Афтӕ кӕй маст кӕнын, уым ӕвзӕрӕй исты ис?
ИУ НӔЛГОЙМАГӔН йӕ фыд амард. Уый зӕгъы: «Ӕз схъомыл дӕн Английы, ӕмӕ уым та ӕргом цин кӕнын дӕр ӕмӕ хъыг кӕнын дӕр худинаг у. Мӕ фыд раздӕр ӕфсӕддон уыд, ӕмӕ ма йӕ ныр дӕр хорз хъуыды кӕнын, истӕй тыххӕй-иу мӕ зӕрдӕ куы суынгӕг, уӕд-иу мын сабыр хъӕлӕсӕй, фӕлӕ хъӕддыхӕй куыд загъта: „Кӕугӕ ма кӕн!“ Ӕз нӕ хъуыды кӕнын, ӕмӕ нӕ мад йӕ сывӕллӕттӕй искуы искӕмӕн апъа кодта кӕнӕ йын ахъӕбыс кодта (афтӕмӕй та 4 сывӕллоны уыдыстӕм). Мӕ фыд куы амард, уӕд мыл цыди 56 азы. Мӕ зӕрдӕ фыррыстӕй скъуыдтӕ кодта. Фӕлӕ фыццаг мӕ бон кӕуын дӕр нӕ уыди».
Кӕцыдӕр адӕмтӕм цин дӕр ӕмӕ хъыг дӕр ӕргом ӕвдисын худинаг нӕу. Ӕмӕ иууылдӕр фӕзонынц, адӕймаг цин кӕны ӕви хъыг кӕны. Фӕлӕ, зӕгъӕм, цӕгат Европӕйы ӕмӕ Британийы адӕмы, уӕлдайдӕр та нӕлгоймӕгты, сӕ гыццылӕй фӕстӕмӕ фӕахуыр кӕнынц, цӕмӕй алцыдӕр сӕхимидӕг дарой – куыд фӕзӕгъынц, зӕгъгӕ, «дӕ зӕрдӕйы цы ис, уый никӕй хъӕуы», «цыфӕнды куы ’рцӕуа, уӕддӕр-иу дӕхиуыл хӕц», йе та «дӕ зӕрдӕ дуар нӕу – алкӕмӕн ӕй ма гом кӕн». Фӕлӕ цымӕ зианыл хъыг кӕнын ӕмӕ кӕуын худинаг у? Уый тыххӕй Библи цы зӕгъы?
Библийы кӕй цӕссыгты кой ис, уыцы адӕм
Библийы фысджытӕ уыдысты Зӕххастӕу денджызы былгӕронӕн йе скӕсӕн хайы цӕрӕг дзуттӕгтӕ, ӕмӕ уыдон та се ’нкъарӕнтӕ ӕмбӕхсын нӕ зыдтой. Библийы арӕх ӕмбӕлы, йӕ маст ӕргом чи ӕвдыста, ахӕм адӕмы кой. Зӕгъӕм, паддзах Давид йӕ фырт Амноны мӕлӕтыл хъыг кодта. Библийы кӕсӕм, зӕгъгӕ, «нырдиаг кодта» (2 Самуилы 13:28–39). Давид хъыг кодта йӕ фырт Авессаломы мӕлӕтыл дӕр, кӕд йӕ ныхмӕ рацыд ӕмӕ паддзахы бынат байсынмӕ хъавыд, уӕддӕр. Библийы фыст ис: «Паддзах [Давид] арвы цӕфау фӕци. Ӕмӕ, кулдуары сӕр цы уат уыд, уырдӕм ссыд ӕмӕ ныббогъ-богъ кодта. Дыууӕрдӕм рацу-бацу кодта ӕмӕ хъарӕг кодта: „Уӕ мӕ хъӕбул Авессалом! Мӕ хъӕбул, мӕ хъӕбул Авессалом! Фӕлтау ӕз куы амардаин дӕ бӕсты, мӕ хъӕбул Авессалом, мӕ хъӕбул!“» (2 Самуилы 18:33). Давиды бынаты алы ныййарӕг дӕр афтӕ хъыг кодтаид. Ӕмӕ куыд арӕх вӕййы фехъусӕн ныййарджытӕй, зӕгъгӕ, мӕ хъӕбулы бӕсты фӕлтау мӕхӕдӕг куы амардаин! Сывӕллон ныййарӕджы разӕй фӕуа, ууыл адӕймаг никуы сахуыр уыдзӕн.
Йесо та куыд кодта, йе ’мбал Лазӕр куы амард, уӕд? Йӕ зӕппадзмӕ йын куы бахӕццӕ, уӕд скуыдта (Иоанны 11:30–38). Фӕстӕдӕр та Марийӕ Магдалинӕ куыдта Йесойы зӕппадзы цур (Иоанны 20:11–16). Йесойы фӕдылдзӕуджытӕ зонынц, Библи ныфс кӕй ӕвӕры, мӕрдтӕ кӕй райгас уыдзысты, уымӕй. Уымӕ гӕсгӕ сын исчи куы амӕлы, уӕд иннӕтау – Библийы мӕрдты уавӕры тыххӕй цы фыст ис, уый чи нӕ зоны, уыдонау – сӕхи нӕ фӕхӕрынц. Фӕлӕ уӕддӕр уыдон дӕр адӕм сты ӕмӕ уыдонӕн дӕр сӕ риуы зӕрдӕ ис, ӕмӕ уыдон дӕр сӕ зианыл хъыг дӕр фӕкӕнынц ӕмӕ маст дӕр (1 Фессалоникӕгтӕм 4:13, 14).
Кӕуын хъӕуы ӕви нӕ хъӕуы?
Абон та адӕм ахӕм уавӕры куыд фӕкӕнынц? Кӕй маст кӕныс, уый дын ӕргом ӕвдисын зын вӕййы кӕнӕ ӕфсӕрмы фӕкӕныс? Консультантты хъуыдымӕ гӕсгӕ та цы аразын хъӕуы? Фӕстаг рӕстӕг цы уынаффӕтӕ фӕдӕттынц, уыдон цыма Хуыцауы Ныхасӕй, Библийӕ, ист сты, уый хуызӕн вӕййынц. Зӕгъынц, зӕгъгӕ, маст дӕ мидӕг ма дар, ӕргом ӕй ӕвдис. Уый нын нӕ зӕрдыл лӕууын кӕны, Хуыцауы иузӕрдион лӕггадгӕнджытӕ Иов, Давид ӕмӕ Йереми ӕргом куыд маст кодтой, уый. Уӕдӕ адӕмӕй хи дард ласын зондыл дзурӕг нӕу (Ӕмбисӕндтӕ 18:1). Алы адӕмыхатт дӕр йӕ маст алыхуызон ӕвдисы. Уый ма кӕнгӕ вӕййы, цы диныл хӕст сты, уымӕй дӕрa.
Ӕмӕ дӕм кӕуын куы цӕуа, уӕд та? Адӕймагӕн йӕ конд афтӕ у, ӕмӕ хъыг ӕмӕ масты рӕстӕджы кӕугӕ фӕкӕны. Ногӕй-ма дӕ зӕрдыл ӕрлӕууын кӕн, Лазӕр куы амард, уӕд Йесойӕн йӕ зӕрдӕ кӕй суынгӕг ӕмӕ йӕ цӕссыгтӕ кӕй ӕркалдысты (Иоанны 11:33, 35). Афтӕмӕй равдыста, адӕймаг, бирӕ кӕй уарзы, уый мӕлӕтыл куы кӕуа, уӕд уым ӕвзӕрӕй кӕй ницы ис.
Зианыл хъыг кӕнын ӕмӕ кӕуын худинаг нӕу
Уый бӕрӕг у, Энныл цы хабар ӕрцыд, уымӕй. Эннӕн амарди йӕ гыццыл чызг Рэйчел. Энны сӕрыхицау дзуры: «Диссаг уый у, ӕмӕ нӕ Эннимӕ зианы бон иу цӕссыг дӕр не ’рхауд. Иннӕтӕ та сӕхи кӕуынӕй мардтой». Энн ын йӕ ныхас адарддӕр кодта: «Уый о, фӕлӕ зианы фӕстӕ ӕз нӕ дыууӕйы бӕсты дӕр уыйбӕрц фӕкуыдтон, ӕмӕ диссаг. Цалдӕр къуырийы фӕстӕ хӕдзары иунӕгӕй куы баззадтӕн, уӕд мыл мӕ маст ӕртӕфст. Ӕнӕхъӕн бон мӕ кӕуынӕй нӕ банцадтӕн. Фӕлӕ мын уый фӕстӕ фенцондӕр ис. Мӕ гыццыл хъӕбулыл йӕ дуне кӕй баталынг, ууыл хъуамӕ фӕкуыдтаин. Фидарӕй мӕ бон у зӕгъын, ӕмӕ зианджын адӕймагмӕ кӕуын куы цӕуа, уӕд ӕй хъӕуы бауадзын. Ахӕм ныхӕстӕ, „ма ку“, зӕгъгӕ, зианджын адӕймагӕн ӕппындӕр ницӕмӕй баххуыс кӕнынц».
Иуӕй-иутӕ сӕхи куыд фӕдарынц
Цымӕ иуӕй-иутӕ сӕхи куыд дардтой, зиан сыл куы ’рцыд, уӕд? Мӕнӕ Хуанитӕйы цӕвиттон. Хуанитӕ хорз зоны, цы у, сывӕллон фӕхъӕуа, уый. Фондз хатты уыди сывӕрджын, ӕмӕ фондз хатты дӕр афтӕ рауад, ӕмӕ-иу йӕ сывӕллон йӕ хуылфӕй фӕхицӕн. Ӕмӕ та ӕхсӕзӕм хатт дӕр басывӕрджын. Фӕстӕдӕр аварийы куы бахауд ӕмӕ йӕ рынчындонмӕ куы баластой, уӕд, кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, тынг мӕт кодта. Дыууӕ къуырийы фӕстӕ, арынафон ын нӕма уыд, афтӕмӕй йӕ рыстытӕ райдыдтой. Райгуырд ын гыццылмур чызг, Ванессӕ – йӕ уӕз 900 граммы йеддӕмӕ нӕ уыди. Хуанитӕ дзуры: «Зӕххыл мӕхицӕй амондджындӕр никӕйуал ӕнхъӕлдтон. Кӕдӕй-уӕдӕй хъӕбулы ад базыдтон!»
Фӕлӕ йӕ цин бирӕ нӕ ахаста. Цыппар боны фӕстӕ Ванессӕ амарди. Хуанитӕ дзуры: «Цыма мын исчи мӕ зӕрдӕ мӕ риуӕй систа, афтӕ фӕдӕн. Мӕ хъӕбулӕй афтидӕй аззадтӕн. Мӕхимӕ ӕрдӕг адӕймагӕй уӕлдай нал кастӕн. Ванессӕйӕн цы уат ӕрцӕттӕ кодтам, уырдӕм бахизын ӕмӕ йын цы дзаумӕттӕ балхӕдтон, уыдонмӕ бакӕсын мӕ зӕрдӕ ӕппындӕр нӕ куымдта. Цы бон райгуырди, уый цалдӕр мӕйы дӕргъы иу минут дӕр мӕ хъуыдыйӕ нӕ хызти. Ӕппындӕр мӕ никӕй уынын фӕндыд».
Цымӕ Хуанитӕ ӕгӕр нӕ маст кодта? Чи зоны йӕ бирӕтӕ ма бамбарой, фӕлӕ, ахӕм зиан кӕуыл ӕрцыд, уыдон дзурынц, зӕгъгӕ, чи рахъомыл ис, ахӕм сывӕллоны мӕлӕтыл куыд фӕмаст кӕнынц, уымӕй къаддӕр ыл кӕй нӕ фӕмаст кодтой. Сӕ ныхӕстӕм гӕсгӕ, ныййарджытӕ сӕ хъӕбулы уарзын райдайынц йӕ райгуырдӕй бирӕ раздӕр. Мад ӕмӕ, йӕ хуылфы цы сывӕллон вӕййы, уыдон кӕрӕдзи тынг фембарынц. Ӕмӕ сывӕллон куы амӕлы, уӕд ыл мады зӕрдӕ фӕриссы, уымӕн ӕмӕ йӕ хъӕбул ӕнӕуд кукла нӕ уыд, фӕлӕ удӕгас адӕймаг. Ӕмӕ уый хъуамӕ иннӕтӕ дӕр ма рох кӕной.
Куы мӕсты кӕнай ӕмӕ дӕхи куы аххосджын кӕнай
Иу сылгоймагӕн йӕ 6-аздзыд лӕппу, гуырдзӕй зӕрдӕниз кӕй рахаста, уый аххосӕй ӕнӕнхъӕлӕджы амарди. «Куы мын ӕй загътой, уӕд фӕкуыддӕр дӕн,– загъта лӕппуйы мад.– Фыццаг андзыг дӕн, мӕ сӕрымагъз ӕй нӕ ахста, уый ӕцӕг кӕй у, стӕй та райдыдтон мӕхи аххосджын кӕнын ӕмӕ мӕ лӕгмӕ ӕмӕ дохтыртӕм мӕсты кӕнын, сывӕллон афтӕ тынг рынчын кӕй уыди, уый кӕй не ’мбӕрстой, уый тыххӕй».
Уӕдӕ адӕймаг, йӕ зӕрдӕйӕн адджын адӕймаджы мӕлӕтыл кӕй хъыг кӕны, уый ма бӕрӕг вӕййы, мӕсты кӕй фӕкӕны, уымӕй дӕр. Гӕнӕн ис, ӕмӕ мӕсты кӕна дохтыртӕм ӕмӕ медицинон хотӕм, зӕгъгӕ йӕм хорз нӕ зылдысты. Кӕнӕ та, чи зоны, мӕсты кӕна йе ’мбӕлттӕм ӕмӕ йӕ хӕстӕджытӕм, йӕ хъуыдымӕ гӕсгӕ, цыдӕр раст кӕй нӕ дзурынц кӕнӕ кӕй нӕ аразынц, уый тыххӕй. Чидӕр та фӕмӕсты кӕны, чи амарди, уымӕ, йӕхимӕ кӕй нӕ касти ӕмӕ йе ’нӕниздзинад ахӕм уавӕрмӕ кӕй ӕртардта, уый тыххӕй. Стеллӕ дзуры: «Мӕ лӕгмӕ тынг мӕсты кодтон, уымӕн ӕмӕ, мӕнмӕ гӕсгӕ, йӕ хабар бынтон ӕндӕрхуызон рауадаид. О, уӕззау рынчын уыди, фӕлӕ йӕ бӕллӕх уый мидӕг уыд, ӕмӕ дохтырты ныхӕстӕ ницӕмӕ дардта». Афтӕ дӕр ма вӕййы, ӕмӕ чи амарди, уый фӕаххосджын кӕнынц, йӕ хиуӕтты бирӕ хӕрдзтӕ скӕнын кӕй бахъуыд кӕнӕ йын фӕкӕсинаг сидзӕртӕ кӕй баззад, уый тыххӕй.
Иуӕй-иутӕм та худинаг фӕкӕсы, мӕсты кӕй фӕкӕнынц, уый ӕмӕ уый тыххӕй сӕхи фӕхӕрынц. Иннӕтӕ та сӕхи фефхӕрынц, уымӕн ӕмӕ сӕм афтӕ фӕкӕсы, ӕмӕ, чи амард, уый сӕ аххосӕй амард. Гӕнӕн ис, ӕмӕ хъуыды кӕной: «Дохтыртӕм ӕй афоныл куы акодтаин, уӕд нӕ амардаид». Йе та фӕзӕгъынц: «Фӕлтау ӕй ӕндӕр дохтырӕн куы фенын кодтаин». Кӕнӕ сӕхи фӕсмонӕй фӕхӕрынц: «Тыххӕй дӕр ӕй йӕхимӕ цӕуылнӕ кӕсын кодтон!»
Хъӕбулы мӕлӕтӕй зындӕр ницы ис – ныййарджытӕн стыр ӕххуыс фӕуыдзӕн, иннӕтӕ сӕ фарсмӕ куы балӕууой ӕмӕ сын сӕ зӕрдӕйы рыст сӕ зӕрдӕмӕ куы айсой
Иннӕтӕ та сӕхи ноджы тынгдӕр фефхӕрынц, уӕлдайдӕр та кӕд сӕ зӕрдӕйӕн адджын адӕймаг ӕнӕнхъӕлӕджы фӕзиан, уӕд. Сӕ зӕрдӕмӕ фӕхӕссынц, куы-иу ӕм смӕсты сты кӕнӕ-иу йемӕ куы фӕбыцӕу сты, уыцы хабӕрттӕ. Кӕнӕ та сӕм афтӕ фӕкӕсы, ӕмӕ сӕ бон цыдӕриддӕр уыди, уый нӕ сарӕзтой.
Йӕ хъӕбул кӕмӕн амард, уыцы сылгоймӕгтӕй сӕ фылдӕрӕн сӕ зӕрдӕйы рыст бирӕ рӕстӕг не ’рсабыр вӕййы. Иртасджыты ныхӕстӕм гӕсгӕ дӕр, хъӕбулы мӕлӕт ныййарджыты зӕрдӕйы, уӕлдайдӕр та мады зӕрдӕйы, тынг арф хъӕдгом ныууадзы.
Цардӕмбалы мӕлӕт
Адӕймагӕн ма йӕ зӕрдӕйы арф хъӕдгом скӕны цардӕмбалы мӕлӕт дӕр, уӕлдайдӕр та кӕд кӕрӕдзийыл тынг ахуыр уыдысты, уӕд. Амӕй фӕстӕмӕ иумӕ никуыуал уыдзысты, иумӕ никӕдӕмуал ацӕудзысты, иумӕ никуы ницыуал бакусдзысты, иумӕ никуыуал баулӕфдзысты ӕмӕ сӕ сӕртӕ кӕрӕдзийыл никуыуал бакъул кӕндзысты.
Юнис, йӕ лӕг йӕ зӕрдӕйӕ куы амард, уӕд куыд фӕци, уый тыххӕй радзырдта: «Фыццаг къуыри цыма ӕндзыг бадӕн, ӕрдӕгмарды хуызӕн уыдтӕн. Нал хӕринаджы ад ӕмбӕрстон, нал – тӕф. Фӕлӕ мӕ зонд мӕхимӕ уыди. Бирӕты нӕ фӕуырны, цы ’рцыд, уый. Раст зӕгъгӕйӕ, ӕз афтӕ нӕ уыдтӕн. Мӕ сӕрыхицау куы февзӕр, уӕд ӕй цалынмӕ дохтыртӕ йӕхимӕ ӕрцӕуын кӕныныл архайдтой, уӕдмӕ йӕ уӕлхъус уыдтӕн. Фӕлӕ уӕддӕр мӕхи хордтон, мӕ бон ын баххуыс кӕнын кӕй ницӕмӕй уыди, уый тыххӕй – раст цыма машинӕ былӕй фӕцӕйхауд, ӕмӕ мӕ бон ницы уыд саразын, уыйау».
Цымӕ Юнис куыдта? «Куыдтон, уӕдӕ цы кодтон. Цалдӕр сӕдӕ открыткӕйы мӕм ӕрцыд тӕфӕрфӕсы ныхӕстимӕ. Ӕмӕ-иу уыдон куы кастӕн, уӕд та-иу мӕ цӕссыг ӕппындӕр нал урӕдтон. Алы открыткӕ кӕсгӕйӕ дӕр-иу богъ-богъӕй фӕкуыдтон. Уыдоны фӕрцы мыл-иу бон кӕуылдӕрты ацыд. Фӕлӕ та-иу мӕ исчи куы афарста, куыд дӕ, зӕгъгӕ, уӕд-иу, цы загътаин, уый нӕ зыдтон. Куыд хъуамӕ уыдаин!».
Цымӕ Юнисӕн уыцы уӕззау маст сфӕразынӕн цы баххуыс кодта? «Ӕмбаргӕ дӕр ӕй нӕ бакодтон, мӕхицӕн куыд загътон, дарддӕр мӕ царды кой кӕй кӕндзынӕн, зӕгъгӕ,– дзуры Юнис.– Фӕлӕ-иу куы ахъуыды кодтон, ӕмӕ мӕ цардӕмбалыл, алы боныл дӕр бӕрӕгбонау чи цин кодта, ууыл хур кӕй никуыуал скӕсдзӕн, уӕд-иу мӕ зӕрдӕ ныккӕрзыдта».
«Ма бауадз, цӕмӕй дын иннӕтӕ уынаффӕгӕнӕг суой...»
Иу чиныджы ис ахӕм уынаффӕтӕ: «Ма бауадз, цӕмӕй дын иннӕтӕ уынаффӕгӕнӕг суой ӕмӕ дын дзурой, цы хъуамӕ аразай ӕмӕ куыд хъуамӕ маст кӕнай. Алчи иухуызон нӕ маст кӕны. Иннӕтӕ, чи зоны, хъуыды кӕной – кӕнӕ та дын суанг дзургӕ дӕр кӕной – ӕгӕр кӕй маст кӕныс кӕнӕ та фаг кӕй нӕ маст кӕныс. Сӕ ныхӕстӕ сын ныххатыр кӕн ӕмӕ сын сӕ ферох кӕн. Адӕммӕ куы хъусай, уӕд дын дӕхимӕ ӕрцӕуын бирӕ зындӕр уыдзӕн» (Leavetaking—When and How to Say Goodbye).
Куыд загътам, афтӕмӕй кӕд адӕм алыхуызон маст кӕнынц, уӕддӕр мах уый зӕгъын нӕ фӕнды, ӕмӕ иу куыд маст кӕны, уый растдӕр у, иннӕ куыд маст кӕны, уымӕй. Фӕлӕ зианджыны уавӕр тӕссаг у, йӕ царды куы ницы ива ӕмӕ йӕ бон йӕхимӕ ӕрцӕуын куы нӕ уа, уӕд. Ахӕм уавӕры йӕ, ӕвӕццӕгӕн, бахъӕудзӕн, йӕ рыст ын чи бамбара, ахӕм ӕмбӕлтты ӕххуыс. Библийы фыст ис: «Ӕцӕг ӕмбал алкӕддӕр уарзы. Уый у, зын сахат адӕймаджы фарсмӕ ӕрбалӕууынӕн чи райгуыры, ахӕм ӕфсымӕр». Уымӕ гӕсгӕ ма ӕфсӕрмы кӕн иннӕтӕй ӕххуыс ракурын, семӕ ныхас кӕнын ӕмӕ кӕуын (Ӕмбисӕндтӕ 17:17).
Зианыл хъыг кӕнын худинаг нӕу. Уӕдӕ кӕй маст кӕныс, уый иннӕтӕ кӕй уынынц, уымӕй ма ’фсӕрмы кӕн. Фӕлӕ ма нӕ хъӕуы дзуапп базонын ахӕм фарстатӕн: «Дарддӕр ма куыд цӕрон? Мӕхи кӕй аххосджын кӕнын ӕмӕ кӕй мӕсты кӕнын, уым цымӕ ӕнахуырӕй исты ис? Ахӕм уавӕры мӕ бон цы у саразын? Мӕ зӕрдӕйы уӕззау рыст куыд сфӕразон? Ацы ӕмӕ ма ӕндӕр фарстатыл ныхас кӕндзыстӕм иннӕ хайы.
a Нигерийы цӕрӕг адӕмыхатт йорубӕ ӕууӕндынц реинкарнацийыл (ома, дам, адӕймаг куы амӕлы, уӕд йӕ уд ӕндӕр буары бахизы кӕнӕ йын ӕндӕр буары райгуыры). Уымӕ гӕсгӕ, сылгоймагӕн йӕ сывӕллон куы амӕлы, уӕд ыл тынг фӕхъыг кӕны, фӕлӕ бирӕ рӕстӕг нӕ. Цӕуылнӕ? Уый бамбарӕн ис сӕ зарджытӕй иуы ныхӕстӕй: «Акалд ӕрмӕстдӕр дон. Калабаш [донгарз] та ӕнӕхъӕнӕй баззад». Йорубӕ зӕгъынц, зӕгъгӕ, донхӕссӕн калабашӕн, ома мадӕн, йӕ бон у ӕрхӕссын ӕндӕр сывӕллон – чи йын амард, уыцы сывӕллоны уд, ӕвӕццӕгӕн, уый буары райгуырдзӕн. Йегъовӕйы Ӕвдисӕнтӕ не ’ууӕндынц, мӕнг ахуырӕдтӕй чи равзӕрд ӕмӕ Библийы бӕлвырдгӕнӕнтӕ кӕмӕн нӕй, уыцы ӕгъдӕуттыл, зӕгъӕм, адӕймагӕн ӕнӕмӕлгӕ уд кӕй ис, ууыл ӕмӕ реинкарнацийыл (Екклесиаст 9:5, 10; Йезекил 18:4, 20).