Kiisī Lo Edoo Le
13 Kpa Le yereue Matiu kɔ Jizɔs bee kɔ: “Bui aa biaɛ, lokwa a naa lu ebiaɛ i.” (Mat 7:1) Luk kɔ Jizɔs bee kɔ: “Bui aa biaɛ, e a naale elu ebiaɛ i; bui aa begee e a naale elu ebegee i; aaraloo nɛ, e a elu e aaloo i nɛ.” (Luk 6:37) Pya Farisii ba bee le tua sɔ̄ o’oo tup zua bee biaɛ pya dɔɔ̄na begee gbɛnɛ tɛ̄maloo edoo pya doonu Baibol naa yere kpotɛ̄. Bee lu e’ɛmadɛɛ̄ kɔ ɛrɛgeba pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs a “ɔbɛ ebiaɛ.” Taāwo, ba a “kiisī lo e aaloo,” lo a le, aaloo tɛɛ̄ ekwɔ pya dɔɔ̄na. Nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee nɛ nage dua zuurabahtɔ̄ a bee lo elua ekɔ nu akiiloo ama kumaloo aaloo pɔrɔ.
14 Tɛ̄maloo e aaloo pɔrɔ, pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs edap zū pya nɛɛ kɔ ba a ɛrɛ edɔɔ̄ aaloo nɛ. Jizɔs bee kɔ: “Nyɔnɛbee kɛ̄ bui biaɛ doo na a lunage ebiaɛ i loo bɔɔlo, e nu bui su doā nu na a elunage esu i doā nɛ a.” (Mat 7:2) Nyɔɔ kɛ̄ i tɔɔ̄loo pya dɔɔ̄na doo, i gaa le bugara nu i foh.—Gal 6:7.
(Luk 6:38) Nɛaa, e a elu enɛ i; le dodo, binɛaa nɛ kɛ̄, nyɔŋɛaa, mma egia, e a elu enɛ i mmɛ bui beenyiɛ. Nyɔnɛbee nu bui su doā na a elunage e’obara i doā nɛ a.”
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 6:38
Wee dɔɔ̄nu: Ale “Kiisī lo enɛ.” Lo bee ue Grik alu esu kɔā ue akɛāma dap kura “Lo e dɔɔ̄” sa nu a kura na nu alu ekiisī lo edoo.
(Luk 6:38) Nɛaa, e a elu enɛ i; le dodo, binɛaa nɛ kɛ̄, nyɔŋɛaa, mma egia, e a elu enɛ i mmɛ bui beenyiɛ. Nyɔnɛbee nu bui su doā na a elunage e’obara i doā nɛ a.”
nwtsty nu esu nɔānu nyɔɔ Luk 6:38
o ebubuitɔ: Taɛ nu bee ue Grik ama kura na “o beenyiɛ (nyiɛ),” mɛ bu lo ue ama, pio sɔ̄ a wee kiiloo bɛrɛ alu egba bii nyɔɔ bɛloo nɛɛ yaa; lo a dɛɛa nyɔɔ ye tua bɛloo. ‘E’egara bu bɛrɛ’ dap lu esu kɔā ue kumaloo dogo siga pya uradu wee doo, lo a le, yeyere pya nu ba eyara a mmɛ bee bɛrɛ bu wa bɛloo.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Luk 6:12, 13) Mɛ bu gbo dee ama, a aa sa kii nyɔɔ kpokɛ̄ wee taŋa; e dɛ̄dɛɛ̄ bu edɛɛ̄ a tɔɔ̄ bu taŋaloo Bari. 13 E sɔ̄ dee eyira, a kue pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ, e a sagɛ lop le baɛ pya a lu ekue pya nɛɛ lɛɛratam wa aā yɛɛ;
w07 8/1 6 ¶1
O Dap Doodoo Wa Ɛrɛ Kaāna Gbanialoo Kumaloo Bari ni?
Gbɛnɛkpo sɔ̄, Jizɔs wee su nyɔɔnyɔɔ sɔ̄ yeā kara. (Jɔn 17:1-26) Bu edoba, lɛɛ a gae sagɛ 12 pya a ye nyɔɔnɛ dumɛ, Jizɔs bee “aa sa kii nyɔɔ kpokɛ̄ wee taāŋa; e dɛ̄dɛɛ̄ bu edɛɛ̄ a tɔɔ̄ bu taāŋaloo Bari.” (Luk 6:12) Kere adoo pya a ɛp wa gbanialoo kumaloo Bari nua gbɛnɛ naa ɛrɛ esu dɛ̄dɛɛ̄ edɛɛ̄ yeā kara, ba nyɔɔnɛ edoba Jizɔs. Lɛɛ ba gae doo gbɛnɛ biaɛfii, ba wee su gbɛnɛkpo sɔ̄ yeā kara nɛ Bari, sa gbī kɔ kaɛ edɔɔ̄ Bari a yerebah wa nɛ lokwa ba dap doo pya sagɛ su enyimɛ wa gbanialoo kumaloo Bari.
(Luk 7:35) Mɛ a lu ebuū suānu nua kaāna dogo tɛ̄maloo dɛ̄dɛɛ̄ pya ye miɔŋɔ.”
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 7:35
pya ye miɔŋɔ: Ale “nu a sira aabu.” Bu dɔ ama, lu ekɔ suānu ɛrɛ miɔŋɔ. Bu dɔ kpa kaɛ a ye bee, lo a le kpa Mat 11:19, lu ekɔ suānu ɛrɛ “dogo.” Pya miɔŋɔ suānu, ale pya ye dogo—lo a le, pya nu Jɔn Nɛɛ Limaā le Jizɔs bee doo—tɔgɛ kɔ pya ue a bee lu edɛrɛ wa bee le esah. Nyɔɔwo, nu Jizɔs gaa kɔ na: ‘Ɛp pya wa kaāna tam le dogo, e o gaa le suā kɔ pya ue alu edɛrɛ a, lu esah.’
ƐRƐBA ENƆƆ̄ 9-15
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | LUK 8-9
“Nyɔɔnɛ Mɛ Dumɛ—E Na Alu Ebɛɛ̄ Bu Edoo Wo A?”
(Luk 9:57, 58) Mɛ sɔ̄ ba gaa kii nyɔɔ dee, ziī nɛɛ kɔ ye nɛ, “Mda enyɔɔnɛ a kii ɛrɛgeba kɛ̄ o kii.” 58 E Jizɔs kɔ ye nɛ, “Gbo-kuɛ ɛrɛ edee, e enuɛ pɛɛ bunyɔɔ ɛrɛ wa kɛ̄ etɔɔ̄, mɛ Nwiī nɛɛ naa ɛrɛ kɛ̄ edɛrɛ ye ekobee.”
it-2 494
Tɔ enuɛ
Sɔ̄ ziī yɛɛ pya ɛm kpa bee kɔ nɛ Jizɔs kɔ: “Nɛɛ tɔgɛnu, m nyɔɔnɛ a ɛrɛgeba kɛ̄ o kii,” Jizɔs bee agara kɔ: “Kpogoro ɛrɛ edee, e enuɛ pɛɛ bunyɔɔ ɛrɛ wa kɛ̄ etɔɔ̄; mɛ Nwiī nɛɛ naa ɛrɛ kɛ̄ edɛrɛ bee.” (Mat 8:19, 20; Luk 9:57, 58) Bu dɔ ama, Jizɔs baatɛ̄ kɔ lokwa ziī nɛɛ dap ye nyɔɔnɛ dumɛ, a ɛrɛ elɛɛbaloo ekpeloo le suelookɛ̄ a wee ɛrɛ tua sɔ̄ a, sa dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova mmɛɛ̄. Ue ama lu sira bu kara Nɛɛ-a-i-ɛrɛ bee tɔgɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ: “Nɛ i anii’ee i nuede anii’ee,” le ye ue akɔ: “Ɛrɛgeba nɛɛ a naa kiira dumɛ kpe dɛ̄dɛɛ̄ nu a ɛrɛ, naale edap lu nɛɛ a mɛ nyɔɔnɛ dumɛ.”—Mat 6:11; Luk 14:33.
(Luk 9:59, 60) A kɔ nɛ lo dɔɔ̄na nɛɛ, “Nyɔɔnɛ mɛ.” Mɛ a kɔ, “Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, lɛɛ mɛ baloo m dasī si wee li na tɛ.” 60 Mɛ a kɔ ye nɛ, “Lɛɛbaloo pya a e’ua kɔ ba li wa pya a e’ua; mɛ olo, kii, sa zue le yereue lo buɛ̄-mɛnɛ Bari.”
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 9:59, 60
li na tɛ: Pya ue ama naa aadee kura kɔ tɛ lo nɛɛ e bee u sa nu anua a gaa bee bara kɔ e kiie wee li ye lo. Lo a bee le doo wo, naa daba, a naale ebee waɛ kɔ a le gaa nyɔɔnɛ Jizɔs kɔnia ue bie lo kɛ̄ taɛ lo sɔ̄. Bu sɔ̄ a kii a dumɛ, pya a bee tɔɔ̄ pya Buɛ̄ Enaani Wee Sira Aa wee nwaābah li nɛɛ a nuuna wa butɔ; gbɛnɛkpo sɔ̄, wee le aba lo dee. Nyɔɔwo, dap lu kɔ tɛ lo nɛɛ le bu dumɛloo, ale a e anna, mɛ a sii u. Jizɔs naa gaa bee kɔ alu egba nɛɛ a le bu dumɛloo a bie aba ɛɛ, nyɔnɛbee a bee ɛrɛ pya dɔɔ̄na wuga a lu bu ye tɔ lo edap kuūdɛɛ̄loo pya lo ebɛɛ̄. (Maak 7:9-13) Nu lo nɛɛ gaa bee kɔ na, ‘m nyɔɔnɛ a, mɛ elu sɔ̄ na tɛ naale na dum. Yira mmɛ sɔ̄ na tɛ e’ua sa m e lia ye sah.’ Kerewo, aākɛ̄ Jizɔs ɛp doo, lo nɛɛ gaa bee peere dee a ye kpaānɛ lo esu Buɛ̄-mɛnɛ Bari nua tuatua bu ye dum.—Luk 9:60, 62.
Lɛɛbaloo pya a e’ua kɔ ba a li wa pya a e’ua: Dookɛ̄ alu etɔgɛ doo bu nu esu nɔānu nyɔɔ Luk 9:59, dap lu kɔ tɛ lo nɛɛ Jizɔs gaa bee kɔ ue nɛa bee le bu dumɛloo, ale a e anna, mɛ a sii u. Nyɔɔwo, taɛ nu Jizɔs gaa bee kɔ na: ‘Lɛɛbaloo pya e’ua bu edɔɔ̄ li pya nɛɛ e’ua,’ nu a kura na bee, lo nɛɛ a lɛɛbaloo kɔ pya ye nɛɛ a kuūdɛɛ̄loo ye tɛ mmɛ sɔ̄ e u sa alu eli ye. Tɛ̄maloo enyɔɔnɛ Jizɔs, lo nɛɛ edap yii nyɔɔ dee dum a naa tah sa a naale ele yɛɛ pya nɛɛ ba e bee u bu wa gbanialoo kiikɛ̄ Bari le. U bu edɔɔ̄ aāloo kɛ̄ Bari wa ɛp doo. Bu ture Jizɔs bee nɛ a bee tɔgɛ kɔ susu Buɛ̄-mɛnɛ Bari nua tuatua bu i dum le kɔkɔ ye yaari bu dɛ̄dɛɛ̄ kɛ̄ na pya nu alu ebɛɛ̄ kaāna a, lokwa nɛɛ dap bia bu ye gbanialoo loo Bari.
(Luk 9:61, 62) Mɛ lo dɔɔ̄na kɔ, “M nyɔɔnɛ a, Nɛɛ-a-i-ɛrɛ; mɛ doolo m dasī kana kpɛdumɛ kana muɛ̄ pya na tɔ.” 62 Mɛ Jizɔs kɔ ye nɛ, “Lɔgɔ nɛɛ a su bah ye yere loo tua-bugara-kɛ̄-nam-be sa a ɛɛbi dumɛ ye, naa bɔloo buɛ̄-mɛnɛ Bari.”
nwtsty nu si ee
Bugarakɛ̄
Gbɛnɛkpo sɔ̄, wee lu e bugarakɛ̄ sɔ̄ boo. Sɔ̄ boo edɔɔraloo esaa gbɛnɛ miā zue bee zip kagɛrɛ a. (Buū App. B15.) Pio nu su buŋanakɛ̄ wee ɛrɛ nu alu esu te kwaā a le loo, pio sɔ̄, wee lunage esu nu alu esu kpe daā yere bee lo te sa alu esu bɔp loo nu sa ziī ka nam ale eenyɔɔ wo zuura. Sɔ̄ elua ebugara lo kɛnɛkɛ̄ sah, alu efoh nu nyɔɔ. Bu naɛsī Kpa Kaɛ Hibru, wee lu esu tam bugarakɛ̄ nɛa edoba nyɔɔ kɛ̄ alu esuā nu akiiloo doo. (Biaɛ 14:18; Ais 2:4; Jer 4:3; Maika 4:3) Gbɛnɛkpo sɔ̄ Jizɔs wee sugara nu akiiloo tam foh nu nɛa edoba bu pya ye tɔgɛnu. Bu edoba, a bee kɔ pya nu tam bugarakɛ̄ lu yii bu lo ebaatɛ̄ ebɛɛ̄ a le bu lu nɛɛ a nyɔɔnɛ dumɛ aābu dɛ̄dɛɛ̄ i beenyiɛ. (Luk 9:62) Lo ziī nu doo kɔ nɛɛ a gaa bugarakɛ̄ a lɛɛ nyiɛ nyɔɔ tam a ye le bah, a dap doo kɔ kɛ̄ a gaa bugara a bɛga. Bu aba lo sīdee, nɛɛ a gaa nyɔɔnɛ dumɛ Kraist lo a kiiya aaloo esi pya tam a bee lu enɛ ye naa bɔloo Buɛ̄-mɛnɛ Bari.
w12 4/15 15-16 ¶11-13
Ɛrɛ Beenyiɛ A Mma Kumaloo Jɛhova
11 Lokwa i muɛ̄ kpog-bee nu enɔ aāloo kere dɛɛ̄ edoba Jizɔs, dooraa i naa ɛp pya dɔɔ̄na ue a le bu pya ue a su foto nu ama. Nɛɛtam wii le gaa su mɛm buākɛ̄. Kere wo, sɔ̄ a lege gaa bukɛ̄ a, nyiɛ ye bialoo kɛɛrɛ nu akiiloo ye be, ye butɔ, gbo, ziā, yɔɔ, nu mɔm, le ekootɔɔ. A taɛ ye kɔ ebee lee be. Sɔ̄ a ebugara le kere dɛɛ̄ kɛ̄ sah, ye taɛ lo e’ɛrɛ pya le le nu a gaa bee bura a sikɛ̄ agɛrɛbah nyim mmɛ lo dɔ a kiiya sa “ɛɛbi dumɛ.” Kere gbɛnɛkpo tam esi lɛɛ a gae lu efoh nu bu lo uwe lege, ekɛɛrɛ lo nɛɛ foh nu ama naa lena kɛ̄ sa ye tam bɔātɛ̄ ezura. Bu kaka, tɛtam lo nɛɛ bugara kɛ̄ a naale e’ɛrɛ lɔgɔ ɛɛbu nyɔɔ kɔ ye nɛɛtam naa bee su mɛm siā.
12 Nyaawo, kɛɛrɛbu edoba bu ilii dee ama, lo a bee lo ama. Lo nɛɛtam wii dap tɔɔ̄dɔ ɛrɛgeba Nɛɛ Kraist lo a bee kɔ a gaa doo leere, mɛ bu kaka, ye gbanialoo kiikɛ̄ Bari le le bu bɔɔ. Sɔ̄ i lege aa su doloo ziī a, dooraa i naa kɛɛrɛ nu akiiloo ziī wuga a wee si uwe zue ue gbɛnɛkpo sɔ̄. Kere a gaa si enɔānu sa sinage uwe zue ue, a naa dap ɔbɛ ekɛɛrɛ nu akiiloo siga sīdee tɔɔ̄ dum nyɔuwe a wee muɛ̄ kɔ a kpeloo. A bialoo kɛɛrɛ bu ye beenyiɛ sa gbī e’ɛrɛ wa. Kɛādoo, sɔ̄ a e tɔɔ̄na bu ye esiatam bu gbɛnɛ-edo zua, taɛ lo e’ɛrɛ pya nu nyɔuwe ama bee ye de lɛɛ mmɛ lo dɔ a kiiya sa “ɛɛbi dumɛ.” Kere adoo gbɛnɛ-edo tam esi lege, a naa bee kiisī “lo e aa ue Bari agɛrɛ,” e a naa bee kiinasī leere bu ye esiatam nɛ Bari. (Fil 2:16) E bu Jɛhova “lo Nɛɛ-a-ɛrɛ nu a le wii,” naa ɛɛ loo ɛrɛgeba elap a tɔgɛ kɔ ziī nɛɛ naa ɛrɛ egerebu.—Luk 10:2.
13 I ɛrɛ kaāna nu i nɔ aābu. Bɔloo eka i dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄ i sudɔ bu pya tam a nɛ iīnaloo nɛɛ doodoo lekɛ̄ bu enɔānu le tam zue ue. Mɛ su dɛ̄dɛɛ̄ i beenyiɛ taāŋabah Jɛhova eenyɔɔ aba wo. (2 Edoo 25:1, 2, 27) Lo a le Nɛɛ Kraist kiisī lo e wereloo “nu a le dumɛ”—lo a le, pio sīdee tɔɔ̄ dum nyɔuwe—a dap peere ye le gbanialoo kiikɛ̄ Bari le. (Luk 17:32) Bu kaka aba lo a le i “kpooraloo aaloo nu a lu pɔrɔ [sa] bii baloo nu a lee” na i dap “bɔloo Buɛ̄-mɛnɛ Bari” a. (Rom 12:9; Luk 9:62) Nyɔɔwo, a lu ebɛɛ̄ kɔ dɛ̄dɛɛ̄ ii i muɛ̄ kɔ ii lɛɛbaloo kɔ lɔgɔ nu a le bu nyɔuwe Setan a zuura i lɛɛ loo su dɛ̄dɛɛ̄ i beenyiɛ siātam Buɛ̄-mɛnɛ, kaɛlɛɛ kɛ̄ lo nu bee kɔ a lee ale a kpedɛɛ̄ doo.—2 Kɔr 11:14; buū Pya Filipai 3:13, 14.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Luk 8:3) le Joanna, wa Kuza, nɛɛ tɔɔ̄loo nu Herod, le Susana, le booboo pya dɔɔ̄na, lo pya a ye ɛp aa bu wa nu.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 8:3
gaa bee wa ɛp: Ale “gaa bee wa yere kpotɛ̄ (wa nɛ nu a wa bɛɛ̄).” Bee ue Grik akura di·a·ko·neʹo dap kiiloo kuūdɛɛloo nu a bɛɛ̄ pya dɔɔ̄na bu namloo tɛ̄maloo bubui le nɛnɛ nuede, le pya lo dɔɔ̄na. Lunage esu kɔā ue bu aba lo sīdee bu kpa Luk 10:40 (“lo esiatam”), Luk 12:37 (“si tam nɛ”), Luk 17:8 (“lo esi tam”), le Doonu 6:2 (“si tam loo kasi”), mɛ a dap nage ɛrɛ nu edoo kumaloo pya dɔɔ̄na gah esiatam lo alu edoo bu aba lo sīdee. Kɛāma, a kɔ nu kumaloo kɛ̄ lo wa a bee lu ekue bee bu ye 2 le 3 barakpaɛ a, bee yere kpotɛ̄ pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs doo; wa yerebah nɛ kɔ ba a dap si tam Bari bee wa nɛ mmɛnɛ. Tɛ̄maloo edoo wo, pya lo wa bee nɛ ka Bari, lo nɛɛ a bee tɔgɛ kɛ̄ bu ye ɛɛ doo tɛ̄maloo esere e’ɛma akiiloo su toesaɛ̄ dɔ̄ma nu bu Baibol lokwa dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄ eku a gaa lu dap buū. (Kam 19:17; Hib 6:10) Lunage esu aba lo bee ue Grik kɔā ue kumaloo pya nɛɛwa bu kpa Mat 27:55; Maak 15:41.
(Luk 9:49, 50) E Jɔn ture sa kɔ, “I Tɛ ɛrɛ, i bee muɛ̄ nɛɛ a kpo pɔrɔ edɔɔ̄ bu o bee, sa i kpaɛ̄ ye, nyɔnɛbee a naa wee i nyɔɔnɛ.” 50 Mɛ Jizɔs kɔ ye nɛ, “Bui aa ye kpaɛ̄; nyɔnɛbee nɛɛ a naa doo i, le i loo.”
w08 3/15 31 ¶2
Tɛɛ̄nyɔɔ Nu A Le Bu Kpa Luk
9:49, 50—E na anua Jizɔs naa bee ɔbɛ ziī gbara lɛɛ loo elɛɛ pɔrɔ edɔɔ̄ bu nɛɛ, kere lo gbara naa wee ye nyɔɔnɛ dumɛ ani? Jizɔs naa bee kpaɛ̄ lo gbara nyɔnɛbee a sii bee lu eyere bɔŋanaloo pya Nɛɛ Kraist lo sɔ̄. Kerewo, a naa bee lu e ɛmadɛɛ̄ kɔ lo gbara a dasī nyɔɔnɛ Jizɔs sī le sī lokwa a tɔgɛ kɔ a ɛrɛɛ yira bu bee Jizɔs sa dap e lɛɛ pɔrɔ edɔɔ̄ bu nɛɛ.—Maak 9:38-40.
ƐRƐBA ENƆƆ̄ 16-22
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | LUK 10-11
“Kam Akiiloo Le Nɛɛ Sameria”
nwtsty nu si ee
Dee a Aa Jeruselɛm kii Jeriko
Naa daba, (1) dee alu etɔgɛ bu vidio ama wee soa-bee lo nama dee a tɛɛ̄ aa Jeruselɛm kii Jeriko. Lo dee bee nyɔɔ eeloo 20 km (12 mi) sa lu kpɔrɛkpɔrɛ edo a luge, 1 km (.6 mi) aā Jeruselɛm mmɛ Jeriko. Nyɔɔ kɛ̄ pya biu wee legara nyɔɔ lo dee doo, bee lu esere pya nɔ̄ kɔ ba a kpega pya a gaa tɛɛ̄ nyɔɔ lo dee. (2) lo buɛ̄ akura Rom loo Jeriko bee le kɛ̄ dee a tɛɛ̄ bu kpo sagara wii loo Judia bee le. (3) Nama buɛ̄ Jeriko lo a waɛloo 2 km (nu a eeloo 1 mi) aā buɛ̄ Rom.
w02 9/1 16-17 ¶14-15
“Lo a Naale Bu Kam A Naa Wee Wa Kɔ Lɔgɔ Ue Nɛ.”
14 Eree baɛ, nyɛŋiabu kam akiiloo le nɛɛ Sameria. Jizɔs bee bɔātɛ̄ tɛ̄maloo ekɔ: “Ziī nɛɛ gaa bee aa Jeruselɛm kii Jeriko, sa a dɔ yɛɛ pya awee aŋana nu lɛɛ bah nɛɛ, ba lɛɛ ye bɛ tɛ̄ sa ye bog, sa kii ye aaloo sɔ̄ a egbaa.” (Luk 10:30) Lo ama tɔgɛ kɔ Jizɔs bee su dee a “aa Jeruselɛm kii Jeriko” kɔā nu a lu kpog-bee bu ye ue. A bee le Judia sɔ̄ a gaa bee kɔ kam ama, lo a naa binia aaloo Jeruselɛm; nyɔɔwo pya a gaa bee ye gbaɛ̄tɔ̄ bee suā dee a gaa bee kɔ nu kumaloo. Pya nɛɛ suā kɔ lo dee naa wee lee, eetɔɔ̄ na sɔ̄ o kiā aba ɔɔ. Lo dee wee bɛga sa lu kpog-kpog, lo a wee doo kɔ pya biu a ɛrɛ gbɛnɛ-edo kɛ̄ ba dap gɔā.
15 Ɛrɛ nu a bɔloo e yere nukuādɛɛ̄ loo bu ue Jizɔs bee kɔ akiiloo dee a “tɛɛ̄ aa Jeruselɛm kii Jeriko.” Dookɛ̄ lo eloh kɔ doo, nɛɛ a bee dasī tɛɛ̄ na nɛɛ ewɔp lɛɛ nɛɛ Livai tɛɛ̄ nage nyɔɔ aba lo dee—kerewo, lɔgɔ aba naa bee yira lo e yerebah nɛ nɛɛ pya biu bee yib nu aābah a. (Luk 10:31, 32) Pya ewɔp wee si tam bie tɔkaɛ a le Jeruselɛm, e pya Livai wee wa yerebah nɛ. Gbɛnɛ-edo pya ewɔp le pya Livai wee tɔɔ̄ Jeriko sɔ̄ ba naa gaa si tam bie tɔkaɛ, nyɔɔbee aā Jeriko mmɛ Jeruselɛm bee le aba 14 maɛl [23 km]. Nyɔɔwo, lɔgɔ baɛbaɛ beenyiɛ naale loo kɔ ba wee tɛ̄ŋi nyɔɔ lo dee. Yere nage nukuādɛɛ̄loo kɔ nɛɛ ewɔp le nɛɛ Livai gaa bee tɛɛ̄ nyɔɔ dee a “aa Jeruselɛm,” lo a tɔgɛ kɔ ba gaa bee aa tɔkaɛ. Nyɔɔwo lɔgɔ nɛɛ naale edap leere ue pya nɛɛ ama tɛ̄maloo ekɔ: ‘Ba naa bee yiga e yerebah nɛ lo nɛɛ nyɔɔbee a bee bee kɔ a e ua, e daabaloo iinɛɛ e bee dap doo kɔ ba aa bɔnaloo esitam bu tɔkaɛ bu pio sɔ̄ lo.’ (Levitikɔs 21:1; Buā 19:11, 16) Ekɔ a naa sira leere kɔ edoba Jizɔs muuna nu pya a gaa bee ye gbaɛ̄tɔ̄ suā ni?
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 10:33, 34
nɛɛ Sameria: Pya Ju wee ɛp pya Sameria kumakɛ̄ sa naa wee yiga enyɔɔnɛ wa dania lɔgɔ nu. (Jɔn 4:9) Pio pya Ju wee su nage “Sameria” nua nu esu gbɛā ale tuema pya dɔɔ̄na. (Jɔn 8:48) Ziī nɛɛ tɔgɛnu kɔ ue aābu kpa akura Mishna kɔ: Nɛɛ a de fituru a aābah nɛɛ Sameria le doodoo nɛɛ a ba zi.” (Shebith 8:10) Gbɛnɛkpo pya Ju naa wee yiga nu pya Sameria kɔ ale lɛlɛɛ wa baloo kɔ ba a si tam wa nɛ. Sɔ̄ Jizɔs suā kɔ pya Ju ɛrɛ dogo enwadɛɛ̄ naale loo, a bee kɔ ue a kuī bu ye kam akiiloo le Nɛɛ Sameria, ale nɛɛ le ɔɔ le.
bɔp dɛɛ̄ ye muū, su nɔɔ̄ le mii vine egara dɛɛ̄: Luk nɛɛ dambie bee ɛm pya edoba Jizɔs bee nɛ sere kɛ̄, sa baatɛ̄ nu a wee lu esu boā muū bu lo dee. Nɔɔ̄ le mii vine wee lu esu boā muū lo a wee le tɔ gbɛnɛ-edo pya nɛɛ. Nɔɔ̄ wee lu esu yere dɛɛ̄ muū lokwa a bɔrɛ ye dɛɛ̄ (dooreloo Ais 1:6), e mii vine wee lu pie le nu a dap doo kɔ pɔrɔ ekam aa yii dɛɛ̄ lo muū. Luk kɔnage kɛ̄ a bee lu ebɔp lo muū doo, ale su nu bɔp dɛɛ̄, lo edoo kɔ lo muū aa yɛg.
w98 7/1 31 ¶2
Nɛɛ Sameria Bee Tɔgɛ Kɔ A Lue Le Nɛɛ
Kam Jizɔs tɔgɛ kɔ nɛɛ a kaāna naa gbaɛ̄tɔ̄loo aba lok Bari mɛ a nɔnage pya ye elap dogo. (Pya Ɛfɛsɔs 5:1) Bu edoba, Baibol kɔ i nɛ kɔ “Bari naa wee ɛp sī nɛɛ.” (Doonu pya Nɛɛ lɛɛratam 10:34) I nɔ ge Bari bu lo gah ama ni? Edoba Jizɔs a tɔaloo nɛɛ ama tɔgɛ kɔ i doo le dogo aa lu aba loo pya le ii lu ziī edo, i ɛrɛ aba sīdee doonu, le pya le ii le bu aba sīdee taāŋabah. Bu kaka, Lu ezuurabahtɔ̄ pya Nɛɛ Kraist kɔ ba a “si tam a lee kumaloo dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ”—naale kumaloo aba pya le ii lu sī ko, aba pya biira ale aba pya ɛɛ, ziī barasī, e a naale aba pya le ii gbaa taāŋabah Bari.—Pya Galetia 6:10.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Luk 10:18) E a kɔ wa nɛ, “M muɛ̄ Setan a dɔ aa bunyɔɔ doodoo enɛm-dee.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 10:18
M muɛ̄ Setan a dɔ aa bunyɔɔ doodoo ɛnɛm-dee: Ue Jizɔs ama lu ue mɔmanudɛɛ̄, mumuɛ̄ sɔ̄ a gaa lu etop Setan lɛɛ bunyɔɔ doodoo nu a edooa. Kpa Mum 12:7-9 kɔ baatɛ̄ be a bee sira bunyɔɔ sa kɔ nu kiiloo dɔdɔ Setan le bɔātɛ̄ Buɛ̄-mɛnɛ Mɛsaia. Nu Jizɔs gaa bee doo a kɛ̄ ama na e kɔ kɛ̄ be eeba Setan le pya ye gbo-yɔ e mɛā doo bu lo nɔ̄, nyɔɔbee Bari ebee nɛ ekpo 70 pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ ba lu pya a naa mmana kɔ ba a kpo pɔrɔ-edɔɔ̄ lɛɛ bu pya nɛɛ.—Luk 10:17.
w08 3/15 31 ¶11
Tɛɛ̄nyɔɔ Nu A Le Bu Kpa Luk
10:18—E na Jizɔs gaa bee kɔ nu kumaloo sɔ̄ a bee kɔ nɛ 70 pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ kɔ: “M muɛ̄ Setan a dɔ aa bunyɔɔ doodoo ɛnɛm-dee” a? Jizɔs naa gaa bee kɔ elua etop Setan lɛɛ bunyɔɔ taɛ lo sɔ̄. Lo ama naa bee sudɔ mmɛ sɔ̄ a bee lu ewu Kraist nua Mɛnɛ li bunyɔɔ a bu zua 1914. (Mum 12:1-10) Kere adoo ii aa dee suā, tɛ̄maloo ekɔ nu a gaa le sira li deesī doodoo bee esira a, Jizɔs gaa bee kɔ taɛtaɛ nu a gaa le sira sere kɛ̄.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 11:5-9
Gbo, bɔgara mɛ taa bee fituru: Bu lo barasī, dɔɔ̄ nu nɛ pya dɔɔ̄na lu toh a le bee ziī ziī nɛɛ lo edoo, dookɛ̄ a lu ekɔ doo bu edoba ama. Kere adoo lo nɛɛ saanɛɛ lu taɛ pie edɛɛ̄ sɔ̄ oo gaa bee ɛmadɛɛ̄, kuma sɔ̄ lo nɛɛ naa suā kɛ̄ a gaa le kiā doo a, fɛgɛ dogo ezū tɛ ɛrɛ tɔ kɔ a nɛ ye nuede. A bee muɛ̄ nage kɔ a bɔloo lo enɛ taāŋa ye gbo taɛ lo sɔ̄ awa sa ye bara nuede.
O aa mɛ tɛɛrɛ: Gbara a lu ekɔ nu kumaloo bu edoba ama naa bee gbī eyerebah, naa le bee a naa bee lu kaāna gbo, mɛ nyɔnɛbee a ebee daa. Bu sɔ̄ kere, tɔ pya nɛɛ lo a eetɔɔ̄ tɔ pya kporo wee ɛrɛ aba ziī gbɛnɛka tɛm. Lo a le tɛ ɛrɛ tɔ gbī e aa kɛ̄, a gaa le nɛ taāŋa dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ a le tɔ gbaāloo pya ye nwiī ba e daara.
bialoo bu e’agaloo: Bee ue Grik alu esu kɔā ue akɛ̄ama dap nage lu esu kɔā ue nua “nɛɛ a naa kumalookɛ̄” ale “nɛɛ a naa ɛrɛ kɛɛ.” Kerewo, bu ekɔa ue ama, nu akura na sɔ̄ nɛɛ bialoo nu bu e’agaloo ale a kiisī sa naa biewo. Gbara Jizɔs bee kɔ ue kumaloo bu ye kam a, naa bee ɛrɛ kɛɛ ale lɛɛbaloo ebara nu a gaa bee ye bɛɛ̄, nyɔɔwo nu Jizɔs gaa bee kɔ nɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ na bee ba a bialoo wee yere kara.—Luk 11:9, 10.
ƐRƐBA ENƆƆ̄ 23-29
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | LUK 12-13
“Bɔɔlo Si Du Eenyɔɔ Booboo Nwīkpɛɛ̄”
(Luk 12:6) Naa lu e’oo o’oo nwīkpɛɛ̄ loo baɛ penny ni? E lɔgɔ ziī aba naa lu e ibere kɛ̄ sī Bari.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 12:6
nwīkpɛɛ̄: Bee ue Grik a kura strou·thiʹon lu ɛrɛgeba nu a tera kaāna lo a kura kɔ ɛrɛgeba enuɛ a tera, mɛ gbɛnɛkpo sɔ̄ akiiloo nwīkpɛɛ̄, lo a wee si du kiikɛ̄ yɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ bee enuɛ a wee lu e oo daā nuede.
(Luk 12:7) E kunɛ ekpotɔ zia a i le bee ɛrɛ buā. Bui aa ɛrɛ bɔɔ: bɔɔlo si du eenyɔɔ booboo nwīkpɛɛ̄.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 12:7
kunɛ ekpotɔ zia a i le bee ɛrɛ buā: Lu ekɔ kɔ buā zia a le bee nɛɛ eeloo 100,000. Kɛ̄ suānu Jɛhova kuī inaloo dua pya nu a tera ama doo, tɔgɛ kɔ a ɛrɛ taɛ bu ziī ziī nɛɛ a gaa nyɔɔnɛ dumɛ Kraist.
(Luk 12:7) E kunɛ ekpotɔ zia a i le bee ɛrɛ buā. Bui aa ɛrɛ bɔɔ: bɔɔlo si du eenyɔɔ booboo nwīkpɛɛ̄.
cl 241 ¶4-5
Lɔgɔ Nu Naale Edap “I kpoora Lɛɛ Loo Wereloo Bari”
4 Tuatua, Baibol tɔgɛ siā leere kɔ Bari tɔgɛ nia bu ziī ziī pya ye nɛɛ tam. Bu edoba, Jizɔs bee kɔ: “Naale baɛ ka nwī-kpɛɛ̄ a lu e’oo lo ziī penny ni? E ziī aba naale eweadɔ kɛnɛkɛ̄ lo a le bui Tɛ naa suā. Mɛ kunɛ zia a i le bee dɛ̄dɛɛ̄ ɛɛ ɛrɛ buā. Nyɔɔbee wo, bɔɔ aa i aa; bɔɔlo bui si du eenyɔɔ booboo nwī-kpɛɛ̄.” (Matiu 10:29-31) Naa kɛɛrɛ kɛ̄ pya ue ama bee ɛrɛ pah nyɔɔ pya nɛɛ a bee gbaɛ̄tɔ̄loo Jizɔs a bu tua sɔ̄ o’oo tup zua doo.
5 I dap bura nu a nua sa nɛɛ e yaɛ ziī ka nwī-kpɛɛ̄. Kɛādoo, bu dee Jizɔs, nwī-kpɛɛ̄ wee si du kiikɛ̄ ee dɛ̄dɛɛ̄ bee enuɛ̄ a wee lu e yaɛ daā nuede. Yere nukuādɛɛ̄loo kɔ ziī nwigbagbara kpugi wee yaɛ baɛ ka nwī-kpɛɛ̄. Mɛ Jizɔs bee sikɛ̄ kɔ lo ziī nɛɛ ɛrɛ baɛ nwigbagbara kpugi, e yaɛ o’oo ka nwī-kpɛɛ̄ e a naale nia ka. Lo ziī ka nwī-kpɛɛ̄ alu e yereloo le doodoo bee a naa dɔ lɔgɔ biī. Kɛādoo, dua dɛmnu a le doo wo naa si du kɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ, mɛ Nɛɛ Dɛmnu ɛma wa dɛɛ̄ doodoo wa ni? Jizɔs bee kɔ: “Lɔgɔ ziī aba [kunɛ lo a bee lu esu yereloo] naa lu e’ibere kɛ̄ si Bari.” (Luk 12:6, 7) Nyaawo, i dap muɛ̄ kpog-bee nu a le bu ue Jizɔs. Lo a le Jɛhova ɛp ziī ka nwī-kpɛɛ̄ nua gbɛnɛ, naa ɛp kɛ̄ nɛɛ ye si du kɛ̄ dɛɛ̄ doo a! Dookɛ̄ Jizɔs kɔ baatɛ̄ doo, Jɛhova suā dɛ̄dɛɛ̄ nu a i kiiloo. A suā buā dɛ̄dɛɛ̄ zia a i le bee!
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Luk 13:24) “Agɛrɛaaloo tɛɛ̄ nudee a lu biya sī yii, nyɔnɛbee m kɔ i nɛ, booboo egbī eyii sa ba naale edap.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 13:24
Agɛrɛloo: Ale “Kiisī lo e wee si ekpo.” Zuurabahtɔ̄ Jizɔs ama kɔ kɛ̄ a lu ebɛɛ̄ doo lo esu dɛ̄dɛɛ̄ i piogi siātam lokwa i dap tɛɛ̄ nudee a biiya si. Bu ekɔaue ama, gbɛnɛ-edo e ɛma nu akiiloo ue ama kɔ “Su dɛ̄dɛɛ̄ o ekpo; Piiga kuma kɛ̄ o dap doo.” Bee ue Grik a kura a·go·niʹzo·mai waɛ loo bee ue Grik a kura a·gonʹ, sa gbɛnɛ-edo sɔ̄ a wee lu ekɔ ue kumaloo kɔ alu e’ɛma a lee. Bu kpa Hib 12:1, lu esu bee ue ama kɔā ue bu sidee a tɔɔ̄dɔ nu kumaloo “tee” dum Pya Nɛɛ Kraist gaa teera. Lu nage esu kɔā ue gbɛnɛ-edo sɔ̄ nua “epiaga” (Fil 1:30; Kɔl 2:1) ale “be” (1 Tim 6:12; 2 Tim 4:7). Lo bee ue Grik alu esu kɔā ue bu kpa Luk 13:24 ama lu e’ɛm nua “agɛrɛloo bu teera tee” (1 Kɔr 9:25), “piiga [lo dɛ̄dɛɛ̄ na ekpo]” (Kɔl 1:29; 4:12; 1Tim 4:10), le “be” (1 Tim 6:12). Nyɔɔbee ekɛɛrɛ a le dumɛ bee ue ama wee le lo e eeba bii laɛgɛloo, pio nɛɛ kɔ epiaga lo Jizɔs gaa bee kɔ nu kumaloo dap lu esu dooreloo nɛɛ a gaa bira bii laɛgɛloo lo a wee su dɛ̄dɛɛ̄ ye ekpo daā sa lɛa ɛrɛgeba nu a e yere ye muū loo lokwa a dap ɛrɛ ye ekpɛanu.
(Luk 13:33) Ɛrɛgekɛ̄ a le doo m ɛrɛ ekii nɔɔ na dee anii’ee le nyɔ’ee le lo dee a nyɔɔnɛ; nyɔnɛbee a naa dap lu edoo kɔ nɛɛ zue ue a pe kɛ̄ a naale Jerusalɛm.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 13:33
naa dap lu edoo: Ale “naa waɛ eyiga (naa waɛ ekɛɛrɛ).” Kuma sɔ̄ lɔgɔ mɔmanudɛɛ̄ Baibol naa kɔ baatɛ̄ kɔ mɛ elu efɛ Mɛsaia bie Jerusalɛm a, lo ekɛɛrɛ ama dap lu etap aāloo ue a le bu Dan 9:24-26. Gbaāloo wo, lo alu e’ɛmadɛɛ̄ kɔ pya Ju na ba efɛ nɛɛ mɔmanudɛɛ̄ a, eetɔɔ̄ na lo Mɛsaia, a kura kɔ elu bu lo buɛ̄. 71 pya a wee si tam tɔbiaɛ Sanhedrin, bee gbaa zɔŋia li Jerusalɛm, nyɔɔwo, elu edoā-ɛp pya alu edɛrɛ ue kɔ ba lu pya zue ue esah bie lo kɛ̄. Naa daba Jizɔs ebee ɛrɛ nage bu ekɛɛrɛ kɔ Jerusalɛm na a wee lu ewaara zɔɔ nɛ Bari le kɛ̄ a wee lu ekee nwiī naana pee loo Doonu Tɛɛ̄-yee bie a. Sɔ̄ sɔ̄ gaa kiisī, pya ue Jizɔs bee dooa gbɔ̄mɛɛ̄. A bee lu esu ye kuma kɛ̄ sī pya Sanhedrin li Jerusalɛm sa a lu ekɔ ye gbɛ. Sa a bee le bie Jerusalɛm taɛ kpaɛ̄ ekpadaɛ̄ bu lo buɛ̄ na a bee lu efɛ Jizɔs doodoo “nwiī naana pee Tɛɛ̄-yee” a.—1 Kɔr 5:7.
ƐRƐBA ENƆƆ̄ 30–ƐRƐTAA ENƆƆ̄ 5
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | LUK 14-16
“Kam Akiiloo Nwiī Pee Zɔ”
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 15:11-16
Ziī nɛɛ a bee ɛrɛ baɛ nwiī nɛɛdam: Pio gah loo kam akiiloo nwiī pee zɔ (ale “nwiī a bee pe”) lu keebee. A le yɛɛ ziī kam a nyɔɔ lo Jizɔs bee kɔ. Ziī nu alu keebee a le bu na gbanialoo a le bu wa tɔ lo a kɔ nu kumaloo. Bu pya dɔɔ̄na kam, gbɛnɛ-edo sɔ̄ Jizɔs wee kɔ ue kumaloo nu a naa le dum, doodoo keekee bee esaā, ale esuu ale nama gbanialoo a wee le yɛɛ tɛtɔ le pya zooro. (Mat 13:18-30; 25:14-30; Luk 19:12-27) Bu kam ama, nu Jizɔs gaa kɔ ue siī bah dɛɛ̄ na kaāna gbanialoo a le yɛɛ tɛ le pya ye nwiī nɛɛdam. Gbɛnɛ-edo nɛɛ a dā nu akiiloo e’ɛma ama naale ebee dap lu tɛ a ɛrɛ fɛgɛ doo wo ama. Kam ama kɔ toga toga toesaɛ̄ le wereloo lo i Tɛ a le li bunyɔɔ ɛrɛ loo pya ye miɔŋɔ a kɛnɛkɛ̄, lo aba a bee ye le loo gbaāloo lo aba a bee tɔɔ̄ dum pe sa obia lu.
lo nwiī lah: Dookɛ̄ a wee le doo bu Lok Mozis, tuatua nwiī na a wee su gbɛnɛ epoo nu a. (Deut 21:17) Nyɔɔwo, lo lo saaro a lu ekɔ nu kumaloo a bu kam ama bee le tuatua nwiī, a kura kɔ alɛɛ epoo nu lu baɛ sɔ̄ lo nwiī lah.
pee: Bee ue Grik a lu esu kɔā ue ama nu a kura na “lo elagiri (mmɛ keekee kɛ̄).” (Luk 1:51; Doonu 5:37) Bu kpa Mat 25:24, 26, a lu e’ɛm nua “fuuri lɛɛ.” Bu dɔ kpa kaɛ ama a lu esu nua pee nu, su nu daānu bu sīdee suānu naale loo.
tɔ̄tɔɔ̄dum pe: Ale “dum (lalagara) sa pee nu.” Dɔɔ̄na bee ue Grik a ye bee lu esu kɔā ue bu kpa Ɛfɛs 5:18; Tait 1:6; 1 Pit 4:4. Kuma sɔ̄ lo bee ue Grik ɛrɛ nage ekɛɛrɛ a le dumɛ tɔɔ̄dum pe a, ale pee nu, pio tatap Baibol su ue a kura “tɔɔ̄dum pee zɔ” kɔā ue.
wee nɛ ziā zi: Gbo nam ama bee lu nam a naa ɛɛ bu lok, nyɔɔwo, lo ama bee lu su kuma kɛ̄, saāŋa tam a naa bɔloo kɔ nɛɛ Ju a si.—Lev 11:7, 8.
ekpa nu: Lo bee te ale esuu te akura carob wee mɔ, sa ye ekpa wee lu gwani gwani dɛɛ̄ sa, a gbaaloo bee ue Grik a kura (ke·raʹti·on, “nwī gbagbara koo”), a bɛɛa sa bee mɛā koo. Gaa lu esu esuu te Carob kwaā nuede enyanya, nam tɔ le zi mmɛ ani’ee. Lo zege gbara bee yii bu naɛ nu mmɛ lo dɔ a bee kpɛ̄naloo ede nuede zi.—Buū nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 15:15.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 15:17-24
a kumaloo: Ale “o kɛ̄ sī.” Bee ue Grik a kura e·noʹpi·on, lo a kura na “kɛ̄ sī; kɛ̄ dɛɛ̄,” lu esu kɔā ue bu aba lo sīdee bu 1 Sam 20:1 bu tatap Baibol a kura Septuagint. Bu lo dɔ kpa kaɛ, Devid bee bip Jonatan kɔ: “Mɛ dua pɔrɔ na m bee doo kɛ̄ sī o tɛ a?”
pya tam: Lo nwiī lah bee nɔɔ̄ kɔ sɔ̄ e’ina e be e barae ye tɛ kɔ aa ye su e nua ye nwiī mɛ a su e ye nua ziī ye nɛɛ tam a wee kpɛ nu. Nɛɛ a le doo wo naa wee tɔɔ̄ bu gɔh kɛ̄ pya zooro wee tɔɔ̄, mɛ a wee le nɛɛ ee sa a wee lu ekue ye pio sɔ̄ sa a lu wee si tam aba ziī biradee lɛɛ a obia kii.—Mat 20:1, 2, 8.
kuɛ̄ ye nuunu loo: Ale “kuɛ̄ ye nuunu loo bu fɛgɛ.” Bee ue Grik alu esu kɔā ue a kura “kuɛ̄ nuunu loo bu fɛgɛ” lu edābeeloo nua bee ue a ɛrɛ ekpo a kura phi·leʹo, lo pio sɔ̄ alu ekue nua “lo ekuɛ̄ nuunu loo” (Mat 26:48; Maak 14:44; Luk 22:47) mɛ gbɛnɛ-edo sɔ̄ nu a kura na “ɛrɛ wereloo ye kumaloo” (Jɔn 5:20; 11:3; 16:27). Tɛ̄maloo e kāna ye muɛ̄ bu sīdee a tɔgɛ wereloo, le fɛgɛ doo wo, tɛ alu ekɔ nu kumaloo bu kam ama tɔgɛ kɛ̄ a ɛrɛ taɛ lo esu baɛ bah suā ye nwiī a bee kiiya doo.
ekue mɛ o nwiī: Pio nama kpa a bee lu e’ɛm sere kɛ̄ kɔ: “Sere mɛ doodoo ziī nɛɛ tam o wee kpɛnu,” mɛ pya lo aā e’ɛma yere kpotɛ̄ pya lo dɔɔ̄na a bee lu e ɛm tua sɔ̄, lo e’ɛma alu kaka. Pio pya enɔā kpa kɔ lo dɔɔ̄na ue a nyɔɔnɛ bee lu ekɔ yereloo lokwa a gbaaloo ue a le bu kpa Luk 15:19.
bɛloo . . . kpe nwī bah . . . kpa ekaɛ tɔ: Lo bɛloo naa bee le kunɛ bɛloo mɛ lo bɛloo a lee eenyɔɔ—naa daba lo bɛloo alu elo leere a wee lu eyereloo nɛɛ saanɛɛ a lu enwādɛɛ̄. Sɔ̄ a lu e yere kpe bah ye nwiī tɔgɛ toesaɛ̄, le fɛgɛ, gbaāloo ka le enwādɛɛ̄ lo a nɛ ye nwiī. Kpe bah le kpa ekaɛ tɔ naa wee lu enɛ pya zooro. Nyɔɔwo, ye tɛ gaa bee doo kɔ a lu edābeeloo kɔ e sua e ye nwiī nua taɛ nɛɛ a nuuna ye butɔ.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī Akiiloo Bari
(Luk 14:26) “Lo a le ɛrɛgeba nɛɛ lu mɛ loo sa a naa baaloo ye tɛ, le ka, le wa, le miɔŋɔ, le pya wuga nɛɛdam, le pya wuga gbobia, iī, le kunɛ alɛɛ dum, naale edap lu nɛɛ a mɛ nyɔɔnɛ dumɛ.
nwtsty nu esu nɔā nu nyɔɔ Luk 14:26
baaloo: Bu Baibol, bee ue a kura “baaloo” ɛrɛ gbɛnɛ-edo nua a kura. Dap tɔgɛ kɛ̄ nɛɛ ɛrɛ biirabu doo tɛ̄maloo bee a lu ekpooge pɔrɔ, lo a zū nɛɛ kɔ a yere muū loo pya dɔɔ̄na. Ale a dap lu e agabah ekɛɛrɛ a tɔgɛ kɔ bu a naa ɛɛ loo ziī nu ale ziī nɛɛ. Lo a doo kɔ lo nɛɛ aa ɛrɛ lɔgɔ nu edoo kiikɛ̄ lo nɛɛ ale lo nu le. Ale lo bee ue dap nage kura lo e ɛrɛ nwīgbagbara wereloo kumaloo ziī nɛɛ. Bu edobah, lu ekɔ ue kumaloo Jekob kɔ a “baaloo” Leah sa wereloo Rachel, nu lo ama kura na bee a wereloo Rachel ee kɛ̄ a wereloo Leah doo (Jɛn 29:31; Deut 21:15), e a lu nage esu bee ue ama kɔā ue bu pya dɔɔ̄na kpa a bee lu e’ɛm bu dee pya Ju. Nyɔɔwo, naale nu Jizɔs gaa bee kɔ na bee pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ a ɛrɛ baaloo kumaloo pya wa butɔ le loo ɛnia aba, nyɔɔbee lo ama ebe pya dɔɔ̄na dɔ Kpa Kaɛ. (Dooreloo Maak 12:29-31; Ɛfɛs 5:28, 29, 33.) Bu ekɔa ue ama, bee ue “baaloo” dap lu etap nua “lo e ɛrɛ nwīgbagbara wereloo.”
(Luk 16:10-13) “Nɛɛ a bɔloo eture nyiɛ loo bu nwīgbagbara nu bɔnage loo eture nyiɛ loo bu lo gbɛnɛ nu; e nɛɛ a naa lu kaāna bu nwīgbagbara nu naa lunage kaāna bu lo gbɛnɛ nu. 11 Nyɔɔwo lo a le a naa lu egbī a muɛ̄ kɔ a lu eture a nyiɛ loo bu zɔ pɔrɔ dogo, mɛɛ na a esu kaāna zɔ a yere kɛ̄ bah? 12 E lo a le a naa lu egbī a muɛ̄ kɔ o bɔloo eture nyiɛ loo bu nu dɔɔ̄na nɛɛ, mɛɛ na a enɛ a nu a lu lo olo a? 13 Lɔgɔ nwiī-tɔ naale edap si tam doodoo zooro nɛ baɛ tɛ; nyɔnɛbee a ebaaloo ziī sa wereloo elua, ale a su loo ye yere loo ziī, sa ɛp elua kuma kɛ̄. Buii le dap si tam nɛ Bari le zɔ.”
w17.07 8-9 ¶7-8
Gbīgbī Kaāna Zɔ
7 Buū Luk 16:10-13. Nwiī tɔ a le bu kam Jizɔs bee yii gbo loo zɔ nɛ ye loo. Kɛādoo, Jizɔs bee yere mɛm loo pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ kɔ ba a yii gbo li bunyɔɔ sa ba aa ɛrɛ wiibu. Pya dɔ Kpa Kaɛ a nyɔɔnɛ edoba bu kam ama ɛrɛ nu edoo loo “zɔ pɔrɔ dogo” gbaāloo tɔɔ̄ kaāna nɛ Bari. Kpog-bee ue a le bu ue Jizɔs na bee i dap ‘bɔloo ture nyiɛ loo’ ale baɛ bee pya lo zɔ sɔ̄ ie ɛrɛ. Bu mɛ sīdee?
8 Ziī sīdee a sira leere lo i dap tɔgɛ kɔ i bɔloo ture nyiɛ loo kii kɛ̄ i zɔ le na lo e nɛ i kpugi sa yeā kpotɛ̄ tam zue ue lo Jizɔs e bee kɔ sere kɛ̄ kɔ a gaa le sudɔ. (Mat 24:14) Ziī zege nwiī gbobia alu India bee sere ekpo sa wee tɛrɛ kpugi bu kina kina, sa a wee oo nage ye nu bii lokwa a ɛrɛ kpugi etɛrɛ bu. Sɔ̄ kpugi e mma bu lo ekpo, a bee dɔɔ̄ lo kpugi kɔ alu esu siātam zue ue. Ziī wuga nɛɛdam alu India a wee foh ibzoo bee dɔɔ̄ gbɛnɛkpo ibzoo nɛ tɔ naa tam a wee tap ue li Malayalam, a bee ɛrɛ ekɛɛrɛ kɔ kuma sɔ̄ pya lo tɔ tap ue wee yaɛ ibzoo a, sɔ̄ a wa nɛ e yerebah doo kɔ nu a dɔɔ̄ a dɔbiī ee sɔ̄ e bee nɛ kpugi. Lo ama lu su kaāna suānu daānu. Kɛ̄ pya wuga a le Greece wee doo nage lo, ba wee dɔɔ̄ olive oil, cheese, le pya dɔɔ̄na nuede ture Bɛtɛl gbɛnɛ-edo sɔ̄.