RÄ NTꞌANI 5

¿Hanja dä za gä nsu de nuꞌu̱ yä bo̱ka ha rä skuela?

POR HANJA XA MÄHYONI GÄ PÄDI

Depende de hanja gi thädi, dä za dä uadi o dä te yä xuñha.

**MU̱ GO DI GEꞌI, ¿TE MA GI PE̱FI?**

Imäjinä: Thomas ya hingi ne dä ma ha rä skuela. Nunä xuñha bi mu̱di o̱tꞌe hñu nzänä nuꞌmu̱ rꞌa yä yꞌoskuela bi gu̱ꞌspäbi yä nkꞌuamba o nhemhñä ꞌne bi thuꞌspäbi yä apodo. Rꞌabu̱ nuꞌu̱ yä yꞌoskuela xa de gä nduxte mi entꞌi Thomas ꞌne mi e̱mbäbi yä kosa. Rꞌabu̱ nse̱kitho mi tꞌentꞌi ꞌne nuꞌmu̱ mi ñegi pa dä hyandi toꞌo xki jabu̱, nuꞌu̱ yä nduxte yꞌoskuela mi o̱tꞌe ge hingo xki yꞌentꞌi. Pe mändee, mänꞌa xa bi thogi näꞌä bi me̱fi nuꞌu̱ yä bo̱ka yꞌoskuela, ngeꞌä nubye̱ bi me̱mpäbi po Internet nꞌa rä mensaje de gä amenäsa...

Mu̱ go di geꞌi Thomas, ¿te ma gi pe̱fi?

HÑUDI ꞌNE NTSO̱ꞌMI

Ogi mbeni ge hindä za gi täpäbi nuꞌu̱ yä bo̱ka, nuꞌi dä za gi täpäbiꞌu̱ nsinke gi ntunkui, ¿hanja dä za gi ja?

OGI JAPÄMÄSU. Rä Mäkä Tꞌofo enä: «Nꞌa rä jäꞌi näꞌä rä dondo japi dä bo̱ni gatꞌho näꞌä di mbeni, pe näꞌä xa ja rä mfeni hingä di dämä nkue̱» (Proverbios 29:11). Mu̱ hingi japämäsu nuꞌu̱ yä bo̱ka ꞌne gi ꞌñudi ge hingi nkue̱ nixi gi tsu, nuꞌu̱ ma dä mfadase̱ ꞌne ma dä hye̱kꞌäꞌibu̱.
OGI BENGA. Rä Mäkä Tꞌofo enä: «Oxki o̱ꞌtuähu̱ rä ntsꞌomꞌu̱i nuꞌä toꞌo dä yꞌo̱tꞌähu̱ rä ntsꞌomꞌu̱i» (Romanos 12:17). Mu̱ gi benga ho̱nse̱ ma gi japi dä te yä xuñha.
ꞌUEGE DE NUꞌU̱ YÄ BO̱KA. Rä Mäkä Tꞌofo enä: «Näꞌä toꞌo ja rä mfeni, xä hyandi habu̱ xä ꞌñe yä xuñha ꞌne di ñꞌägi; yä dondo xä sigi yä ꞌñuu ꞌne di xofo yä u̱gi» (Proverbios 22:3). Mu̱ dä za, ogi thogi habu̱ yꞌo nuꞌu̱ yä bo̱ka ꞌne ꞌuege de habu̱ gi handi ge ja yä peligro.
HYONI HANJA GI THÄDI. Rä Mäkä Tꞌofo enä: «Nꞌa rä hogä noya kätꞌi rä kue̱, pe nuꞌu̱ yä noya u̱nte japi dä te rä kue̱» (Proverbios 15:1). Mu̱ te dä siꞌi, nuꞌi dä za gi nthedetho. Ja ngu nuꞌmu̱ toꞌo dä ꞌñeñꞌäꞌi ge xä nohoꞌi, nuꞌi dä za gi ꞌñembi: «Hää, zäi ge dä hogi gä käi nꞌa hängu yä zi kilo, ¿hänge hää?».
GI MA DE GEPU̱. Nora, de gä 19 nje̱ya enä: «Mu̱ hinte gi thätuäbi nuꞌu̱ yä bo̱ka, ma gi ꞌñudi ge mänꞌa ja ri mfeni ꞌne ri tsꞌe̱di ke geꞌu̱». Nora sigi enä: «Ma gi ꞌñudi ge gi pädi gi täpäbise̱ ri mfeni, hingä ngu nuꞌu̱ yä bo̱ka di mfadaꞌi» (2 Timoteo 2:24).
ꞌÑUDI GE HINGI TSU. Nuꞌu̱ yä bo̱ka di da ngue̱nda nuꞌmu̱ gi tsu, ꞌne ma dä ne dä xaxäꞌi ngetꞌho nuꞌu̱ pädi ge hinte ma gi yꞌo̱tꞌe pa gi defende. Pe mu̱ nuꞌu̱ dä hyandi ge hingi tsu, nuꞌu̱ ma dä mfadase̱ ꞌne hinte ma dä yꞌo̱tꞌäꞌi.
HYONI TOꞌO GI XIPÄBI. Nꞌa rä xahnäte bi ꞌñenä: «Di xipäbi nuꞌu̱ yä bäsjäꞌi thogi nunä xuñha, ge dä mämbäbi te o̱tꞌe nuꞌu̱ yä bo̱ka. Geꞌä ri ꞌñehe dä ꞌme̱fi, pa njabu̱ nuꞌu̱ yä bo̱ka ya hindä sigi dä yꞌo̱tpäbi yä ntsꞌomꞌu̱i märꞌaa».

Nꞌa rä tsꞌu̱ntꞌu̱ hingi tsu ꞌne pe̱ꞌtsi rä komfiansa ꞌne njabu̱ täpäbi nꞌa rä bo̱ka — Mu̱ gi ꞌñudi ge hingi tsu ꞌne gi pe̱ꞌtsi rä komfiansa, geꞌä ma dä rꞌaꞌi rä tse̱di pa gi täpäbi nuꞌu̱ yä bo̱ka.

¿YA NGI PÄDI?

Rä bullying hingä ho̱nse̱ yä nyu̱ntꞌi. Nuꞌu̱ yä bäsjäꞌi tagi ha yä yꞌe̱ nuꞌu̱ yä bo̱ka jäꞌi, rꞌabu̱ ꞌnehe tꞌo̱tꞌpäbi nuya märꞌa yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe:

Di sipäbi yä tsꞌo noya. «Nunka ma gä pumfri nuꞌu̱ yä apodo nixi nuꞌu̱ yä tsꞌo noya mi sikägi. Nuꞌu̱ yä noya mi jaki gä mbeni ge hinte rä me̱kägi, ge hinte mä fädi ꞌne ge hinto mi mäkägi. Zäi ge mu̱ xä nyu̱ntkꞌägi, mänꞌa hinxä u̱gi ndunthi ngu nuꞌu̱ yä tsꞌo noya mi sikägi.» (Celine, 20 nje̱ya.)
Hingi thopi dä ntsitsꞌi ko märꞌaa. «Nuꞌu̱ yä yꞌoskuela himi hopkägi gä ntsitsꞌi kongeꞌu̱. Ha rä rekreo, ora ndi joni ha rä mexa pa gä ñuni kongeꞌu̱, nuꞌu̱ mi engägi ge mi otho rä luga pa geki. Durante nꞌa nje̱ya dä ñunise̱ ꞌne xa ndi zoni.» (Haley, 18 nje̱ya.)
Di sipäbi yä tsꞌo noya po Internet. «Ko ho̱nse̱ gi yꞌofo nꞌa hängu yä tsꞌo noya ha rä computadora, dä za gi tsꞌombäbi rä thuhu o rä mꞌu̱i nꞌa rä jäꞌi. ¡Zäi ge di jaꞌi xä ñhei gi kamfri, pe hää thogi njabu̱!» (Daniel, 14 nje̱ya.)

**HYANDI HÄNGU GI PÄDI DE RÄ BULLYING**
MÄJUÄNI O HINGÄ MÄJUÄNI	YÄ MPENGI
1 Nuꞌu̱ yä bo̱ka jäꞌi xä nheki dende mäyaꞌmu̱.	1 Mäjuäni. Rä Mäkä Tꞌofo no̱ni rꞌa yä jäꞌi nuꞌu̱ mi fädi ngu yä nefilim, nunä noya di signifika «nuꞌu̱ japi dä dagi märꞌaa» (Génesis 6:4).
2 Rä bullying, hingä nꞌa rä tsꞌo tꞌo̱tꞌe nixi nꞌa rä däta xuñha.	2 Hingä mäjuäni. Rä bullying, nunä nꞌa rä tꞌo̱tꞌe xa xä ntsꞌo. Ndunthi yä bäsjäꞌi xä ñhose̱ po nunä xuñha.
3 Mu̱ gi ne gi täpäbi nuꞌu̱ yä bo̱ka, mähyoni gi ntunkui.	3 Hingä mäjuäni. Kasi nzäntho xä nheki ge nuꞌu̱ yä bo̱ka jäꞌi mänꞌa ja yä tsꞌe̱di. Pe mu̱ njabu̱ o hinä, ogi ntunkui.
4 Mu̱ gi handi ge nꞌa rä bäsjäꞌi di tꞌo̱tꞌpäbi yä ntsꞌomꞌu̱i, mänꞌa xä ñho hinte gi mää.	4 Hingä mäjuäni. Mu̱ nuꞌi gi hyandätho te o̱tꞌe nuꞌu̱ yä bo̱ka jäꞌi ꞌne hinte gi mää, ja ngue̱nda ge gi fatsꞌi nuꞌu̱ yä bo̱ka.
5 Ndunthi de nuꞌu̱ yä bo̱ka udi ge xa ja yä balo, ho̱nse̱ pa hinto dä da ngue̱nda ge tsu.	5 Mäjuäni. Mäske nuꞌu̱ yä bo̱ka di ñꞌetsꞌi ge xa ja yä balo, ndunthi de geꞌu̱ tsu, hänge o̱tpäbi rä ntsꞌomꞌu̱i märꞌaa ho̱nse̱ pa dä senti xä ñho.
6 Nuꞌu̱ yä bo̱ka dä za dä paati yä mꞌu̱i.	6 Mäjuäni. Mu̱ dä tꞌumbäbi rä mfatsꞌi nuꞌu̱ yä bo̱ka, ma dä za dä paati yä mfeni ꞌne yä mꞌu̱i.