Di ñämbäbihe yä derecho nuꞌu̱ yä jäꞌi ñä mä nꞌa rä idioma

Ha Latinoamérica ꞌmu̱i yä nthebetho yä miyon yä jäꞌi, ꞌne de entre geꞌu̱, yä miyontho bi ꞌmu̱i ha yä tꞌu̱kä hnini, ñä märꞌa yä idioma ꞌne pe̱ꞌtsäse̱ yä nzäi. Ndunthi de nuꞌu̱ mä kuhu̱ ꞌmu̱i ha nuꞌu̱ yä lugaꞌu̱. Pa gä fatsꞌihe dä bädi de rä Mäkä Tꞌofo, yä testigo rä Jeoba di tradusihe ꞌne di unihe yä publicación ha thogi de 130 yä idioma de Latinoamérica.a Pe ndunthi yä ku, mäske xa di ho yä nzäi, nuꞌu̱ xä ñhandui ndunthi yä xuñha pa dä za dä me̱päbi Jeoba ꞌne ya hindä me̱fi nuꞌu̱ yä nzäi di nkontraui rä Mäkä Tꞌofo. ¿Hanja xtä usahe yä donäsio pa gä fatsꞌihe?

Di fatsꞌihe dä mengi ha yä nguu

Ha nꞌa rä luga huichol ha yä tꞌo̱ho̱ de Jalisco (Mꞌonda), rꞌa yä ku himbi ne bi mfaxte ha rꞌa de nuꞌu̱ costumbre di nkontraui rä Mäkä Tꞌofo.b Po rängeꞌä, rꞌa yä jäꞌi de näꞌä rä lugaꞌä xa bi nkue̱, rä 4 de rä disiembre de rä je̱ya 2017, nꞌa rä grupo yä jäꞌi bi nju̱tsꞌi kontra yä testigo rä Jeoba ꞌne kontra nuꞌu̱ mi nxadi rä Mäkä Tꞌofo. Nuꞌu̱ yä tsꞌomꞌu̱i gä jäꞌi bi gui yä ku de yä komunida, bi tsꞌombäbi yä nguu ꞌne bi ꞌñembäbi ge mu̱ nuꞌu̱ xä mengi, ma xä tho.

Nuꞌu̱ yä Testigo mi ꞌmu̱i getbu̱ de näꞌä lugaꞌä, bi umbäbiꞌu̱ gatꞌho näꞌä te mi japä mꞌe̱di nuꞌu̱ yä kuꞌu̱. ¿Pe te xä za tꞌo̱tꞌe pa xä za xä mengi ha yä nguu? Nꞌa de nuꞌu̱ mä kuhu̱ rä thuhu Agustín, enä: «Hingä ndi pe̱ꞌtsihe rä bojä pa gä juꞌtihe nꞌa rä abogado ꞌne nixi ndi pädihe habu̱ gä adihe rä mfatsꞌi».

Koꞌmu̱ nuꞌu̱ mä kuhu̱ himi thopäbi dä me̱ꞌtsi näꞌä rä relijion xki huahniꞌu̱, rä ngu Betel de Centroamérica bi umbäbi rä mfatsꞌi. Ri mu̱di bi tꞌapäbi nuꞌu̱ yä tsꞌu̱tꞌhui de näꞌä rä lugaꞌä xä hyandi nuꞌu̱ yä delito xki tꞌo̱tꞌe. Mꞌe̱fa rä Comité de Coordinadores de rä Cuerpo Gobernante de yä Testigo rä Jeoba bi uni nse̱ki pa njabu̱ rä ngu Betel xä mpe̱fi mähye̱gi ko rä Departamento de Asuntos Legales de rä central mundial, ꞌne njabu̱ xä gu̱tsꞌi nꞌa rä demanda pa dä matsꞌi nuꞌu̱ yä ku de rä idioma huichol. Mi thogi yä pa, näꞌä xuñha bi zo̱ni asta ha rä Suprema Corte de Justicia de la Nación, näꞌä rä tribunal mänꞌa pe̱ꞌtsi rä autorida de rä dähni Mꞌonda.

Nꞌa rä equipo internacional de gä abogado bi ñhoki ko nꞌa rä discurso habu̱ bi ꞌñudi ge gatꞌho yä jäꞌi ri ꞌñehe dä me̱ꞌtsi rä tꞌekꞌei po gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi ñä mä nꞌa rä idioma. Pe ꞌnehe bi ꞌñudi ge nuꞌu̱ yä jäꞌi de rä idioma huichol, ꞌnehe mi debe dä ꞌñudi rä tꞌekꞌei po nuꞌu̱ yä derecho pe̱ꞌtsi mä kuhu̱ de dä huahni te mä relijion ne dä pertenese.

Rä 8 de julio de rä 2020, rä Suprema Corte de Justicia bi mända ge nuꞌu̱ yä testigo rä Jeoba ꞌne gatꞌho nuꞌu̱ märꞌa yä jäꞌi xki tꞌe̱ni de yä komunida, mi debe dä mengi mänꞌaki ha yä nguu. Rä ku Agustín, bi ꞌñenä: «Xa di johyahe ꞌne xa di jamädihe po gatꞌho näꞌä xä me̱fi yä ku po gekägihe. Hindi pädi te xtä pe̱fihe mu̱ yä ku hinxä maxkägihe».

«Xa ndunthi po nꞌa hängutho»

Ha Ecuador, nuꞌu̱ yä ku de San Juan de Ilumán bi thogi nꞌa rä xuñha nguꞌätho. Ha nꞌa rä luga rä thuhu Otavalo bi kohi ndunthi yä tꞌu̱kä komunida habu̱ yä jäꞌi ñä märꞌa yä idioma. Ha rä je̱ya 2014, mꞌe̱fa de bi tꞌungä nse̱ki pa dä thoki nꞌa rä Ngu de gä Mhuntsꞌi, nꞌa rä majhä de gehni bi yꞌu̱ꞌti ngu 100 yä jäꞌi pa bi obligabi yä ku dä hye̱gi de dä hyoki rä Ngu de gä Mhuntsꞌi. ꞌNehe nuꞌu̱ yä jäꞌi de näꞌä lugaꞌä bi mändabi yä ku ge hinxä me̱ꞌtsi yä mhuntsꞌi.

Nuꞌu̱ yä departamento de Asuntos Legales de rä ngu Betel ha Ecuador ꞌne rä central mundial, bi mpe̱fi mähye̱gi pa bi ñämbäbi yä derecho nuꞌu̱ yä ku. Nunä rä xuñha bi zo̱ni asta ha yä dängä tsꞌu̱tꞌhui, ꞌne njabu̱ nuꞌu̱ yä jäꞌi ya himbi xaxi yä ku, ꞌne bi hyopi dä sigi dä hyoki näꞌä rä Ngu de Mhuntsꞌi. Pe, pa dä supäbi yä derecho yä ku xudi ndämäni, nuꞌu̱ mä abogadohe bi yꞌapäbi nuꞌu̱ yä dängä tsꞌu̱tꞌhui ge xä desidi te ma xä ꞌme̱fi änte nunä rä xuñha: «¿Ri ꞌñepäbi nuꞌu̱ yä jäꞌi ñä mä nꞌa rä idioma dä ꞌñudi rä tꞌekꞌei po nuꞌu̱ yä derecho pe̱ꞌtsi yä jäꞌi de gatꞌho rä xiꞌmhai?».

Rä 16 de rä julio de rä 2020, rä Corte Constitucional de Ecuador, näꞌä rä tsꞌu̱tꞌhui mänꞌa pe̱ꞌtsi rä autorida de näꞌä hniniꞌä, bi hyandi te dä me̱fi änte näꞌä rä xuñhaꞌä. Nuꞌu̱ yä abogado bi matsꞌi nuꞌu̱ mä kuhu̱, ꞌnehe mi yä testigo rä Jeoba de rä dähni Ecuador. Po näꞌä rä pandemia de rä COVID-19, nunä rä mhuntsꞌi bi tꞌo̱tꞌe por videoconferencia dende rꞌa nꞌañꞌo yä dähni. Gehnä rä mu̱di mꞌiki habu̱ nꞌa rä tribunal bi hyopi ge nuꞌu̱ yä abogado bi representa yä testigo rä Jeoba bi zitsꞌi nꞌa rä caso njaua.c Nuꞌu̱ yä abogado bi ꞌñembäbi nuꞌu̱ yä tsꞌu̱tꞌhui de märꞌa yä dähni, ge nꞌa rä jäꞌi hindä za dä thäkuäbi yä derecho ngeꞌä ꞌmu̱i ha nꞌa rä tꞌu̱kä hnini, nixi porque di nꞌa mä nꞌa rä idioma.

Nubye̱ nuꞌu̱ mä kuhu̱ de rä ꞌmatha Otavalo se̱he̱ to̱ꞌmi te dä mängä rä Corte Constitucional ꞌne xa di jamädi po näꞌä rä mfatsꞌi tꞌumbäbi. César, nꞌa rä anciano de rä mhuntsꞌi Ilumán Quichua, enä: «Se̱he̱ Jeoba po mäde de rä hnini dä za dä me̱fi xa ndunthi po nꞌa hängutho».

Gatꞌho nuꞌu̱ yä abogado bi matsꞌi ꞌne bi ñäni nuꞌu̱ mä kuhu̱ myä testigo rä Jeoba ꞌne ko rä johya bi ne bi mfaxte ꞌne hinte mä bojä bi dähä. Mäske pa bi defende mä kuhu̱ ꞌne bi ntini ante yä tsꞌu̱tꞌhui, bi zitsꞌi rä tiempo ꞌne rä bojä. Nuꞌu̱ mä abogadohe ꞌne nuꞌu̱ yä ku bi bi mfaxte, bi usa thogi de 380 yä ora pa bi ñhoki ko näꞌä rä xuñha bi thogi mä kuhu̱ mengu Mꞌonda, ꞌne mä 240 yä ora pa bi tradusi nuꞌu̱ yä he̱ꞌmi bi usa. ꞌNehe kasi 40 yä abogado de gatꞌho rä xiꞌmhai bi usa yä nthebetho yä ora pa näꞌä rä xuñha bi thogi ha Ecuador. ¿Habu̱ xtä tinihu̱ gatꞌho näꞌä rä bojä xä ngasta pa gä ñämbäbihu̱ yä derecho nuꞌu̱ mä kuhu̱? Näꞌä rä bojä bi ehe de nuꞌu̱ yä donäsio xkä unihu̱ po mäde de donate.jw.org o de märꞌa yä forma. ¡Xa di jamädihe ndunthi po gatꞌho po nuꞌu̱ yä donäsio gi unihu̱!