Kɛ̄ pya ue ale bu Kpa Enɔānu I Tɔɔ̄dum Pya Nɛɛ Kraist Le I Tam Zue Ue lu esu aā
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 2-8
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | MUMUUNA 7-9
“Gbɛnɛ Eku Nɛɛ A Naa Ɛrɛ Buā Lu Enɛ Leelee Tɛ̄mabah Jɛhova”
(Mumuuna 7:9) Sɔ̄ pya lo ba ama etɛ̄na m bee muɛ̄, e ɛp, gbɛnɛ-edo nɛɛ lo lɔgɔ nɛɛ naa dap wa buū, aā bu dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ le dɛ̄dɛɛ̄ edo le pya nɛɛ, le muɛ̄ ue, le yira kɛ̄ si kasi mɛnɛ a, le kɛ̄ si Nwiī-naana-pee, sa yaa ɛɛ bɛloo, e lah zoo le wa bah.
it-1 997 ¶1
Gbɛnɛ-edo Nɛɛ
Lo ama doo kɔ i bip kɔ: Lo a le pya lo “gbɛnɛ-edo nɛɛ” lu pya ba e’ɛrɛ kpɔā sa tɔɔ̄ a kɛnɛkɛ̄, tɛɛ̄ doodoo wa na alu ekɔ ba le ‘eyira kɛ̄sī kasi mɛnɛ Bari le Nwiī-naana-pee’ ani? (Mum 7:9) Pio sɔ̄, sɔ̄ Baibol kɔ nɛɛ ‘yira,’ a gaa tɔgɛ kɛ̄ nɛɛ ale eku pya nɛɛ ɛrɛ ewonu ale dɔ ka aābah lo nɛɛ ba le eyira kɛ̄sī a doo. (Yɔɔ 1:5; 5:5; Kam 22:29, AT; Luk 1:19) Kɛādoo, bu lo ekobee loo kpa Mumuuna i aa a, “pya mɛnɛ-buɛ̄ nyɔuwe, le pya gbɛnɛ nɛɛ, le pya nɛɛ bee lo nɔ̄, le pya mɛnɛ, le pya ekpo, le dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ, zooro le nɛɛ a ɛrɛ ye loo” lu ekɔ ba gbī egɔ̄ wa loo “lɛɛ sī Nɛɛ ale ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ kasi mɛnɛ le lɛɛ loo saŋ Nwiī-naana pee a: nyɔnɛbee gbɛnɛ dee wa saŋ elua, e mɛɛ̄ na a edap ye yira kɛ̄ sī a?” (Mum 6:15-17; dooreloo Luk 21:36.) Nyɔɔwo a bee kɔ pya “gbɛnɛ-edo nɛɛ” a, lu ebɔŋɛnɛloo aāloo pya nɛɛ a bee lu ekpɔā bu lo sɔ̄ saŋ, pya ba bee dap “yira” doodoo pya a bee lu eyere kpotɛ̄ tɛ̄mabah Bari le Nwiī-naana pee a.
(Mumuuna 7:14) E m kɔ ye nɛ, “Nɛɛ-a-mɛ-ɛrɛ, olo sua.” E a kɔ mɛ nɛ, “Ba alaba ama na pya ba bee aa bu gbɛnɛ etɛɛrɛloo a, e ba loga wa bɛloo sa doo kɔ ba a ɛɛ bu miī Nwiī-naana pee.
it-2 1127 ¶4
Etɛɛrɛloo
Sɔ̄ nu a luge tup le lop zua etɛ̄na aā sɔ̄ a bee lu egbeesī Jerusalɛm, bee lu ekɔ nɛ nɛɛ lɛɛratam Jɔn akiiloo lo gbɛnɛ eku nɛɛ a aa dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ, edo, le pya nɛɛ, kɔ: “Ba alaba ama na pya ba bee aa bu gbɛnɛ etɛɛrɛloo a.” (Mum 7:13, 14) Sɔ̄ lo kɛ̄ kɔ, gbɛnɛ eku nɛɛ a, ‘aa bu gbɛnɛ etɛɛrɛloo’ tɔgɛ kɔ ba tɛɛ̄ yeebah. Lu eyere kpotɛ̄ ue ama tɛ̄maloo nu alu e’ɛm bu kpa Doonu pya Nɛɛ lɛɛratam 7:9, 10, lo a kɔ: ‘Bari bee le loo Josɛf, sa ye zuura lɛɛ bu dɛ̄dɛɛ̄ ye etɛɛrɛloo.’ Kɔ a bee lu ezuura Josɛf lɛɛ bu dɛ̄dɛɛ̄ ye etɛɛrɛloo nae aba nu a kura na bee alu enɛ ye ekpo kɔ a tama pya ye taāŋa, mɛ a kura nage kɔ a bee tɛɛ̄ yeebah pya tɔga a bee tɛɛ̄ bu.
(Mumuuna 7:15-17) “Nyɔɔ lo ba ama na ba le kɛ̄ sī kasi mɛnɛ Bari a, sa ye si tam nɛ edɛɛ̄ le pie bu ye tɔ kaɛ; e nɛɛ a e’ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ kasi mɛnɛ a eyaari ye tɔkpo wa nyɔɔ. 16 E loo wa naale elɛɛna, e oo wa naale ekaŋana; e due naale ezimana wa ale miāmiāloo. 17 nyɔnɛbee Nwiī-naana-pee lo a le taɛ yɛɛ kasi mɛnɛ a e’ɛp wa doodoo nɛɛ tɔɔ̄loo naana pee sa wa ture mmɛ lo ezi-maā dum; e Bari esiŋana dɛ̄dɛɛ̄ maā-to wa lɛɛ dɛɛ̄.”
it-1 996-997
Gbɛnɛ-edo Nɛɛ
Wa Nukuādɛɛ̄. Nu edoo kɔ i dābeeloo nu lo “gbɛnɛ edo nɛɛ” lu le bu kpa mumuuna 7 ekobee le pya lo dɔ Kpa Kaɛ alu e’ɛm ye baraloo. Mumuuna 7:15-17 kɔ Bari ‘eyaari ye tɔkpo wa nyɔɔ,’ le kɔ a gaa le ture wa mmɛ loo “ezimaā dum,” le kɔ Bari esiŋana “dɛ̄dɛɛ̄ maāto wa lɛɛ dɛɛ̄.” Bu kpa Mumuuna 21:2-4 i gbī aba lo dua ekɔa ue muɛ̄ lo a kɔ: ‘Tɔ kpo lo Bari le loo pya nɛɛ,’ a ‘gaa le siŋana dɛ̄dɛɛ̄ maāto wa lɛɛ dɛɛ̄,’ e ‘luh naale elena.’ Ue mɔmanudɛɛ̄ a le a kɛ̄ ama naa gaa kɔ nu akiiloo pya nɛɛ a le bunyɔɔ, lo kɛ̄ aā Jerusalɛm sira aa,’ mɛ yɛɛ miɔŋɔ nɛɛ a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī A Le Bu Baibol
(Mumuuna 7:1) Sɔ̄ alɛ ama etɛ̄na m bee muɛ̄ nia pya ɛnjɛl ba le nia bee gah nyɔuwe, sa aa nia efɔp lo nyɔuwe agɛrɛ, lokwa lɔgɔ efɔp naa fuuri nyɔuwe, ale nyɔɔ gbɛnɛ pɛnɛ ale nyɔɔ ɛrɛgeba te.
re 115 ¶4
Ā’āɛmɛ pya Izrɛl lo Bari
4 Bu kaka, nia pya lo ɛnjɛl ama tɔɔ̄dɔ nia eku pya ɛnjɛl lo Jɛhova gaa su aā biaɛ mmɛ sɔ̄ a bee lu etubobaloo. Sɔ̄ pya ɛnjɛl a e’iye pya lo efɔp saŋ a aabah Bari kɔ a zip barasī mmnyɔɔ, dee kerekɛ̄, barasī enaani wee sira aa, le barasi enaani wee dɛp kii, lo gbegbee gaa le lu gbɛnɛ. A gaa le ebee taɛ kɛ̄ Jɛhova bee su nia efɔp lagiri sa gbema pya nɛɛ Elam a dee kere a doo, mɛ a naale elu nyɛŋia. (Jeremia 49:36-38) Lo fii efɔp a agaba ama gaa le gbeesī nu eenyɔɔ lo “fii efɔp” Jɛhova bee su gbemasī edo Amɔn a. (Amos 1:13-15) Kunɛ zii gah a aa loo bɔŋanaloo Setan a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ naale edap yira baɛ dee gbɛnɛ saŋ Jɛhova sɔ̄ a gaa le nɛ ka a kuu ye bɛbɛɛ mmɛ deedee.—Le-yɔɔ 83:15, 18; Aisaia 29:5, 6.
(Mumuuna 9:11) Ba ɛrɛ ɛnjɛl lo abyss nua wa mɛnɛ; ye bee bu Hibru na Abadon, e bu Grik a kura Apɔlion.
it-1 12
Abadon
Abadon, ɛnjɛl loo abyss—mɛɛ̄ na a kura wo ani?
Kɛādoo, bu kpa Mumuuna 9:11, bee a kura “Abadon” na “ɛnjɛl lo abyss.” Bee pya Grik a soadɛɛ̄ na Apɔlion lo a kura “Nɛɛ gbeesi nu.” Bu 19 sɔ̄ o’oo tup zua a, pya nɛɛ bee piiga lo etɔgɛ kɔ lo e’ɛma ama gaa kɔ mɔmanudɛɛ̄ a kiiloo pya nɛɛ a le doodoo Ɛmpɛrɔ Vespasian, Muhammad, gbaā nage loo Napoleon, e a bee lu esuā ye loo kɔ ɛɛ ɛnjɛl “Setan.” Mɛ a lee kɔ alu eyere nukuādɛɛ̄loo kɔ bu kpa Mumuuna 20:1-3 lo ɛnjɛl a ɛrɛ “igarabū lo abyss” a, lu etɔgɛ kɔ ɛɛ na nɛɛ Bari yere aā bunyɔɔ. E nu a tɔgɛ kɔ a naale ɛnjɛl Setan na bee, a bɔp Setan sa ye top tɛrɛ bu abyss. Sɔ̄ Baibol a kura The Interpreter’s Bible gaa kɔ ue kumaloo ue a le bu kpa Mumuuna 9:11, a kɔ: “Kɛādoo, Abadon naale ɛnjɛl lo Setan mɛ lo Bari, lo a gaa si tam lo egbeesī pya nu Bari kɔ a gbee.”
Bu kpa pya Hibru lo i nɔ sa ama, a sira kɔ ‘avad dohn’ yɔ lo bee ue a kura Sheol le luh gbaaloo. Bu kpa Mumuuna 1:18 i dā ue Jizɔs lo a kɔ: “M le dum mmɛ dee a naa tah, sa m ɛrɛ dɛ̄dɛɛ̄ igara lo luh le lo Hedis.” Luk 8:31 tɔgɛ kɔ a ɛrɛ ekpo loo abyss. Kɔ a ɛrɛ ekpo esu gbemasī nu, gbaā nage loo ekpo egbemasī Setan, sira pie bu kpa Pya Hibru 2:14, lo a kɔ Jizɔs ɛrɛ epoo bu namloo le miī lokwa “tɛ̄maloo [ye] luh a epee ekpo nɛɛ a bee ɛrɛ ekpo luh, lo a le pɔrɔ-edɔɔ̄.” Bu kpa Mumuuna 19:11-16 a sira kaāna kɔ a lu ekure ye Nɛɛ gbeesī nu.—Buū APOLLYON.
Buū Baibol
(Mumuuna 7:1-12) Sɔ̄ alɛ ama etɛ̄na m bee muɛ̄ nia pya ɛnjɛl ba le nia bee ga nyɔuwe, sa aa nia efɔp lo nyɔuwe agɛrɛ, lokwa lɔgɔ efɔp naa fuuri nyɔuwe, ale nyɔɔ gbɛnɛ pɛnɛ ale nyɔɔ ɛrɛgeba te. 2 E m bee muɛ̄ dɔɔ̄na ɛnjɛl a aa kɛ̄ enaani wee sira aa, a ɛrɛ nu eyeā nukuādɛɛ̄ loo Bari a le dum, e a gae su gbɛnɛ muɛ̄ wimakpā nɛ nia pya ɛngɛl a, pya a bee lu enɛ ekpo lo egbeā nyɔuwe le gbɛnɛ pɛnɛ, 3 kɔ, “Bui aa gbee nyɔuwe, ale gbɛnɛ pɛnɛ, ale te, mmɛ sɔ̄ i eyere nukuādɛɛ̄ loo pya zooro pya ilii Bari nyɔɔ wa gbɔɔsī.” 4 E m bee dā buā pya a le eyere nukuādɛɛ̄ loo, ɛrɛba tup le lop le niā sɔ̄ baɛ boo le lop tup pya a bee lu eyere nukuādɛɛ̄loo aā bu dɛ̄dɛɛ̄ edo Izrɛl, 5 aā bu edo Juda lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup a bee lu eyere nukuādɛɛ̄ loo, aā bu edo Reuben lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup, aā bu edo Gad lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup, 6 aā bu edo Asha lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup, aā bu edo Naftali lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup, aā bu edo Manase lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup, 7 aā bu edo Simeon lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup, aā bu edo Livai lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup, aā bu edo Isaka lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup 8 aā bu edo zebulun lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup, aā bu edo Josef lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup, aā bu edo Benjamin lop le baɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup a bee lu eyere nukuādɛɛ̄ loo. 9 Sɔ̄ pya lo ba ama etɛ̄na m bee muɛ̄, e ɛp, gbɛnɛ-edo nɛɛ lo lɔgɔ nɛɛ naa dap wa buū, aā bu dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ le dɛ̄dɛɛ̄ edo le pya nɛɛ, le muɛ̄ ue, le yira kɛ̄ sī kasi mɛnɛ a, le kɛ̄sī Nwiī-naana-pee, sa yaa ɛɛ bɛloo, e lah zoo le wa bah, 10 Sa su gbɛnɛ muɛ̄ wimakpā, kɔ: “Kpɔā le nɛ ilii Bari lo a ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ kasi mɛnɛ le lo Nwi-naana-pee!” 11 E dɛ̄dɛɛ̄ pya ɛnjɛl bee yira tɛɛ̄ ɛŋɛnɛ kasi mɛnɛ a, le pya ka nɛɛ a, le nia nu a le dum, sa wɛadɔ kɛ̄sī kasi mɛnɛ a, sa tuabah kɛ̄ nɛ Bari, 12 Kɔ: “Amɛn! Leelee le ka le suānu le yaa le enwadɛɛ̄ le ekpo le e’agaloo a le nɛ ilii Bari mmɛ dee a naa tah! Amɛn.”
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 9-15
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | MUMUUNA 10-12
“ ‘Baɛ Nɛɛ Ekeebee’ A Bee Lu Efɛ Lu E Obara Sere Dum”
(Mumuuna 11:3) E m nɛ baɛ na nɛɛ ekeebee ekpo ezoma ue taa boo le taa tup dee a, sa yaa bɛ biirabu.”
w14 11/15 30
Ebip Pya a Buū Bip
Ba mɛɛ̄ na baɛ nɛɛ ekeebee a lu ekɔ nu kumaloo bu kpa Mumuuna 11 ekobee a?
Kpa Mumuuna 11:3 kɔ ue kumaloo baɛ nɛɛ ekeebee lo ba ezue ue loo 1,260 biradee. Lo e’ɛma sikɛ̄ kɔ lo namkuɛ e “be [wa] eeba, sa wa fɛ.” Mɛ sɔ̄ “taa biradee le siga” etɛ̄na, baɛ pya nɛɛ ekeebee ama elu obara sere dum, sa alu nyɛŋia loo pya nɛɛ.—Mum 11:7, 11.
Ba mɛɛ̄ na baɛ lo nɛɛ ekeebee a? Pya nu a le bu lo e’ɛma yerebah i nɛ kɔ i suā wa loo. Tuatua, lu ekɔ i nɛ kɔ ba tɔɔ̄dɔ “baɛ te olive le baɛ nu sere numiā nyɔɔ.” (Mum 11:4) Lo ama doo kɔ i nyɛŋia bu nu sere numiā nyɔɔ le baɛ te olive a lu ekɔ bu mɔmanudɛɛ̄ Zekaria. Pya te olive ama lu ekɔ a tɔɔ̄dɔ “baɛ nɛɛ a bee lu etɔ̄ nɔɔ̄ bee,” lo a le, Mɛnɛ Zerubabɛl le Gbɛnɛ Nɛɛ Ewɔp Joshua, “a yira kpaɛ̄ Jɛhova loo dɛ̄dɛɛ̄ nyɔuwe.” (Zek 4:1-3, 14) Eree baɛ, lu ekɔ baɛ pya lo nɛɛ ekeebee si tam nyɛŋia bee Mozis le Elaija.—Dooreloo Mumuuna 11:5, 6 gbaāloo Buā 16:1-7, 28-35 le 1 Pya Mɛnɛ 17:1; 18:41-45.
Amunu nu a bee ziī na baɛ ue ama ɛrɛ a? Bu ziī ziī ɛɛ, e’ɛma ama kɔ nu akiiloo pya nɛɛ Bari alu etɔ̄ nɔɔ̄ bee a su zaāsī bu e’aga sɔ̄ tɛ̄ŋaloo. Nyɔɔwo bu dooa gbɔ̄mɛɛ̄ ue a le bu kpa Mumuuna 11 ekobee, pya wuga a bee lu etɔ̄ nɔɔ̄ bee a, bee su zaāsī sɔ̄ a bee lu ewu Buɛ̄-mɛnɛ Bari li bunyɔɔ a bu zua 1914; e ba bee zue ue bu “bɛ biirabu” loo taa zua le siga.
Sɔ̄ wa zua zue ue bu bɛ biirabu e’ina kuma, bee lu efɛ pya a bee lu etɔ̄ nɔɔ̄ bee ama bu sīdee a tɔɔ̄dɔ nu sɔ̄ a bee lu eyere wa kpɔgɔrɔ bu nwīkere sɔ̄, lo a le taa biradee le siga a tɔɔ̄dɔ nu. Aā loo kɛ̄ pya dam baara pya nɛɛ Bari ɛp nu doo, wa esiatam elua efɛ lo a doo kɔ pya wa baa a ɛrɛ ɛɛbu.—Mum 11:8-10.
Kerewo, lo edoo gbɔ̄mɛɛ̄ ue a bee lu ekɔ bu lo mɔmanudɛɛ̄, sɔ̄ taā bira dee le siga a e’ina kuma, baɛ nɛɛ ekeebee a bee lu efɛ a bee obia le dum. Naale aba kɔ a bee lu elɛɛ pya a bee lu etɔ̄ nɔɔ̄ bee a kpɔgɔrɔ, mɛ keebee dɔ tam bee lunage enɛ pya nɛɛ a bee bɔloo ture nyiɛloo aābah Bari tɛ̄mabah Nɛɛ a wa ɛrɛ Jizɔs Kraist. Bu zua 1919, ba bee le yɛɛ pya a bee lu etubobaloo nua “zooro a bɔloo eture nyiɛ loo sa suā nu” lo enɛ nuede bu edɔɔ̄ pya nɛɛ Bari bu kpɛ̄dumɛ dee.—Mat 24:45-47; Mum 11:11, 12.
A ɛɛrɛ i bu kɔ kpa Mumuuna 11:1, 2 su pya lo siranu dooreloo sɔ̄ a elu edo tɔkaɛ bu edɔɔ̄. Malaki 3 ekobee kɔ nage nu akiiloo aba lo dua ɛ’ɛp tɔkaɛ bu edɔɔ̄ le sɔ̄ a gaa le elu e’ɔ̄ŋana lo tɔkaɛ. (Mal 3:1-4) Kuma mɛ sɔ̄ na tam ɛ’ɛp le ɔ̄’ɔ̄ŋana lo tɔ kaɛ ama esu ani? A bɔātɛ̄ aā bu zua 1914 mmɛ bagara sɔ̄ loo zua 1919. Lo kere sɔ̄ ama lu 1,260 biradee (lo a le 42 enɔɔ̄) le lo taa biradee le siga a tɔɔ̄dɔ nu lo kpa Mumuuna 11 ekobee kɔ ue kumaloo a.
Ɛp kɛ̄ a i ɛɛrɛ bu doo kɔ Jɛhova enɔɔ̄na lo tam ɔ̄ŋana nu bu edɔɔ̄ lo e ɛɛrɛ ziī eku nɛɛ lo esiā ye tam! (Taitɔs 2:14) Dɔɔ̄na, i tɔgɛ nia loo edoba pya zooro alu etɔ̄ nɔɔ̄ bee lo ba bee su zaāsī bu sɔ̄ doā-ɛp lo a lu baɛ lo nɛɛ ekeebee a tɔɔ̄dɔ nu a.
(Mumuuna 11:7) E ɛrɛgeba sɔ̄ ba esaa wa ekeebee, lo nam-kuɛ a aa abyss ebe nɔ̄ wa pima sa wa be eeba, sa wa fɛ.
(Mumuuna 11:11) Mɛ sɔ̄ taa bira dee le siga etɛ̄na, piogi dum a aa bah Bari bee wa yii bu, e ba yira nyɔɔ baɛ tɔ wa, sa gbɛnɛ bɔɔ dɔ nyɔɔ pya a wa muɛ̄.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī A Le Bu Baibol
(Mumuuna 10:9, 10) E m gae si loo ɛnjɛl sa ye kɔ nɛ kɔ a nɛ mɛ nwīgbagbara ui kpa a: e a kɔ mɛ nɛ, “su ye sa de; elu a lee bu, mɛ ekpe doodoo nɔɔ̄ yaayo a bu egā.” 10 E m bee su nwīgbagbara ui kpa a lɛɛbah ɛnjɛl sa ye de, e a bee kpe doodoo nɔɔ̄ yaayo mɛ bu egā, mɛ sɔ̄ m edea ye, bu mɛ bee lu lee.
it-2 880-881
Ui kpa
Su Daānu Bu Sīdee A Tɔɔ̄dɔ Nu. Ɛrɛ gbɛnɛ-edo kɛ̄ a le bu Baibol, alu esu bee ue a kura “ui kpa” kɔāue bu sidee a tɔɔ̄dɔ nu. Ezekiel le Zekaria bee muɛ̄ ui kpa alu e’ɛm nu nyɔɔ baɛ naɛsī. Kuma sɔ̄ a wee le aba ziī naɛsī loo ui kpa na ba wee ɛm nu a, e’ɛma nu a sira baɛ naɛsī loo a dap tɔgɛ dua kɛ̄ lo biaɛ alu e’ɛm nyɔɔ lo ui kpa kuī sa lu kiri kiri doo. (Ezek 2:9–3:3; Zek 5:1-4) Bu mɔmanudɛɛ̄ ale bu kpa Mumuuna, nɛɛ a le nyɔɔ kasi mɛnɛ a aara ui kpa a ye le bara bale a, ɛrɛ ɛrɛba nu ā’āɛmɛ, lo a doo kɔ lɔgɔ nɛɛ aa dap muɛ̄ nu alu e’ɛm bu mmɛ sɔ̄ Nwiī-naana-pee Bari ekpaāna. (Mum 5:1, 12; 6:1, 12-14) Sɔ̄ a esaa, bu aba lo mɔmanudɛɛ̄, bee lu enɛ ziī ui kpa Jɔn kɔ a de. A bee kpe nu Jɔn mɛ bu ye li a bee lu lee. Kuma sɔ̄ lo ui kpa le ɛɛa sa a naa lu e’āɛmɛ a, a bee dap waɛ edābeeloo. A bee “kpe” loo Jɔn lo e’muɛ̄ yereue ale bu lo ui kpa a, mɛ a bee lu lee lo ekɔ pya yereue a le bu dookɛ̄ a bee lu ekɔ ye nɛ doo. (Mum 10:1-11) Ezekiel bee muɛ̄ nage dua lo kɛ̄tɔɔ̄ ama sɔ̄ a bee lu enɛ ye ui kpa “yɔɔ to le baāŋa le muɛ̄ pɔrɔ” le bu.—Ezek 2:10.
(Mumuuna 12:1-5) E gbɛnɛ nu edoba bee lu emuɛ̄ li bunyɔɔ, ziī wa a yaa due doodoo bɛloo, e enɔɔ̄ ye le kɛɛ̄ baɛ tɔ, e ye nyɔɔ ekobee pɛgɛrɛ eebah lo lop le baɛ zina; 2 e bu le ye loo, sa a wiikpā sɔ̄ bu gaa ye dam gaa ye yɔ lo emaɛ̄ nwiī. 3 E m muɛ̄ lo dɔɔ̄na edoba nu le bunyɔɔ; e’ɛp, ziī gbɛnɛ miīmiī dragɔn, a ɛrɛ ɛrɛba ekobee le lop koo, e ɛrɛba pɛgɛrɛ mɛnɛ le nyɔɔ ye ekobee. 4 Ye zū bee zuura ziī sɔ̄ taa kɛmkɛm zina lo bunyɔɔ, sa wa taābaloo tɛrɛ kɛnɛkɛ̄. E lo dragɔn bee yira kɛ̄sī wa lo a gaa le bee maɛ̄ nwiī, lokwa a yɔgara ye nwiī ɛrɛgeba sɔ̄ a emaɛ̄; 5 E a gae maɛ̄ ziī nwiī nɛɛdam, nɛɛ a esu nwī tum kpe bɛma dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ, mɛ ye nwiī bee lu e’āŋana ye lɛɛbah kuma kɛ̄ Bari le kɛ̄ ye kasi mɛnɛ le.
it-2 187 ¶7-9
Dam Nwiī
Bu mɔmanudɛɛ̄ nɛɛ lɛɛratam Jɔn a le bu kpa Mumuuna, a bee muɛ̄ ziī wa a le bunyɔɔ a gaa wiikpā “sɔ̄ bu gaa ye dam gaa ye yɔ loo emaɛ nwiī.” Nwiī a bee mɛā a bee le “ziī nwiī nɛɛdam, nɛɛ a esu nwī tum kpe bɛma dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ.” Kaɛlɛɛ kɛ̄ dragɔn a piiga lo eyɔgara ye doo, “ye nwiī bee lu e’āŋana ye lɛɛbah kuma kɛ̄ Bari le le kɛ̄ ye kasi mɛnɛ le” (Mum 12:1, 2, 4-6) Kɔ alu esu lo nwiī kuma kɛ̄ Bari le tɔgɛ kɛ̄ Bari su baɛ bah ye suā nua alɛɛ nwiī doo, dookɛ̄ doonu pya Izrɛl a dee kere wee le doo, a wee lu esu nwiī a mɛā aā bɛɛ kɛ̄ si ye tɛ lokwa a ye su. (Buū BIRTH.) Lo ba ama tɔgɛ kɔ lo “wa” a, na “wa” Bari lo a le “Jerusalɛm a le nyɔɔ” a lu ka Kraist le pya ye wuga bu edɔɔ̄.—Gal 4:26; Hib 2:11, 12, 17.
A lu kaka kɔ “wa” Bari li bunyɔɔ ɛrɛ e mma, e a naale e’ɛrɛ ezialoo bu namloo sɔ̄ e maɛ̄ nwiī. Nyɔɔwo, bu sīdee a tɔɔ̄dɔ nu lo dam nwiī gaa le doo kɔ wa a, a dābeeloo kɔ ye sɔ̄ maɛ nwiī ewara lookɛ̄, sa a tɔɔ̄ bu ɛmadɛɛ̄.—Mum 12:2.
Mɛɛ̄ na “Nwiī-nɛɛdam” ama elu a? A gaa le “su nwī tum kpe . . . bɛma” dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ. Lo ama bee lu ekɔ kumaloo mɛnɛ Mɛsaia li bu kpa Le-yɔɔ 2:6-9. Jɔn bee muɛ̄ lo mɔmanudɛɛ̄ sɔ̄ nyɔɔnyɔɔ sɔ̄ etɛ̄na aā sɔ̄ mɛ’mɛā le aakɛ̄ bu luh Kraist. Nyɔɔbee wo, a sira kɔ lo mɔmanudɛɛ̄ gaa kɔ nu akiiloo mɛ’mɛā Buɛ̄-mɛnɛ Mɛsaia kɛ̄bah Nwiī-nɛɛdam Bari lo a le Jizɔs Kraist, lo sɔ̄ a bee lu elɛɛ ye kɛ̄ bu luh, “ɛŋɛtɛ̄ bara bale Bari, dɛ̄dɛɛ̄ dee gaa ɛmadɛɛ̄ mmɛ kuma sɔ̄ elu esu pya ye dam baara nua ye nu dɛrɛ baɛ tɔ nyɔɔ.”—Hib 10:12, 13; Yɔɔ 110:1; Mum 12:10.
Buū Baibol
(Mumuuna 10:1-11) E m bee muɛ̄ dɔɔ̄na ɛnjɛl a ɛrɛ gbɛnɛ ekpo a aa bunyɔɔ dɔ alu esu biira bunyɔɔ ye uuloo doodoo bɛloo, e gūnugū le ye ekobee, le ye sī doodoo due, e baɛ tɔ ye doodoo kpo miā. 2 A bee ɛrɛ nwīgbagbara ui kpa a ye le bah a le eyeea. A bee sere baɛ tɔ ye, lo bale nyɔɔ gbɛnɛ pɛnɛ, e lo bakie nyɔɔ kɛnɛkɛ̄. 3 E a bee su gbɛnɛ muɛ̄ wimakpā, doodoo kpā sasa-ekpo; sɔ̄ a pɔm, ɛrɛba muɛ̄ naanyɔɔ esiā muɛ̄. 4 Sɔ̄ ɛrɛba muɛ̄ naanyɔɔ esiā muɛ̄ m bee ina lo e’ɛm, mɛ m bee dā ziī muɛ̄ aa bunyɔɔ kɔ, “Su nu āɛmɛ nu ɛrɛba muɛ̄ naanyɔɔ bee kɔ, e o aa ɛm.” 5 E ɛnjɛl lo m bee muɛ̄ a le yira nyɔɔ gbɛnɛ pɛnɛ le nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ bee dana bara bale ye nɛ bunyɔɔ, 6 sa yira yii tɛ̄maloo nɛɛ a le dum mmɛ dee anaa tah, nɛɛ a bee dɛm bunyɔɔ le nu a le bu, le nyɔuwe le nu a le bu, le gbɛnɛ pɛnɛ le nu a le bu, kɔmɛ lɔgɔ dɔɔ̄na pee sɔ̄ naa lena, 7 mɛ bu gbo dee dɔɔ̄ni esiā muɛ̄ tɛ̄maba lo eree ɛrɛba ɛnjɛl a, nu gɔā lo Bari elu e’mmɛ dookɛ̄ a bee zue nɛ pya ye zooro pya zue ue Bari doo. 8 E muɛ̄ lo m bee dā a aa bunyɔɔ a mɛ sinagekɛ̄ kɔ ue nɛ, kɔ, “Si, su kpa a le yea kɛ̄ ba ɛnjɛl lo a le yira nyɔɔ gbɛnɛ pɛnɛ le nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ a.” 9 E m gae si loo ɛnjɛl sa ye kɔ nɛ kɔ a nɛ mɛ nwīgbagbara ui kpa a: e a kɔ mɛ nɛ, “Su ye sa de; elu a lee bu, mɛ ekpe doodoo nɔɔ̄ yaayo a bu egā.” 10 E m bee su nwgbagbara ui kpa a lɛɛ bah ɛnjɛl sa ye de, e a bee kpe doodoo nɔɔ̄ yaayo mɛ bu egā, mɛ sɔ̄ m edea ye, bu mɛ bee lu lee. 11 E ba kɔ mɛ nɛ, “O ɛrɛ esikɛ̄ zue nu akiiloo booboo pya nɛɛ le booboo edonyɔɔ le booboo edɛm le booboo mɛnɛ buɛ̄.”
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 16-22
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | MUMUUNA 13-16
“O Aa Ɛrɛ Bɔɔ Loo Nam Kuɛ A Yere Bɔɔ”
(Mumuuna 13:1, 2) E m bee muɛ̄ ziī nam kuɛ a aakɛ̄ bu gbɛnɛ pɛnɛ, a ɛrɛ lop koo, le ɛrɛba ekobee, sa yaa pɛgɛrɛ mɛnɛ nyɔɔ ziī ziī ye lop koo, e ye ziī ziī ekobee bee kɔ ziī gbɛnɛ gbee bee le. 2 E lo nam kuɛ m bee muɛ̄ bee kue, e nia tɔ ye doodoo lo bear, e ye egā le doodoo lo egā sasa-ekpo. E dragon bee ye nɛ ye ekpo le ye kasi mɛnɛ le ye gbɛnɛ koi.
w12 6/15 8 ¶6
Jɛhova Lu “Nɛɛ A Muuna Nu Gɔā”
6 Waɛloo kuma loo tua sɔ̄ o’oo tup zua, Jizɔs a bee lu elɛɛ kɛ̄ bu luh a bee doo kɔ Jɔn a muɛ̄ keekee mɔmanudɛɛ̄ a ye lu nyɛŋia loo. (Mum 1:1) Bu ziī lo mɔmanudɛɛ̄, Jɔn bee muɛ̄ Pɔrɔ-edɔɔ̄ a sira doodoo dragɔn a le eyira nyɔɔ kpo esaā nu egā gbɛnɛ pɛnɛ. (Buū Mumuuna 13:1, 2.) Jɔn bee muɛ̄ nage ziī gbɛnɛ namkuɛ a aakɛ̄ bu pɛnɛ a ɛrɛ gbɛnɛ ekpo aābah Pɔrɔ-edɔɔ̄. Sɔ̄ a esaa, lo ɛnjɛl bee doo kɔ Jɔn a dābeeloo kɔ, lo nam kuɛ a kum doh sa ɛrɛ ɛrɛba ekobee lo a lu bera nam kuɛ lo Mumuuna 13:1 kɔ ue kumaloo a, tɔɔ̄dɔ ɛrɛba pya mɛnɛ ale pya bɛbɛɛ. (Mum 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Bu sɔ̄ Jɔn bee le gaa ɛm pya lo ue, o’oo aba a wa le yɛɛ ebee dɔ, ziī aba bee lege bu ekpo lo sɔ̄, mɛ lo a siga “sii lu.” E na alu nukuādɛɛ̄ pya lo buɛ̄-mɛnɛ, ale ekpo bɛbɛɛ nyɔuwe a? Doraa i naa ɛp nu ziī ziī ekobee lo nam kuɛ a lu ebaatɛ̄ bu kpa Mumuuna a kura. I muɛ̄ nage kɛ̄ pya e’ɛma nu Daniɛl bee baatɛ̄ gbɛnɛ-edo nu akiiloo pya lo buɛ̄-mɛnɛ booboo zua lɛɛ ba gae sira doo.
(Mumuuna 13:11) E m bee muɛ̄ dɔɔ̄na nam kuɛ lo a aakɛ̄ bu nyɔuwe, e a bee ɛrɛ baɛ koo doodoo nwī-naana-pee, e a kɔ ue doodoo dragɔn.
(Mumuuna 13:15) E a bee lu enɛ ye ekpo enɛ piogi dum bera nam kuɛ a, lokwa bera nam kuɛ a kɔ ue, sa doo kɔ a lu efɛ ɛrɛgeba nɛɛ a naa tuabah kɛ̄ nɛ bera nam kuɛ a.
re 194 ¶26
Nyɔɔnɛ Baɛ Nam kuɛ a Yere Bɔɔ Bebe
26 E na lo nam kuɛ a? Ekpo bɛbɛɛ pya Anglo-America—a lu nage lo eree ɛrɛba ekobee loo lo nam kuɛ a ɛrɛ tɔbii a lu kee! Yeyere ye nukuādɛɛ̄loo bu lo mɔmanudɛɛ̄ doodoo nam kuɛ a lu kee yerebah i nɛ kɔ i dap muɛ̄ kɛ̄ aba alɛ gaa sitam doodoo ekpo bɛbɛɛ doo. Lo nam kuɛ a ɛrɛ baɛ ekobee a tɔɔ̄dɔ nu ama, lu baɛ ekpo bɛbɛɛ a le nyɔɔ wa loo sa gbaa loo ziī. Baɛ ye koo “a bee lo nwiī-naana pee” a, tɔgɛ kɔ a kuma nyiɛ kɛ̄, sa fɛɛrɛloo, le kɔ a ɛrɛe le sīdee bɛbɛɛ a bɔloo kɔ dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ a nyɔɔnɛ. Mɛ a kɔgara ue “doodoo dragɔn” bu kɛ̄ a su ba ekpo aā nɛɛ sa wa yere bɔɔ bu doo sa doo dogo lu-miī pima ɛrɛgeba pya a naa nyɔɔnɛ ye sīdee bɛbɛɛ. A naa zū pya nɛɛ kɔ ba a tɔɔ̄ kɛɛ̄ bɛbɛɛ Buɛ̄-mɛnɛ Bari lo Nwiī-naana pee lu ye mɛnɛ, taāwo a zū pya nɛɛ kɔ ba a doo nu Setan lo gbɛnɛ dragɔn a gbī. A nyimɛ epoo epoo, popooa le baaloo lo a doo kɔ pya nɛɛ a taāŋabah lo tuatua nam kuɛ a.
re 195 ¶30-31
Nyɔɔnɛ Baɛ Nam kuɛ a Yere Bɔɔ Bebe
30 Egbiātɛ̄ nu tɔgɛ kɔ bera lo nam kuɛ na bɔŋanaloo a bee lu enɔɔ̄ sa yerekpotɛ̄ tɛ̄mabah pya Britain le United States lo a bee lu edasī suā loo doodoo League of Nations. Sɔ̄ a esaa bu kpa Mumuuna 17 ekobee, a esikɛ̄ sira doodoo nam kuɛ a le dum, a seege piogi bu baɛ ye edee biɔ̄, a lu do-doh loo sa tɔɔ̄ nyɔɔ ye loo. Lo bɛbɛɛ ama ‘kɔ ue’ bu sidee kɔ a dana loo nɛ nyɔɔ bu ekɔ aba alɛ na a dabe su efɛɛloo le kpoogaloo nua loo miɔŋɔ nɛɛ a. Mɛ bu kaka ba naa dap sere efɛɛloo, taāwo a elua kɛ̄ kana le kɛ̄ tue ziī. A yere bɔɔ bu ɛrɛgeba edonyɔɔ ale pya nɛɛ kɔ elu ekpaɛ wa, ale lɛɛ wa dɔ bah lo ba naa tɔɔ̄ kɛɛ̄ ye ekpo bɛbɛɛ. Lu kaka kɔ pya League of Nations kpaɛ pya edonyɔɔ a naa tɔɔ̄ kɛɛ̄ wa nɔɔnu. Bu bɔātɛ̄ gbɛnɛ etɛɛrɛloo pya gbɛnɛ koo loo bera nam kuɛ a gaa le doo e’agaba dogo lo e mmɛɛ̄ gbɛnɛ tɔbii bu gbeesī nu.—Mumuuna 7:14; 17:8, 16.
31 Aā II sɔ̄ Nɔ̄ Nyɔuwe, bera lo nam kuɛ alu esuā loo anyaāwo doodoo bɔŋanaloo United Nation efɛa gbɛnɛ-edo nɛɛ aā lo sɔ̄. Bu edoba, bu zua 1950 a, pya nɔ̄ UN bee gbaaloo buɛ̄ Korea a le dee Kerekɛ̄ sa benɔ̄ loo Korea a le dee Mmnyɔɔ. Nɔ̄ pya UN le nɔ̄ pya Korea a le dee Kerekɛ̄ bee gbaa fɛ nu a luge 1,420,000 pya a tɔɔ̄ Mmnyɔɔ loo Korea le pya nɛɛ China. Bu aba lo sīdee, aābu zua 1960 mmɛ 1964, pya United Nations bee be nage nɔ̄ loo pya Congo (Kinshasa). Gbaāloo wo, pya bɛbɛɛ nyɔuwe le pya pope ale doodoo Paul VI le John Paul II, eyiga kɔ lo bera nam kuɛ a na alu aba lo tuatua le kpɛ̄dumɛ bɛābu miɔŋɔ nɛɛ ɛrɛ loo efɛɛloo a. Ba kɔ biibakɛ̄ kɔ lo miɔŋɔ nɛɛ ɔbɛ e uūbeekɛ̄ ye nɛ, ekura luh wa nɛ. Nyɔɔwo, bu sīdee a tɔɔ̄dɔ nu, ba doo kɔ a lu efɛ dɛ̄dɛɛ̄ miɔŋɔ nɛɛ a amana lo e gba bee bah sa taāŋabah lo bera nam kuɛ.—Deuteronomi 5:8, 9.
(Mumuuna 13:16, 17) E a doo kɔ dɛ̄dɛɛ̄, pya nwīgbagbara le pya gbɛnɛ, pya mɛnɛ le pya kporo, pya a ɛrɛ wa loo le pya zooro, kɔ a lu eyere wa kuu bara bale ale nyɔɔ gbɔɔsī wa, 17 lokwa lɔgɔ nɛɛ naa dap yaɛ ale o’oo kɛɛrɛkɔ a ɛrɛ lo kuu ama, lo a le bee nam kuɛ a ale buā ye bee.
w09 2/15 4 ¶2
Tɛɛ̄nyɔɔ Nu A Le Bu Kpa Mumuuna—II
13:16, 17. Kaɛlɛɛ e’agaba kɛ̄tɔɔ̄ i kpesī bu i dum gbora ziī ziī dee doodoo ‘o’oo ale yaɛyaɛ,’ ii le e’iye kɔ alu ezū i yere kɛɛ̄ bɛbɛɛ lo nam kuɛ ama. Su ‘nukuādɛɛ̄ lo nam kuɛ a yaa bah ale nyɔɔ gbɔɔsī i’ gaa le kura kɔ i esua i dogo le ekɛɛrɛ ye yerebah kɔ a baɛ bee.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī A Le Bu Baibol
(Mumuuna 16:13, 14) E m bee muɛ̄ taa pya edɔɔ̄ a naa ɛɛ doodoo berefa ba aa bu egā dragon le aa bu egā nam kuɛ le aa bu egā nɛɛ zuɛ ue esah; 14 Nyɔnɛbee ba lu edɔɔ̄ pya pɔrɔ-edɔɔ̄ ga doogi keekee edoba nu, lo akii ee lo pya mɛnɛ dɛ̄dɛɛ̄ nyɔuwe, lo bɔŋɛnɛ wa loo lo ebeā nɔ̄ lo gbɛnɛ dee Bari Lo-a-bɛɛ-dɛ̄dɛɛ̄ nu.
w09 2/15 4 ¶5
Tɛɛ̄nyɔɔ Nu A Le Bu Kpa Mumuuna—II
16:13-16. “Pya edɔɔ̄ a naa ɛɛ” tɔɔ̄dɔ pya esah ue Setan yaari lokwa ɛrɛba bɔri saŋ alu e egara tɛ̄mabah Bari naa zuura pya mɛnɛ nyɔnwe ye lɛɛ loo, taāwo alu ekiira wa beā Jɛhova.—Mat 24:42, 44.
(Mumuuna 16:21) E gbɛnɛ bee bee maā a dɔnia doodoo “talent,” aa bunyɔɔ dɔ nyɔɔ nɛɛ, mmɛ sɔ̄ pya nɛɛ bee kɔ Bari gbee nyɔɔ nu awee nua luh lo bee bee maā a, nyɔɔbee nu awee nua luh a bee kuī gbɛnɛ eenyɔɔ.
w15 7/15 16 ¶9
“Bui Agara E Wara Loo”!
9 Lo sɔ̄ ama “le yere ue Buɛ-mɛnɛ” naa le eluna ezue. Lo sɔ̄ etɛ̄na. E lo sɔ̄ na “kuma” e lua a! (Mat 24:14) Baɛ baɛ beenyiɛ naale loo kɔ pya nɛɛ Bari ezue ziī e’agabah ue biaɛ. Dap kiiloo zue siā kɔ nyɔuwe Setan esaa e’ɛrɛ ye kpɛdumɛ gbeerasī. Baibol su lo yereue ama dooreloo beebee maā sɔ̄ a kɔ: “Gbɛnɛ beebee maā a dɔnia doodoo talent, aa bunyɔɔ dɔ nyɔɔ nɛɛ, mmɛ sɔ̄ pya nɛɛ bee kɔ Bari gbee nyɔɔ nu awee nua luh lo beebee maā a, nyɔɔbee nu awee nua luh a bee kuī gbɛnɛ eenyɔɔ.”—Mum 16:21.
Buū Baibol
(Mumuuna 16:1-16) E m bee dā ziī gbɛnɛ muɛ̄ a aa tɔ kaɛ a, sa kɔ nɛ ɛrɛba pya ɛnjɛl a, “Kiraa wee egara bu nyɔuwe ɛrɛba bɔri lo saŋ Bari.” 2 Lo tuatua ɛnjɛl gae si sa egara ye bɔri bu nyɔuwe, e a bee doo kɔ pɔrɔ dɛɛ̄ muū a bɛm a dɛɛa lo pya nɛɛ pya ba ɛrɛ kuu nam kuɛ a, sa tuabah kɛ̄ nɛ ye bera. 3 Lo eree baɛ ɛnjɛl bee egara ye bɔri bu gbɛnɛ pɛnɛ, sa lu miī doodoo lo nɛɛ a e’ua, e dɛ̄dɛɛ̄ nu a le dum bee u, lo ba le bu gbɛnɛ pɛnɛ. 4 Lo eree taa ɛnjɛl bee egara ye bɔri bu dɛ̄dɛɛ̄ maā a tɛɛ̄, le ezimaā, e ba bee lu miī. 5 E m bee dā muɛ̄ ɛnjɛl maā kɔ, “O lu kaāna, nɛɛ a le, sa bee lenage, A Nɛɛ-a-ɛɛ-bu-beenyiɛ, bu dɛ̄dɛɛ̄ o biaɛ ama. 6 Nyɔnɛbee pya nɛɛ e’egara miī pya kaɛ le pya zue ue, e olo enɛa wa miī kɔ ba a ɔ̄. A lu nu a wa kuu!” 7 E m bee dā kɛ̄ wɔp zɔɔ a wiikpā, “Iī, Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Bari, lo nɛɛ a bɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ nu, dɛ̄dɛɛ̄ o biaɛ lu kaka sa kaāna!” 8 Lo eree nia ɛnjɛl bee egara ye bɔri nyɔɔ due, e a bee lu enɛ ye ekpo esu miā ɔma pya nɛɛ; 9 E miā bee bugɛrɛ loo pya nɛɛ tɛ̄maloo gbɛnɛ ebɛaloo, e ba kɔ bee Bari gbee, lo a bee ɛrɛ ekpo nyɔɔ pya nu a nua luh ama, e ba naa bee kiya lo enɛ ye ka. 10 Lo eree o’oo ɛnjɛl bee agara ye bɔri nyɔɔ kasi mɛnɛ nam kuɛ, e ye buɛ̄-mɛnɛ bee yii zii; e pya nɛɛ bee taa wa edɛm bu ebealoo, 11 e ba bee kɔ Bari lo bunyɔɔ gbee nyɔɔ wa etɛɛrɛloo le dɛɛ̄ muū, e ba naa bee kiiya aa bu wa dogo. 12 Lo eree ini’ī ɛnjɛl bee egara ye bɔri nyɔɔ gbɛnɛ tɛɛ̄ maā Yufretis, e ye maā bee kaga tah kɛ̄, lo ekwa dee sɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ pya mɛnɛ ba aa sī enaani wee sira aa. 13 E m bee muɛ̄ taa pya edɔɔ̄ a naa ɛɛ doodoo berefa ba aa bu egā dragon le aa bu egā nam kuɛ le aa bu egā nɛɛ zuɛ ue esah; 14 Nyɔnɛbee ba lu edɔɔ̄ pya pɔrɔ-edɔɔ̄ gaa doogi keekee edoba nu, lo akii ee lo pya mɛnɛ dɛ̄dɛɛ̄ nyɔuwe, lo bɔŋɛnɛ wa loo lo ebeā nɔ̄ lo gbɛnɛ dee Bari Lo-a-bɛɛ-dɛ̄dɛɛ̄ nu. 15 (“Ɛp, m ga lu doodoo nɛɛ biu! Leelee a le nɛ nɛɛ a tɔɔ̄ baɛ, sa sere dɛ̄dɛɛ̄ ye bɛloo lokwa a naa kiātɛ̄ sa ba muɛ̄ ye bu kɛɛ!”) 16 E ba bee wa bɔŋɛnɛloo bu kɛ̄ a bee lu ekue bu Hibru, Haamagɛdon.
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 23-29
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | MUMUUNA 17-19
“Nɔ̄ Bari Lo Esu Kuma Mmɛ Loo Dɛ̄dɛɛ̄ Be Nɔ̄”
(Mumuuna 19:11) E m bee muɛ̄ bunyɔɔ a yeea, e ɛp, ziī ɛɛ enyanya! Le nɛɛ a ye ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ bee lu ekue Nɛɛ-a-bɔloo-eture-nyiɛ-loo sa lu Kaka, e bu kaāna dogo na a biaɛ sa be nɔ̄ a.
(Mumuuna 19:14-16) E gbo nɔ̄ bunyɔɔ nyɔɔnɛ ye nyɔɔ ɛɛ enyanya sa yaa kaāna bɛ linen a ɛɛ sa loga. 15 E gɛ̄ nɔ̄ a top aa bu ye egā sira lo esu fɛā booboo edonyɔɔ, e a gaa le su nwī tum kpe wa bɛma; e a gaa le zag kɛ̄ zag mii lɛɛ loo bee vine, lo saŋ le biirabu lo Bari a bɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ nu. 16 E nyɔɔ ye bɛloo le nyɔɔ ye ebubuitɔ a bee ɛrɛ bee a bee lu e’ɛm, Mɛnɛ pya mɛnɛ le Nɛɛ-a-ɛrɛ pya nɛɛ-a-ɛrɛ.
w08 4/1 8 ¶3-4
Amagidɔn—Nɔ̄ Bari Lo Esu Kuma Mmɛ Loo Dɛ̄dɛɛ̄ Be Nɔ̄
Kuma sɔ̄ pya bag dogo lege gaa bɛɛ, pya kaāna dogo naale e’ɛrɛ efɛɛloo le kpoogaloo. (Kam 29:2; Eklisiastis 8:9) Lu kaka kɔ, ii le edap lɛɛ gbee lok le bag dogo bu pya nɛɛ a wa doo. Mɛ, nu edap doo kɔ biakɛ̄ efɛɛloo le kaāna biaɛ a le na lɛɛ pya bag dogo. Solomɔn bee ɛm kɔ: “Nɛɛ bag dogo elu nu a’agara nɛ nɛɛ kaāna dogo.”—Kam 21:18.
Kuma sɔ̄ Bari na nɛɛ biaɛ a, i dap dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ ɛrɛgeba biaɛ Bari nua nyɔɔ pya bag dogo e kaāna. Abreham bee bip kɔ: “Nɛɛ biaɛ loo dɛ̄dɛɛ̄ nyɔuwe naale edoo nu a bɔloo ni?”. Ture Abreham bee ɛrɛ na bee, Jɛhova wee doo nu a kaāna dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄! (Jɛnɛsis 18:25) Gbaāloo wo, Baibol doo kɔ i dābeeloo kɔ Jɛhova naa ɛrɛ nia bu luh pya bag dogo, etaage bee ba naa kiiya.—Ezekiel 18:32; 2 Pita 3:9.
it-1 1146 ¶1
Enyanya
Bu mɔmanudɛɛ̄ a tɔɔ̄dɔ nu lo nɛɛ lɛɛratam Jɔn muɛ̄ a, Jizɔs elua enɛ ka a gaa teera nyɔɔ ɛɛ enyanya, e ziī gbo nɔ̄ gaa ye ture, sa dɛ̄dɛɛ̄ aba ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ ɛɛ enyanya. Lo mɔmanudɛɛ̄ bee lu emuuna nɛ Jɔn lo etɔgɛ kɔ nɔ̄ Kraist gaa le be pima pya nɛɛ baa ye Bari le ye Tɛ Jɛhova elu edoo tɛ̄maloo kaāna dogo le kaāna biaɛ. (Mum 19:11, 14) Keekee pya nɛɛ a teera nyɔɔ enyanya bagara sɔ̄ a bee tɔɔ̄dɔ dogo Jizɔs bee doo le pya siranu a bee sira nyɔɔnɛ.—Mum 6:2-8.
(Mumuuna 19:19, 20) E m bee muɛ̄ nam kuɛ a, le pya mɛnɛ nyɔuwe gbaāloo dɛ̄dɛɛ̄ pya wa gbo nɔ̄ ba bɔŋanaloo be nɔ̄ lo nɛɛ a le ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ enyanya le ye gbo nɔ̄. 20 E a bee lu e’aa nam kuɛ, le ye nɛɛ zue ue esah, lo a bee doo edoba nu ye kɛ̄sī lo a bee su daŋa pya ba bee ɛrɛ kuu nam kuɛ le pya ba bee tuabah kɛ̄ nɛ ye bera. Baɛ pya lo ba ama bee lu etop wa le dum tɛrɛ bu bana miā lo a bɛ bu brimstone.
re 286 ¶24
Lo Mɛnɛ Be Eebah Bu Nɔ̄ Amagidɔn
24 Lo nam kuɛ a ɛrɛ ɛrɛba ekobee le lop koo a aabu gbɛnɛ pɛnɛ a, lo a tɔɔ̄dɔ bɔŋanaloo eku bɛbɛɛ Setan, bee lu ekwɔɔgɛ gbaā nage loo nɛɛ zue ue esah, lo a le eree ɛrɛba ekpo bɛbɛɛ nyɔuwe. (Mumuuna 13:1, 11-13; 16:13) Kuma sɔ̄ ba le ge “dum,” sa gaa gbaage loo bu ebe pya nɛɛ Bari a kɛnɛkɛ̄, alu e’aa wa yere bu “bana miā.” Lege kasī bana miā ni? Eeye, lɔgɔ aba naa lu nu nɛɛ dap mɔmadɛɛ̄, aāloo lo namkuɛ dɔ loo lo nɛɛ zue ue esah a. Taāwo alu nu a tɔɔ̄dɔ kpɛdumɛ gbeerasī, kɛ̄ ina aa naale. Kɛ̄ ama na sɔ̄ a esaa elu etaābaloo luh le Hadis gbaāloo Pɔrɔ-edɔɔ̄ tɛrɛ a. (Mumuuna 20:10, 14) Bu kaka, a naale bana miā kɛ̄ a elu etɔg pya bag dogo mmɛ deedee, nyɔɔbee kunɛ lo ekɛɛrɛ ama lu saāŋa loo Jɛhova.—Jeremia 19:5; 32:35; 1 Jɔn 4:8, 16.
(Mumuuna 19:21) E pya lo a siga bee lu esu gɛ̄ nɔ̄ lo nɛɛ a le ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ enyanya wa fɛā, lo gɛ̄ nɔ̄ a ye aa bu egā; e bu dɛ̄dɛɛ̄ enuɛ bee mma tɛ̄maloo wa namloo.
re 286 ¶25
Lo Mɛnɛ Be Eebah Bu Nɔ̄ Amagidɔn
25 Bee lunage efɛ dɛ̄dɛɛ̄ pya lo dɔɔ̄na a naa bee nuuna lo bɛbɛɛ bu lera sīdee kerewo ba lu gah loo nyɔuwe pya miɔŋɔ nɛɛ egbea ama a, tɛ̄maloo “gɛ̄ nɔ̄ lo nɛɛ a le ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ enyanya.” Jizɔs gaa le biaɛ wa kɔ ba bɔloo luh. Kuma sɔ̄ a naa bee lu ekue bee bana luh kuma loo pya lo ba lo ama a, i dapge ɛmadɛɛ̄ kɔ ba e aakɛ̄ bu luh ni? Naa lu ekɔ i nɛ lɔgɔ kɛ̄ kɔ a gaa le lu elɛɛ pya Jizɔs efɛ bu nɔ̄ Amagidɔn kɛ̄ bu luh. Dookɛ̄ Jizɔs bee kɔ doo, dɛ̄dɛɛ̄ pya a naale “naana pee” gaa le yii “bu miā a naa wee zim lo a bee lu ekwa sɛɛ Pɔrɔ-edɔɔ̄ le pya ye ɛnjɛl,” lo a le, ‘gbeerasī mmɛ deedee.’ (Matiu 25:33, 41, 46) Lo ama na “dee biaɛ le gbegbee pya a naa nwadɛɛ̄ Bari” a.—2 Pita 3:7; Nahum 1:2, 7-9; Malaki 4:1.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī A Le Bu Baibol
(Mumuuna 17:8) Lo nam kuɛ o bee muɛ̄ a bee le, e a naa lena, e’ina lo gaa le aakɛ̄ aa bu abyss, sa kii nyɔɔbee gbegbee; e a gaa le lu nyɛŋia loo pya a tɔɔ̄ bu nyɔuwe, pya wa bee sii bee lu e’ɛm bu kpa dum aāloo ekatɛ̄ nyɔuwe, sɔ̄ ba gaa muɛ̄ nam kuɛ a nyɔnɛbee a bee le, e a naa le, e a gaa le lu.
re 247-248 ¶5-6
Lu Emuuna Nu a Bee le Gɔā
5 “Lo nam kuɛ . . . beele.” Aiī, a ebee le doodoo League of Nations aāge 10 biradee bu tua enɔɔ̄ loo zua 1920 kiisī, gbaāloo 63 pya edonyɔɔ lo ba gbaa sudɔ bu ziī sɔ̄ ale lo dɔɔ̄na. Mɛ, sɔ̄ sɔ̄ gaa kiisī, Japan, Germany, le Italy bee pooa sa lo eku a kura Soviet Union bee aaloo lo League. Bu Ɛrɛniā Enɔɔ̄ loo zua 1939 nɛɛbee loo bɛbɛɛ Nazi li Germany bee bɔātɛ II Sɔ̄ Nɔ̄ Nyɔuwe. Kuma sɔ̄ ba naa dap sere efɛɛloo bu nyɔuwe a, pya League of Nations yii bu bana abyss kɛ̄ ba naa ɛrɛna ekpo esu daānu. Nyɔɔwo bu zua 1942 bee dap lu ekɔ, a naa lena. Jɛhova sii bee muuna taɛ nu lo mɔmanudɛɛ̄ kura nɛ lɔgɔ nɛɛ lɛɛ aa lu lo sɔ̄ ale pya lo dɔɔ̄na zua a nyɔɔnɛ—mɛ a muuna taɛ bu lo e’aga sɔ̄! Bie Asɛmbli a bee lu e ɛrɛ a kura New World Theocratic Assembly, wuga N. H. Knorr bee kɔ ue a gbaaloo lo mɔmanudɛɛ̄ kɔ: “lo nam kuɛ. . . naale.” Lɛɛ a bip kɔ, “ekɔ lo League ebia bu lo bana ni?” Sɔ̄ a gaa kɔ ue a le bu kpa Mumuuna 17:8, a ture kɔ: “bɔŋanaloo loo dɛ̄dɛɛ̄ edo nyɔuwe gaa le sikɛ̄ aakɛ̄.” Taɛ kɛ̄ a bee sira doolo—lo e mmɛɛ̄ ue mɔmanudɛɛ̄ Jɛhova!
A’aabu Abyss
6 Bu kaka, lo nam kuɛ a kum do a bee aage bu abyss. Taɛ 26 biradee, bu Ini’ī Enɔɔ̄ lo zua 1945, kɛ̄ bee nyɔŋa bu San Francisco, U.S.A., sɔ̄ 50 edonyɔɔ bee gbaa tɛrɛ kpa lo esudɔ ekpo yere kɛ̄bah pya bɔŋanaloo United Nations. Bee lu enɔɔ̄ kɔ lo bɔŋanaloo gaa lee “sere ɛfɛɛloo le kpoogaloo yɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ.” Kɛ̄ pya League le pya UN doonu doo bee ziī. Kpa a kura World Book Encyclopedia kɔ: “Bu pio sīdee pya UN bee pya League of Nations, lo a bee lu enɔɔ̄ sɔ̄ I Sɔ̄ Nɔ̄ Nyɔuwe etɛ̄na. . . Pya edonyɔɔ a bee bɔātɛ̄ UN na a bɔā nage tɛ̄ League a. Doodoo kɛ̄ a bee lu ewu League doo, bee lunage ewu pya UN lokwa ba sere efɛɛloo yɛɛ pya edonyɔɔ. Pya gah ale loo UN le nage doodoo lo League.” Nyɔɔwo, taɛ pya UN na a sikɛ̄ lu lo nam kuɛ a kum doh a. Pya a le bu ye bɔŋanaloo ba aabu nu alu 190 edonyɔɔ ama, ee 63 buā edonyɔɔ a le bu League kaāna; sa esia nage gbɛnɛ-edo tam ee kɛ̄ pya League bee si doo.
(Mumuuna 17:16, 17) E lo lop koo o bee muɛ̄ a, alaba le nam kuɛ a ga le baa loo wa-kiā-uwe a; ba ga le doo kɔ alu ekobu sa kiātɛ̄, e ba eba ye namloo sa ye su miā ɔma lɛɛ, 17 nyɔnɛbee Bari eyere wa bu beenyiɛ lo edoo ye ekɛɛrɛ tɛ̄maloo aba ekɛɛrɛ le lo esu wa ekpo ebɛā nɛ nam kuɛ a, mmɛ sɔ̄ a elu edoo ue Bari mmɛ.
w12 6/15 18 ¶17
Jɛhova Muuna “Nu A E Nwaabah Dooa”
17 Kerewo, ekwɔ sīdee taāŋabah naale e aadee zim kina kina. Lo waa kiā uwe gaa le ekii sī lo esī ekpo sa piiga lo e dabara ekɛɛrɛ pya mɛnɛ kɔ ba a doo nu a gbī mmɛ sɔ̄ Bari esu ziī ekɛɛrɛ yerebu beenyiɛ pya a le dɔ ekpo ye pima. (Buū Mumuuna 17:16, 17.) Sɔ̄ naale ebinia, Jɛhova gaa le su pya nu ekpo loo nyɔuwe Setan, lo pya United Nations tɔɔ̄dɔ, beā ekwɔ sīdee taāŋabah. Ba gaa le gbee ye ezū le pya ye zɔ lɛɛ. Dua sira nu ama naale ebee dap waɛ eyiga bu edo zua akii adumɛ. Nii’ee, lo waa kiā ue gaa nyɔŋa nyɔɔ lo nam kuɛ a kum doh a. Kerewo, naale edɔ kina kina ye aa nyɔɔ. Mɛ ye dɔdɔ elu gbɛnɛ.—Mum 18:7, 8, 15-19.
Buū Baibol
(Mumuuna 17:1-11) E ziī ɛnjɛl bee aa yɛɛ ɛrɛba pya ɛnjɛl lo a ɛrɛ ɛrɛba bɔri bee lu sa mɛ kɔ nɛ, “Lu, m ga le tɔgɛ a biaɛ lo gbɛnɛ wa-kiā-uwe, lo a le ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ booboo maā, 2 lo pya mɛnɛ nyɔuwe bee nyɔɔnɛ kunagā, e miī ye kunagā, bee tɛɛ̄ dɛɛ̄ pya a tɔɔ̄ bu nyɔuwe.” 3 E a bee mɛ dana kuma bu kpo-sagara-wii bu edɔɔ̄ e m bee muɛ̄ ziī wa a le ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ nam kuɛ a kum-doh, lo booboo bee kɔ Bari gbee ye mma loo, e a bee ɛrɛ ɛrɛba ekobee le lop koo. 4 Lo wa bee yaa bɛloo a lu gwani-gwani sa kum-doh, e ye nu gbiā le bee le gold le dɛm a si gbɛnɛ du le pearl, sa aara kɔp bah ye alu esu gold daā lo ye saāŋa nu le nu a naa ɛɛ lo ye kunagā mma bu; 5 e ye nyɔɔ gbɔɔsī bee lu e’ɛm bee a le gɔā: “Babilon lo gbɛnɛ, ka pya kiā-uwe le pya saāŋa dogo nyɔuwe.” 6 E m bee muɛ̄ lo wa, miī pya kaɛ pya ekeebee Jizɔs ye tɛɛ̄-dɛɛ̄ doodoo miī. Sɔ̄ m ye muɛ̄ bee mɛ lu nyɛŋia loo ereloo. 7 Mɛ lo ɛnjɛl bee mɛ kɔ nɛ, “E na anua kɔ a lu a nyɛŋia loo a? M ga le kɔ nu gɔā wa ama a nɛ, le lo nam kuɛ a ye dana lo a ɛrɛ ɛrɛba ekobee le lop koo. 8 Lo nam kuɛ o beee muɛ̄ a bee le, e a naa lena, e’ina lo ga le aakɛ̄ aa bu abyss, sa kii nyɔɔbee gbegbee; e a ga le lu nyɛŋia loo pya a tɔɔ̄ bu nyɔuwe, pya wa bee sii bee lu e’ɛm bu kpa dum aāloo ekatɛ̄ nyɔuwe, sɔ̄ ba gaa muɛ̄ nam kuɛ a nyɔnɛbee a bee le, e a naa lena, e a ga le lu. 9 “Kɛ̄ ama na ekɛɛrɛ suānu le a: lo ɛrɛba ekobee na ɛrɛba kpokɛ̄, lo lo wa bee le ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ; 10 Ɛrɛba mɛnɛ lenage, o’oo aba edɔa wa aaloo, ziī aba le, lo a siga sii lu, e sɔ̄ a elu a etɔɔ̄ kina. 11 E lo nam kuɛ a bee le, e a naa lena, alɛ lu eree ɛrɛtaa, mɛ a aa yɛɛ lo ɛrɛba, sa a kii bu gbegbee.
LOP LE BAƐ ENƆƆ̄ 30–TUA ENƆƆ̄ 5
PYA ZƆ A AABU MUƐ̄ UE BARI | MUMUUNA 20-22
“Ɛp, M A Doo Dɛ̄dɛɛ̄ Nu Kɔ Ba A Lu Aā”
(Mumuuna 21:1) M bee muɛ̄ aā bunyɔɔ, le aā nyɔuwe; nyɔnɛbee lo tuatua bunyɔɔ le lo tua nyɔuwe ebee tɛɛ̄ aa, e gbɛnɛ pɛnɛ naa bee lena.
re 301 ¶2
Aā Bunyɔɔ Le Aā Nyɔuwe
2 Booboo sɔ̄ o’oo tup zua lɛɛ a gae lu bu dee Jɔn, Jɛhova ebee kɔ nɛ Aisaia kɔ: “Nyɔnɛbee ɛp, m gaa le dɛm aā bunyɔɔ̄ le aā nyɔuwe; e dɛ̄dɛɛ̄ tuatua nu naale lu enyɛŋiabu ale lu eyere bu ekɛɛrɛ.” (Aisaia 65:17; 66:22) Mɔmanudɛɛ̄ ama bee ɛrɛ ye tua dooa gbɔ̄mɛɛ̄ sɔ̄ pya Ju a bɔloo eture nyiɛloo bee obia lu ina Jerusalɛm bu zua 537 B.C.E., sɔ̄ ba etɔ̄na Babilɔn loo 70 zua bu zooro sah. Sɔ̄ ba obia ina wa buɛ̄, ba bee lu ziī eku pya nɛɛ a ɔŋia, “aā kɛnɛkɛ̄,” a le kɛɛ̄ ziī aā eku bɛbɛɛ, lo a le “aā bunyɔɔ.” Nɛɛ lɛɛratam Pita bee kɔ nage dɔɔ̄na sīdee lo mɔmanudɛɛ̄ e’ɛrɛ ye dooa gbɔ̄mɛɛ̄ sɔ̄ a kɔ: “Mɛ dookɛ̄ a bee yira doo i tɔɔ̄baɛ aā bunyɔɔ le aā nyɔuwe kɛ̄ le dogo etɔɔ̄.” (2 Pita 3:13) Nyaawo Jɔn gaa tɔgɛ kɔ lo yii ɛrɛ ye dooa gbɔmɛɛ bu dee Nɛɛ-a-i-ɛrɛ. “Lo tuatua bunyɔɔ le lo tua nyɔuwe,” lo a le sɔ̄ eku Setan ama le ye sīdee bɛbɛɛ gbaāloo pya ye gbo yɔ gaa le tɛɛ̄ aa. Lo “gbɛnɛ pɛnɛ” lo a le pya bag dogo le pya lɛɛbeekɛɛ̄ naale elena. E lu e obara “aā bunyɔɔ̄ le aā kɛnɛkɛ̄” sere ye dɔ—ziī aā eku nɛɛ ele kɛɛ̄ aā bɛbɛɛ lo a le Buɛ̄-mɛnɛ Bari.—dooreloo Mumuuna 20:11.
(Mumuuna 21:3, 4) E m bee dā ziī gbɛnɛ muɛ̄ aa lo kasi mɛnɛ kɔ, “Ɛp, tɔkpo lo Bari le loo pya nɛɛ. Alɛ eyɔ wa tɔɔ̄, e ba elu pya ye nɛɛ, e Bari Alɛɛ loo eyɔ wa tɔɔ̄; 4 e a esiŋana dɛ̄dɛɛ̄ maā-to wa lɛɛ dɛɛ̄, e luh naale elena, ale ekiɛ̄nu, ale to, ale yɔyɔ, nyɔnɛbee pya lo tuatua nu etɛ̄na aa.”
w13 12/1 11 ¶2-4
“Ɛp, M A Doo Dɛ̄dɛɛ̄ Nu Kɔ Ba A Lu Aā”
“[Bari] e a esiŋana dɛ̄dɛɛ̄ maā-to wa lɛɛ dɛɛ̄.” (Mumuuna 21:4) Mɛ dua maā-to na a esiŋana lɛɛ ani? Naale maā-to ɛɛbu ale lo maā a wee kpega dɛɛ̄ nɛɛ a. Yii Bari ama gaa kɔ nu akiiloo maā-to a i aadɛɛ̄ nyɔɔ tɔga le ekiɛ̄nu. Bari naale e aadee kagɛrɛ maā-to i lɛɛ dɛɛ̄, mɛ a gaa le siŋana dɛ̄dɛɛ̄ lo maā-to tɛ̄maloo elɛɛ ɛrɛgeba nu anua to—tɔga le ekiɛ̄nu.
“Luh naale elena.” (Mumuuna 21:4) Dɔɔ̄na e na a i bie maā-to dɛɛ̄ eenyɔɔ i nɛɛbaa a kura luh ani? Jɛhova gaa le agara dɛ̄dɛɛ̄ pya a ye gbaɛ̄tɔ̄loo lɛɛ bah ekpo luh. E sere baloo doo wa ni? Tɛ̄maloo elɛɛ taɛ taɛ nu a nua luh: pɔrɔ a aaloo Adam. (Pya Rom 5:12) Nyɔɔbee miī waara zɔɔ Jizɔs, Jɛhova gaa le doo kɔ dɛ̄dɛɛ̄ miɔŋɔ nɛɛ a gbaɛ̄tɔ̄ a mma. Lo sɔ̄ na elu “egbee” lo kpɛdumɛ nɛɛbaa lo a le luh lɛɛ a. (1 Pya Kɔrint 15:26) Pya nɛɛ a bɔ ture nyiɛ loo edap tɔɔ̄dum dookɛ̄ Bari bee nɔɔ kɔ ba a tɔɔ̄ doo, mmɛ deedee bu nwanaloo.
“Ale Yɔyɔ.” (Mumuuna 21:4) Mɛ dua eyɔloo na a naale elena a? Dumɛ bu ekobee, lo ekɛɛrɛ, gbaāloo lo bu namloo a aa loo kɛ̄tɔɔ̄ a naa mma lo a doo kɔ dum a aga loo dɛ̄dɛɛ̄ miɔŋɔ nɛɛ naale elena.
(Mumuuna 21:5) E nɛɛ a le ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ kasi mɛnɛ bee kɔ, “Ɛp, m a doo dɛ̄dɛɛ̄ nu kɔ ba a lu aā.” A bee kɔnage, “Ɛm, lo ba ama, nyɔnɛbee lo ue ama bɔloo eture nyiɛ loo sa lu kaka.”
w03 8/1 12 ¶14
Jɛhova, lo Bari Kaka
14 Lee kɔ i yiga dɛ̄dɛɛ̄ ue Jɛhova i kɔ nɛ a le bu Baibol. A lu taɛ nɛɛ a kɔ a lue, e a ɛrɛ edoo ɛrɛgeba nu a kɔ e dooe. I ɛrɛ dɛ̄dɛɛ̄ nu anua sa i dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Bari. Sɔ̄ Jɛhova kɔ a gaa le “kpɛ pɔrɔ nɛ nɛɛ a naa suāloo Bari le pya a naa gbaɛ̄tɔ̄ le yereue Nɛɛ-a-i-ɛrɛ Jizɔs,” i dap yiga. (2 Tɛsalɔnaika 1:8) I dap nage yiga ue Jɛhova sɔ̄ a kɔ, a wereeloo pya a gbī kaāna dogo, a gaa le nɛe dum a naa tah pya ba ɛrɛ yira, le kɔ a gaa le lɛɛe dumɛloo, maā-to le luh. Jehovah tɔgɛ siā leere kɛ̄ lo kpɛdumɛ yii lu kaka doo tɛ̄maloo ekɔ nɛ nɛɛ lɛɛratam Jɔn kɔ: “Ɛm, lo ba ama, nyɔnɛbee lo ue ama bɔloo eture nyiɛ loo sa lu kaka.”—Mumuuna 21:4, 5; Kam 15:9; Jɔn 3:36.
Gbitɛ̄ Suā Pya Nu A Kuī A Le Bu Baibol
(Mumuuna 20:5) Pya a siga lo pya a bee u naa bee sinakɛ̄ le dum mmɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup dua etaa. lo ba ama na tuatua aakɛ̄ bu luh a.
it-2 249 ¶2
Dum
Bu lok Bari bee nɛ Adam a bee kɔ lo Adam Gbaɛ̄e ye tɔ̄loo a naale e’u. (Jɛn 2:17) Nyɔɔwo kiikɛ̄ pya miɔŋɔ nɛɛ a gbaɛ̄tɔ̄loo le, sɔ̄ a elu elɛɛ lo kpɛdumɛ nɛɛbaa luh, lɔgɔ pɔrɔ naale ekii nasī lo esitam bu ekpaloo miɔŋɔ nɛɛ sa nua luh. Ba etɔɔ̄dum ina deedee. (1 Kɔr 15:26) E lu elɛɛ luh sɔ̄ bɛbɛɛ Kraist e’ina kuma lo kpa Mumuuna tɔgɛ kɔ a gaa le esu 1,000 zua. Kɛ̄ ama kɔ nage nu akiiloo pya ba eyɔ Kraist bɛɛ doodoo pya mɛnɛ le pya ewɔp kɔ: “Ba bee sikɛ̄ dum, sa yɔ Kraist bɛɛ bu baɛboo le lop tup dua.” Sɔ̄ alu ekɔ, “pya a siga loo pya a bee u” naa bee sinakɛ̄ le dum “mmɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup dua etaa,” kura kɔ ba ɛrɛge elu pya a bee le dum sɔ̄ baɛ boo le lop tup zua etaa, mɛ lɛɛ a gae lu eyɔbara Setan lɛɛ bu abyss sa a doā-ɛp miɔŋɔ nɛɛ dookɛ̄ a bee nɔɔ̄ doo. Sɔ̄ baɛboo le lop tup zua a e’ina kuma, pya nɛɛ a ele a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ gaa le mma, sa obia le taɛ kɛ̄tɔɔ̄ Adam le Iv bee le tua sɔ̄ lɛɛ ba gae si pɔrɔ a. Lo sɔ̄ dum dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ e mma. Pya a tɛɛ̄ yeebah ɛma ɛp sɔ̄ a elua eyɔbara Setan bu ziī nwī sɔ̄ lɛɛ bu Abyss sah, gaa le ɛrɛ ekpeloo dum mmɛ deedee.—Mum 20:4-10.
(Mumuuna 20:14, 15) E a bee lu etop Luh le Hedis tɛrɛ bu bana miā; alɛ ama na lo baɛ luh a, lo bana miā: 15 e lo a le a naa lu emuɛ̄ lɔgɔ nɛɛ, a lu e’ɛm ye bu kpa dum, elu etop ye tɛrɛ bu bana miā.
it-2 189-190
Bana Miā
Ekɔa ama sira aba bu kpa Mumuuna e a tɔgɛ kɔ a tɔɔ̄dɔ nu. Baibol nɛ kaāna alɛɛ baatɛ̄ kumaloo nu a tɔɔ̄dɔ tɛ̄maloo ekɔ: “Lo ale lo eree baɛ luh, lo bana miā.”—Mum 20:14; 21:8.
Taɛ nu lo bana miā kura lu emuɛ̄ bu pya dɔɔ̄na dɔ kpa Mumuuna alu e’ɛm ye kpaɛ. Lu ekɔ kumaloo luh kɔ; alu etop ye tɛrɛ bu Bana miā. (Mum 19:20; 20:14) Sira pie kɔ luh naale nu a dap lu e’ɔp. Lo a eetɔɔ̄ lu etop Pɔrɔ-edɔɔ̄ alu dɛmnu ii dap mɔmadɛɛ̄ tɛrɛ bu bana miā. Kuma sɔ̄ a le bu edɔɔ̄ a, miā naale edap ye taa.—Mum 20:10; dooreloo A’aa 3:2 le Biaɛ 13:20.
Kuma sɔ̄ lo bana miā tɔɔ̄dɔ “lo eree baɛ luh” a, le sɔ̄ Mumuuna 20:14 kɔ, “luh le Hedis” lu etop ye tɛrɛ bu a, sira pie kɔ lo bana miā naale edap tɔɔ̄dɔ luh alu nu nɛɛ ɛrɛ aābah Adam (Rom 5:12), e a naa kii nage loo Hedis (Sheol). Nyɔɔwo, a ɛrɛge elu dɔɔ̄na dua luh a tɔɔ̄dɔ nu, lo aakɛ̄ bu luh naale loo. Nyɔɔbee lɔgɔ ue alu e’ɛm sere kɛ̄ naa kɔ “bana miā” lɛa pya nɛɛ ba ye u bu, dookɛ̄ luh Adam le Hedis lɛa doo (Sheol). (Mum 20:13) Nyɔɔwo, lu etop pya a naa lu e’ɛm wa bee “bu kpa dum,” pya a naa kiiya, lo ba gbanasī bɛbɛɛ Jɛhova, tɛrɛ bu bana miā lo a le kpɛdumɛ gbeerasī, ale lo eree baɛ luh.—Mum 20:15.
Buū Baibol
(Mumuuna 20:1-15) E m bee muɛ̄ ɛnjɛl a aa bunyɔɔ sira, a aara igarabū bah ye lo abyss, le ziī gbɛnɛ kpɔghɔrɔ. 2 E a bee aa dragon, lo nama yɔɔ a, lo a le Pɔrɔ-edɔɔ̄ le Setan, sa ye bɔp bu baɛ boo le lop tup dua, 3 sa ye top tɛrɛ u abyss, sa ye kpaɛ̄, sa su nu a’aɛmɛ ye aɛmɛ nyɔɔ, lokwa a naa sinakɛ̄ dag dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ lɔgɔ sɔ̄, mmɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup dua etah. Sɔ̄ pya lo ba ama etɛ̄na a lu esikɛ̄ ye yɔbara zii nwī sɔ̄. 4 E m bee muɛ̄ booboo kasi mɛnɛ, e pya a bee wa ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ na pya a bee lu enɛ wa biaɛ. E m bee muɛ̄ nage piogi pya a bee lu efii bee lɛɛ loo nyɔɔ wa ekeebee lo Jizɔs, le nyɔɔ ue lo Bari, le pya ba sii bee tuabah kɛ̄ nɛ nam kuɛ a, ale ye bera, e ba sii ɛrɛ ye kuu yɔɔ wa gbɔɔsī ale bah wa. E ba bee sikɛ̄ dum, sa yɔ Kraist bɛɛ bu baɛ boo le lop tup dua. 5 Pya a siga lo pya a bee u naa bee sinakɛ̄ le dum mmɛ sɔ̄ baɛ boo le lop tup dua etaa. Lo ba ama na tuatua aakɛ̄ bu luh a. 6 Leelee le kaɛ a le nɛ nɛɛ a ɛrɛ epoo bu tua aakɛ̄ bu luh a! Nyɔɔ pya lo ba ama lo eree baɛ sɔ̄ luh naa ɛrɛ lɔgɔ ekpo, mɛ ba elu pya wɔp zɔɔ lo Bari le lo Kraist, e ba eyɔ ye bɛɛ loo baɛ boo le lop tup dua. 7 E sɔ̄ baɛ boo le lop tup dua etah alu eyɔbara Setan lɛɛ ye tɔ kpɔghɔrɔ, 8 e alu wee dag dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ lo a le nia barasī loo nyɔuwe, lo a le Gog le magog, lo a ebɔŋɛnɛ wa loo loo be nɔ; wa buā doodoo esaā lo gbɛnɛ pɛnɛ. 9 E ba gae dɛɛ̄ ekii nyɔɔ bɛɛa sī nyɔuwe, sa tɛɛ̄ eŋɛnɛ dɛ̄dɛɛ̄ tɔ-kpo pya kaɛ le buɛ̄ a bee lu ewereloo a; mɛ miā bee aa bunyɔɔ sa wa taa lɛɛ, 10 e pɔrɔ edɔɔ̄ lo a bee wa dag bee lu etop ye tɛrɛ bu bana miā le brimstone, kɛ̄ nam kuɛ le nɛɛ zue ue esah bee le, e ba ga le tuɔg wa edɛɛ̄ le pie mmɛ dee a naa tah. 11 E m bee muɛ̄ ziī gbɛnɛ ɛɛ kasi mɛnɛ le nɛɛ a ye ɛŋɛtɛ̄ nyɔɔ, e aa ye kɛ̄sī kɛnɛkɛ̄ le bunyɔɔ bee teera aa sa lɔgɔ kɛ̄tɔɔ̄ naa bee lu emuɛ̄ wa nɛ. 12 E m bee muɛ̄ pya a bee u, pya gbɛnɛ le pya nwīgbagbara, ba le eyira kɛ̄sī kasi mɛnɛ, e keekee kpa bee lu eyaari. Bee lunage eyaari lo dɔɔna kpa, lo a le kpa dum. E a bee lu ebiaɛ ue lo pya a bee u tɛ̄maloo nu a bee lu e’ɛm bu keekee kpa dookɛ̄ wa tam le doo. 13 E gbɛnɛ pɛnɛ bee nɛ pya a e’ua ye bu, e Luh le Hedis bee nɛ pya a e’ua wa bu, e a bee lu ebiaɛ wa ue loo ziī ziī aba dookɛ̄ wa tam le doo. 14 E a bee lu etop Luh le Hedis tɛrɛ bu bana miā; alɛ ama na lo baɛ luh a, lo bana miā: 15 e lo a le a naa lu emuɛ̄ lɔgɔ nɛɛ, a lu e’ɛm ye bu kpa dum, elu etop ye tɛrɛ bu bana miā.