Say “Makapadimlan Bengatla” Onsaew a Mangitarok na Kareenan
“Sano nanengneng yo so Jerusalem a liktuben na saray nankampon armada . . . saman la saray walad Judea so ombatik la komon ed kapalandeyan.”—LUCAS 21:20, 21.
1, 2. (a) Akin a say too et agton balot nitarok so kareenan ed panamegley na saray muyongan a singa say Nasyones Unidas? (b) Panon so pangitarok na Dios na kareenan ed dalin?
ANGGAMAN panon la so panali na totoon mangitarok na kareenan tan kaligenan ed panamegley na saray institusyon a singa say Nasyones Unidas, sikara so agbalot ontalona. Akin? Lapud say katooan natan so agmikakareenan ed Dios, tan say magnayon a kaligenan so niletneg lambengat diad pikakareenan na too ed Manamalsa to. (Salmo 46:1-9; 127:1; Isaias 11:9; 57:21) Panon so pakaresolbe ed sayan problema? Makapaliket, wala la ed lima nen Jehova so pamaakaraan. Say kareenan tan kaligenan so diad kaunoran et nitarok ed sayan dalin diad panamegley na Panarian na Dios ed panamegley na Anak to, si Jesus, a diad inkianak to et inkanta na saray angheles: “Gloria ed katagyan diad tagey ed Dios, tan diad dalin et deen ed limog na totoon maong-linawa.”—Lucas 2:14; Salmo 72:7.
2 Nen inmunan siglo, inyabawag nen Jesus so Panarian na Dios tan inyopresi to ed saray mareen a totoo so pankanawnawan magmaliw ya anak na Dios tan kaiba ton manuley ed satan a Panarian. (Mateo 4:23; 5:9; Lucas 12:32) Saray agawgawan tinmumbok so miulibay a tuloy ed saray nagagawgawa ed dilin siglo tayo. Say pangusisa ed saratan so mangibangat ed sikatayon nagkalalo nipaakar ed arapen a kurang na “kareenan tan kaligenan” a muyongan na too, say Nasyones Unidas.
Saray Judio So Nampili
3. Siopa so manasalin mamasiansia na internasyonal a kareenan tan kaligenan ed agew nen Jesus, tan akin a saya so agbalot ontalonan nagnap?
3 Diad agew nen Jesus, malaknab so inuleyan na imperyo na Roma ed dalin tan walaan na saray dilin ideya nipaakar ed kareenan tan kaligenan. Sikato so, diad panamegley na armada to, angiyimpuersa ed Pax Romana (Roman Peace) ed interon malaknab a kabat a mundo nensaman. Balet say Pax Romana so agbalot nagmaliw a permanentin kareenan, lapud say paganon Roma tan say armada to so agbalot angitarok na impanpulangan ed baetan na too tan ed Dios. Sirin, say Panarian ya inyabawag nen Jesus so superyor a tuloy.
4. Panon so inkiwas na karaklan a Judios ed impanpulong nen Jesus? Anggaman kuan, anto so nankalkalnan binmaleg nen inmunan siglo?
4 Anggaman kuan, say karaklan a kabaleyan nen Jesus so angipulisay ed Panarian na Dios. (Juan 1:11; 7:47, 48; 9:22) Saray manuley da, a nanmoria ed si Jesus a bilang kakebbiewan ed nasyonal a kaligenan, so angiyawat ed sikato ed ipapatey, a kuan da: “Andian kami na ari noag si Caesar.” (Juan 11:48; 19:14, 15) Arum a Judios, anggaman kuan, tan saginonor dakel a Gentil, so maliket ya amidbir ed si Jesus a bilang pinili na Dios ya Ari. (Colosas 1:13-20) Sikato so impulong da ed dakel a dalin, tan say Jerusalem so nagmaliw a sentro na internasyonal ya ulopan na saray Kristianos.—Gawa 15:2; 1 Pedro 5:9.
5, 6. (a) Panon so imbaleg na relasyon ed baetan na saray Judios tan Roma? (b) Anton pasakbay so inter nen Jesus tan panon a saman so angisalba ed bilay na saray Kristianos nen 70 K.P.?
5 Anggaman ed katuaan a saray Judios so amilin manuna ed si Caesar nen si Kristo, say relasyon ed baetan na Jerusalem tan Roma so agnambayag et aderal. Saray Judion Zealots so angipakurang na kampanya na gerilya a sumpad imperyo ya anggad kaunoran, nen 66 K.P., et tinmerak so bakal. Saray trupa na Romano so analin mangipawil na Pax Romana, tan agnambayag et aliktub so Jerusalem. Para ed saray Kristianos saman so makabaliksan. Dakel a taon ed sakbay to, impasakbay nen Jesus: “Sano nanengneng yo so Jerusalem a liktuben na saray nankampamenton armada, saman la et kabat yo a say kadederal to so asingger la. Sirin saraman so walad Judea so ombatik la komon ed kapalandeyan, tan saraman so walad pegley to so ontaynan la komon.” (Lucas 21:20, 21) Say Jerusalem natan so aliktub, tan saray Kristianos so manaalagar na pankanawnawan ombatik.
6 Saya so sinmabin maples. Saray Romano so mamubutaw ed bakor na templo, tan dakel a Judios so akaparaan ya onsuko sanen say komander na Romano na saray Romano, si Cestius Gallus, so ag-inilaloan ya inyatras toray trupa to tan tinmaynan. Saray Zealots so anegkem na pankanawnawan mangorganisa na depensa ra, balet saray Kristianos so anaynan ed syudad a nigana ed kadederal. Nen 70 K.P., saray armada na Romano so pinmawil, nankampo ed liber na bakor na Jerusalem, tan diad sayan panaon et atawtaw so syudad. Panon so pangapekta na sayan maawaran a trahedya? Diad saya: Say pasakbay nen Jesus ya angisalba ed bilay na patumbok to so walaan met na kabaliksan ed sikatayo natan?
Masulok nen Sakey a Kasumpalan
7-9. (a) Panoy pikabat tayo a say propesiya nen Jesus nipaakar ed kaliktub na Jerusalem na armada so walaan na masulok nen sakey a kasumpalan? (b) Panon a say pambasa ed libro nen Daniel a tekep na pakatalos so manuporta ed saya?
7 Sayan pasakbay so kabiangan na andukey a propesiyan imbitla nen Jesus diad ebat ed sakey ya importantin tepet. Intepet na saray patumbok to: “Kapigan so [kaderal na Judion templo], tan anto so tanda na kiwawalam tan ed konklusyon na sistema na bengabengatla?” Diad ebat, inter nen Jesus so sakey a tandan anibukel na dakel a nengneng, a pati say kaliktub na Jerusalem. (Mateo 24; Marcos 13; Lucas 21) Diad saray taon kayari na impatey nen Jesus, dakel a nengneng na sayan propesiya so nasumpal, ya amantok ed inkaderal na Jerusalem tan say Judion sistema na bengabengatla nen 70 K.P.—Mateo 24:7, 14; Gawa 11:28; Colosas 1:23.
8 Anggaman kuan, saray babangatan so angitepet met na nipaakar ed “kiwawala” nen Jesus, ya isisiglaot na Biblia so anggaan na interon sankamundoan a sistema na bengabengatla. (Daniel 2:44; Mateo 24:3, 21) Lapud say espiritual a kiwawala nen Jesus tan say anggaan na sankamundoan a sistema na bengabengatla so ag-agawa nen inmunan siglo, sakey ya arapen, babaleg a kasumpalan na propesiya nen Jesus so nailaloan, a saraman ya inmunan siglon agawgawa so angitarya na padron a para ed babaleg a kasumpalan. Saya so mangisakup ed babaleg a kasumpalan na pasakbay nen Jesus nipaakar ed kadederal na Jerusalem.
9 Saya so magmaliw a lalon mapatnag no usisaen tayo so inkikurit na sayan pasakbay ed arum a duaran libro na Biblia a pinatnagan to. Diad Mateo saray nanliktub a trupa so adeskribe a bilang “say makapadimlan bengatla a manggawa na pankibalatar, ya asalita ed panamegley nen Daniel a propeta, a manalalagey ed masanton pasen.” (Mateo 24:15) Diad awaran nen Marcos “say makapadimlan bengatla” so onalagey ed “agto kanepegan.” (Marcos 13:14) Say awaran nen Mateo so mangibabagan “say makapadimlan bengatla” so abitla met ed libro nen Daniel. Diad tua, say balikas a “makapadimlan bengatla” so pinmatnag ya amitlon danay ed satan a libro: aminsan (diad plural) ed Daniel 9:27 a sikato so kabiangan na sakey a propesiyan asumpal sanen aderal so Jerusalem nen 70 K.P., tan insan diad Daniel 11:31 tan Daniel 12:11. Unong ed sarayan saginonor a duaran kasulatan, say “makapadimlan bengatla” so nipasen ed pasen kaleganan “na aturon panaon,” odino “say panaon na anggaan.” (Daniel 11:29; 12:9) Sikatayo la so manbibilay “ed panaon na anggaan” nanlapulad 1914; sirin, say pasakbay nen Jesus so onaplika met natan.—Mateo 24:15.
Pili na Kakristianoan
10, 11. Panon a saray nagagawa ed siglo tayo so mipara ed saraman so agawa nen inmunan siglo?
10 Diad siglo tayo, saray nagagawgawa so anumbok na sakey a padron a miulibay ed samay agawa nen inmunan siglo. Natan, a singa nensaman, wala so sakey ya imperyon manguuley ed eksena na mundo. Say modernon sakey et say Anglo-Americanon pakayari mundo, a manasalin pirmi a mangipaskar na dilin ideya to nipaakar ed kareenan tan kaligenan ed katooan. Nen inmunan siglo, impulisay na silalaman ya Israel si Jesus a bilang nilanaan na Dios ya Ari. Nen 1914 say “kiwawala” nen Jesus bilang nitronon Ari nen Jehova so ginmapo. (Salmo 2:6; Apocalipsis 11:15-18) Balet saray nasyones, a pati saraman so walad Kakristianoan, so ag-amidbir ed sikato. (Salmo 2:2, 3, 10, 11) Diad tua, sikara so alanlanor ed maruksan sankamundoan a bakal a para ed internasyonal ya inkasoberano. Saray relihyoson papangulo na Kakristianoan—a singa saray Judion papangulo—so angipangulo diad impangipulisay ed si Jesus. Nanlapulad 1914 sikara so mabiskeg a kinmiwas ed pulitika tan sinumpa ra so panangipulong ed maong a balita na Panarian.—Marcos 13:9.
11 Anggaman kuan, a singa ed agew nen Jesus, dakel a totoo natan so malikeliket ya amidbir ed Ari nen Jehova tan inlaknab da so maong a balita na Panarian to ed sankamundoan. (Mateo 24:14) Masulok a taloran milyon a Tasi nen Jehova so mangibabalikas natan na katooran ed Panarian na Dios. (Apocalipsis 7:9, 10) Neutral ed saray pulitika na sayan mundo, sikara so walaan na sigpot a pananisia ed saray oksuyan nen Jehova diad pangitarok na kareenan tan kaligenan.—Juan 17:15, 16; Efeso 1:10.
“Say Makapadimlan Bengatla” Natan
12. Anto so modernon-agew a “makapadimlan bengatla”?
12 Anto, sirin, so modernon “makapadimlan bengatla a pansengegan na pankibalatar”? Nen inmunan siglo et saray trupa na Romano ya imbakin mangipaakseb na Pax Romana ed Jerusalem. Diad moderon panaon, anggaman kuan, saray nasyones ya akibakal nen Guerra Mundial I so ag-apalikdo nipaakar ed inkamausar na sigpot a bakal diad pangipaakseb na kareenan tan naeksperimento so bengatlan balo: sakey ya internasyonal a muyongan diad pangipreserba na kareenan ed mundo. Saya so ginmapon mabilay nen 1919 a bilang say Liga na Nasyones tan siansia nin wala a bilang say Nasyones Unidas. Nia so modernon “makapadimlan bengatla a pansengegan na pankibalatar.”
13, 14. (a) Antoran malabor a balikas so ginawa na Kakristianoan nipaakar “ed makapadimlan bengatla”? (b) Akin a saya so idolatriya, tan iner so angipasenan to “ed makapadimlan bengatla”?
13 Makapasagyat, say Hebreon salitan nipatalos a “makapadimlan bengatla” ed Daniel so shiqqutsʹ. Diad Biblia, sayan salita so nausar a manuna ed saray talintao tan idolatriya. (1 Arari 11:5, 7) Diad onian kaisipan, basaen so arum a komento na relihyoson papangulo nipaakar ed Liga:
“Anto so sayan pasingawey na sakey a pederasyon-na-mundo na katooan . . . no aliwan say Panarian na Dios?” “Say Liga na Nasyones so nilamut ed Ebanghelyo.” (Konsilyo Pederal na Saray Iglesia nen Kristo ed America) “Balang sakey ed [Liga na Nasyones] getma tan aktibidad so nayarin nibabagan manusumpal ed linawa na Dios ya akabatan ed bangat nen Jesu-Kristo.” (Saray Obispo na Iglesia ed Inglatera) “Say miting sirin so mangomenda ed suporta tan pikakasi na amin a Kristianon totoo a say Liga na Nasyones so alenleneg a walan instrumento a para ed pakagegemtan [na kareenan ed dalin].” (Inkapalapagan ya Ulopan na saray Baptista, Kongregasyonalista, tan Presbiteryo ed Britanya). “[Say Liga na Nasyones] so alenleneg a naorganisan sagpot ya agawan mangitarok ed epekto na naulit a kaliktan na Holy See.”—Cardinal Bourne, Arsobispo na Westminster.
14 Sanen saray nasyones so aglabatla angipulisay ed Panarian na Dios noagta inletneg da met so dili ran organisasyon ed pangitarok na kareenan, saman so rebelyon. Sanen saray relihyoson papangulo na Kakristianoan so angibagan satan a muyongan so impareng da ed Panarian na Dios tan say Ebanghelyo, ya inyabawag dan sikato “so alenleneg a walan instrumento” ed pangitarok na kareenan, saman so idolatriya. Sikato so ipapasen da ed puesto na Panarian na Dios, “ed sakey a masanton pasen.” Peteg, saman so “manalalagey ed agto kanepegan.” (Mateo 24:15; Marcos 13:14) Tan saray relihyoson papangulo so mantutultuloy a manusuporta ed sandi na Liga, say Nasyones Unidas, imbes ya ipaarap daray totoo ed niletneg a Panarian na Dios.
Say Kaatapan na Kakristianoan
15, 16. Panon a saray siglaotan a binmaleg ed baetan na Kakristianoan tan nasyones so manuporta “ed makapadimlan bengatla”?
15 Anggaman say relihyon et nilablabay dan manuna so Liga na Nasyones tan say kasandi to nen say Panarian na Dios, saray relasyon da ed membron nasyones na sarayan muyongan so kinmapuy. Saya so miulibay ed samay agawa ed baetan na saray Judios tan Roma. Nanlapulad 1945 say Nasyones Unidas so angisakup na lalon dakel a bansa a sikara so balanglan aliwan-kristiano odino sumpad-kristiano, tan saya so agniyabawag a maabig a para ed Kakristianoan.
16 Nagkalalo ni, diad dakel iran dalin et wala so irangan ed baetan na saray relihyon na Kakristianoan tan say Estado. Diad Poland say Katolikon Iglesia so anengneng a kalaban na uley diman. Diad Baybay ya Ireland tan Lebanon, saray relihyon na Kakristianoan so angewgew ed saray problema na kareenan tan kaligenan. Niarum ni, saray relihyon na Kakristianoan so amawala na arum, singa saray Judion Zealots, ya angipaseseg na karawalan. Sirin, say Protestantin Sankamundoan a Konsilyo na Iglesia so angiter na donasyon ed saray teroristan organisasyon, bang saray Katolikon papari so akibakal ed saray takel a bilang gerilya tan nanserbi ed saray rebolusyonarion gobierno.
17. (a) Anto so modernon-agew a Jerusalem? (b) Anto so nagawa ed sikato diad kaunoran?
17 Say panaon lambengat so mangiparungtal no panon so lalon ikapuy na relasyon ed baetan na saray relihyon na Kakristianoan tan saray nasyones, balet saray agawgawa nen inmunan siglo so angiyanino la no panon so panampot na sayan amin. A singa anengneng lan akauna nen Jesus, nen inmunan siglo saray armada na Roma so aneral ed Jerusalem diad kaunoran ed ontan lan kabaleg na kairapan. Tua ed mapropetikon padron, saray nasyones a pati say Nasyones Unidas so mangataki tan maneral ed “Jerusalem,” salanti, say relihyoson paalagey na Kakristianoan.—Lucas 21:20, 23.
Ombatik ed Kapalandeyan
18. Anto so nepeg a gawaen na saray maamon-impanpuson totoo sano natalosan da a “say makapadimlan bengatla” so wala la ed pasen to?
18 Nen inmunan siglo, kayari na impatnag na “makapadimlan bengatla,” saray Kristianos so awalaan na pankanawnawan ombatik. Sikara so sinimbawa nen Jesus a manggawa na ontan a tampol lapud agda kabat no panon kabayag so pantultuloy na satan a pankanawnawa. (Marcos 13:15, 16) Diad parehon pamaakaran, sano saray maamon-impanpuson totoo natan so makatebek a “say makapadimlan bengatla” so tinmalindeg la, sikara so ombatik komon a tampol a manlapud saray relihyoson ayaman na Kakristianoan. Kada segundon pansiansia rad’tan et niiyan ed kaatapan so espiritual a bilay da, tan siopa so mikabat no panon kabayag so pankanawnawan ibatik et lukas ed sikara?
19, 20. (a) Anto so ginawa na saray inmunan-siglon Kristianos sanen anengneng da so Jerusalem a niliktub na armada na Roma? (b) Anto so inrepresenta natan “na kapalandeyan,” tan anto so managdag ed saray maamon-impanpuson totoo natan ya ombatik ditan?
19 Say ebanghelyo nen Lucas so amasakbay ed saray Kristianos ed agew to ya ombatik sano nanengneng da so “Jerusalem a liktuben na saray nankampon armada.” A singa naimano la, saraman ya armada so sinmabi nen 66 K.P., tan say pankanawnawan ibatik so tinmalindeg ed saman lamlamang a taon sanen si Cestius Gallus so angiyatras na trupa to. Kayari intaynan na saray Kristianos, nantultuloy so bakal ed baetan na saray Judios tan Romano—anggaman aliwan diad liber na Jerusalem. Imbaki nen Imperador Nero si Vespasian ed Palestina, tan impakurang toray matalonan kampanya nen 67 tan 68. Insan inatey si Nero tan si Vespasian so sinmandi ed Imperyo. Balet sanen sikato so nagmaliw ya imperador nen 69 K.P., imbaki to si anak ton Tito a manumpal ed Judeanon bakal. Nen 70 K.P., aderal so Jerusalem.
20 Saray Kristianos, anggaman kuan, so agnanalagar ed Jerusalem pian nanengneng da so amin na satan. Anggad sanen anengneng dan inmuna so manliliktub ya armada, kabat dan say syudad so walad makapatey a kaatapan. Ontan met natan, say instrumento ed kaderal na Kakristianoan so pinmatnagla. Sirin, anggad sano natebek tayo so kaatapan a kawalaan na Kakristianoan, nepeg a sikatayo la so ‘ombatik ed kapalandeyan,’ say pasen a salimbengan nen Jehova ed teokratikon muyongan to. Arum a propesiya so agmangiter na letnegan ed panisia a wala ni so malugar a pankanawnawa ed baetan na inmunan pangataki ed Kakristianoan tan say unor a kaderal to. Diad katuaan, anggapo so pankaukolan ed ontan ya itunda ed panggula. Saray maamon-impanpuson totoo so makabat lan ombatik a manlapud Kakristianoan natan.
Jerusalem tan Kakristianoan
21. Akin a “say makapadimlan bengatla” so pinmatnag diad sampot na panaon na anggaan na Jerusalem, bang diad sayan siglo et pinmatnag diad gapo na panaon na anggaan na sayan sistema?
21 Kasin sikatayo so nikelawan a nen inmunan siglo et “say makapadimlan bengatla” so pinmatnag sakbay a tuloy na inkaderal na Jerusalem, bangta natan et ompatnag diad inggapon tampol na panaon na anggaan na sayan mundo? Andi. Diad balang kipapasen, “say makapadimlan bengatla” so pinmatnag ed momenton kaliktan nen Jehova ya ibatik na totoo to. Nen inmunan siglo, saray Kristianos so nakaukolan a mansiansia na daiset a panaon ed Jerusalem ta pian manpulong diman. (Gawa 1:8) Nen 66 K.P. lambengat, sanen mapatnag so kadederal, a say “makapadimlan bengatla” so pinmatnag, a pinasakbayan toran ombatik. Balet say “kiwawala” ed modernon-agew a Jerusalem et kabaliksan to so pagmaliw a kabiangan na relihyoson ayaman na Kakristianoan.a Agla nayari so panserbi ed si Jehova a makapaliket ed ontan ya abulok tan apostatan kaliberliber. Sirin, asasakbay ed sayan panaon na anggaan na mundo et “say makapadimlan bengatla” so pinmatnag, a papasakbayan toray Kristianos ya ombatik. Say pansumpalan na Kakristianoan so nagagawa la, a kada toon napapasakbayan so ombatik la bektaman a nanengneng to a “say makapadimlan bengatlan” so wala la ed pasen to.
22. Antoran tepet so naebatan ed saginonor?
22 Nayarin itepet tayo, anggaman kuan, anto so pangitontonan na sayan ag-ililaloan a gawa, say kaderal na Kakristianoan ed panamegley na elemento militar a manlapud dalem na Nasyones Unidas? Kapigan so kagawa to? Tan panon a saya so posiblin mangitarok na kareenan tan kaligenan ed dalin tayo? Singbaten tayo irayan tepet ed ontumbok ya artikulo.
[Paimano ed Leksab]
a Say miulibay a panangikumparan nagawa ed baetan na syudad na Babilonia, a ditan so tinaynanan na saray Judios nen 537, K.K.P., tan say modernon Babilonia a Baleg, a ditan so tinaynanan na saray Kristianos natan.—Isaias 52:11; Jeremias 51:45; Apocalipsis 18:4.
Kasin Nanonotan Yo?
◻ Akin a say propesiya nen Jesus nipaakar “ed makapadimlan bengatla” so walaan na modernon-agew a kasumpalan?
◻ Anto so “makapadimlan bengatla” natan, tan nanlapulad kapigan so inkiwala to ed pasen to?
◻ Anto so modernon-agew a Jerusalem ed propesiya nen Jesus?
◻ Panon so panulong na Lucas 21:20, 21 ed sikatayo a makanengneng ed pankaganatan na ibatik?
◻ Anto “so kapalandeyan” a batikan na saray maamon-impanpuson totoo?
[Antikey a Paimano ed pahina 17]
Sanen saray relihyoson papangulo na Kakristianoan so angipara ed Nasyones Unidas diad Panarian na Dios tan say ebanghelyo, saman so idolatriya