Maong Sumpad Mauges—Abayag lan Laslasan
DIAD saray pelikula ed apalabas, say “toon talagan nanggawa na susto odino maong a bengatla” so lawas manalona ed saray pakayari na mauges. Balet say kapetegan so aliwan ontan lan kasimpli. Mabetbet a tuloy diad peteg a mundo, ompapatnag a say mauges so manunaan.
Saray makapakebiew a report nipaakar ed maruksan gawagawa so regular a nipaparungtal ed nilabin balita. Diad amianen na Estados Unidos, sakey a lakin taga Milwaukee so amatey na 11 a totoo tan tinipon [to] iray kera na pinupotot iran bangkay da ed freezer to. Diad abalaten, sakey ya estranghero so linmoob ed sakey a cafeteria diad Texas tan turobos ya amaltog diad panamegley na semiautomatic pistol ed loob na samploran minuto, a nansumpal ed impatey na 23 a totoo, pati sikaton mismo. Sakey a dismayadon sumusumpa ed Korea so amool ed Kingdom Hall na saray Tasi nen Jehova, ya amatey na 14 managdayew.
Aliwa lambengat a walarayan tubat-tubat ya ilelesa na mauges noagta wala so sananey a makapataktakot a mauges a mangaapekta ed mundo—panangupot na rasa. Diad sayan siglo labat et akalkulan sakey laksan taga Armenya, anemiran laksan Judio, tan masulok a sakey laksan taga Cambodia so pinapatey nisesengeg ed rasa tan mapulitikan pandumaan ed ideya. Say inkuan a panlinis ed tribu so angapekta ed dakel diad datin Yugoslavia. Anggapo so makaamta no pigaran laksan inosenten totoo so maruksan pinairap diad liber na globo.
Saray trahedyan singa saraya so mamilit ed sikatayon onarap ed makagonigon a tepet, Akin ya onkikiwas iray totoo ed ontan a dalan? Agtayo nibaliwala irayan karelmengan bilang produkto na pigaran walaay deral na kanonotan. Say nagnap a laknab na agawan kaugsan ed siglo tayo so mangiter na palson ideya ed ontan a salaysay.
Say mauges a gawa so adepina bilang mauges ed moral. Satan so sakey a kiwas a sitatalonan gagawaen na siopaman a makapanpili ed panggawa na maong tan panggwa na mauges. Angangko ta say moral ya inkaalas to so magmaliw a pikewet tan manatalona so mauges. Balet akin tan panon a nagagawa iya?
Saray relihyoson salaysay parad mauges so mabetbet ya agmakapnek. Say Katolikon pilosopon Thomas Aquinas so mangibabaga a “dakel a maong a bengatla so naala no ag-inabuloyan na Dios so kiwalay mauges.” Sisiaen na dakel a Protestanten pilosopo so mipadpara iran panmoria. Alimbawa, unong a nibaga ed The Encyclopædia Britannica, inpasen nen Gottfried Leibniz so mauges a “bilang manangibiig labat na maong diad mundo, a diad kasuniyan et padaraaken itan na mauges.” Diad arum iran salita, sisiaen ton kaukolan tayo so mauges ta pian naapresya tayo so maong. Say ontan a katunongan so singa pangibaga ed pasyenten walaay kanser a say sakit to so nakakaukolan ta pian nalikna na arum a sikaray peteg a mabilay tan maabig.
Peteg a saray mauges a getma so walaay panlalapuan. Kasin say Dios so agdirektan tetelen? Oneebat so Biblia: “Ag komon ibaga na too no natokso, a, tinokso ak na Dios: ta say Dios ag nayari a toksoen na mauges tan ag met manokso na siopaman a too.” No agresponsable so Dios, siopa sirin? Onebat iray onggendan a bersikulo: “No ag ingen sinansakey a too natokso, no natanguyor tan naayat na kaibgan na laman to a dili. Et no say kaibgan na laman so nanlokon la yanak to so kasalanan, et no asabi to lay inkagnap to, say kasalanan yanak to so patey.” (Santiago 1:13-15) Kanian say mauges a gawa so niyanak sano say mauges a pilalek so babayuboan imbes ya ipupulisay. Anggaman ontan, dakel ni so nalalanor.
Isasalaysay na Kasulatan ya onlelesa iray mauges a pilalek lapud say katooan so walaan na pundamenton kakapuyan—nisipor ya ag-inkayadyari. Insulat nen apostol Pablo: “Kanian onong a say kasalanan linmoob ed mundo lapu ed sakey a too, tan say patey lapu ed kasalanan; et say patey ed satan linma ed amin a too, ta amin nankasalanan.” (Roma 5:12) Lapud atawir a kasalanan, posiblin nadaeg na inkasiblet so inkamapangasi diad kanonotan tayo, tan talonaan na karuksaan so panangabagey.
Siempre, sipor lan amta na maslak a totoo ya arum ya awawey et mauges. Say konsiensia ra—odino ‘gangan a nisulat ed kapusoan da’ a panangitawag nen Pablo—so mangiyarawi ed sikara ed panggawa na mauges. (Roma 2:15) Siansia a say maruksan kaliberliber so nayarin mamokpok ed saratan a liknaan, tan say konsiensia so nayarin onletey no naulit-olit ya onsaew ed satan.a—Ipareng so 1 Timoteo 4:2.
Kasin say ag-inkayadyari labat na too so mangisalaysay ed nimanehon mauges ed panaon tayo? Inkuan nen manag-awaran a si Jeffrey Burton Russell: “Tua a wala so kaugsan ed balang sakey ed sikatayo, balet anggan panaaruman so baleg a bilang na kaugsan na indibidual et agton talagan nisalaysay so kampon panangipangawan ed Auschwitz . . . Say kaugsan ed sayan eskala so ompapatnag a duma ed kalidad tan kinarakel.” Anggapoy arum noag si Jesu-Kristo so angidanet ed lapuan na sayan duman kalidad na kaugsan.
Ag-abayag sakbay na impatey to, insalaysay nen Jesus a saray totoon nanplaplanon mamatey ed sikato so agkinmikiwas ed dilin linawa ra. Sakey ya agnanengneng a pakayari so angiwanwan ed sikara. Imbaga nen Jesus ed sikara: “Sikayo kien kayo na ama yo ya diablo, et saray kalikaliktan nen ama yo sikato so labay yo a gawaen. Sikato so akapatey nanlapu ed gapo, tan ag tinmalindeg ed katuaan, ta angapo ed inkasikato so katuaan.” (Juan 8:44) Say Diablo, a tinawag nen Jesus a “manuley na sayan mundo,” so malinew a walaan na prominenten betang diad panusulsol na kaugsan.—Juan 16:11; 1 Juan 5:19.
Namparan say ag-inkayadyari na too tan satanikon impluensya so mansusumpal ed nagkalalon kairapan ed loob na nilibon taon. Tan anggapo so tanda a say panamenben da ed katooan so onlulukak. Kasin mansiansia dia so mauges? Odino kasin diad kaunoran et saray pakayari na maong so mamagit ed mauges?
[Paimano ed leksab]
a Anengneng na saray managsukimat diad agano ni so relasyon ed baetan na malinew a karelmengan ed telebisyon tan krimen na kalangweran. Saray pasen a matalona so krimen tan agpankakasakey na saray pamilya so sengegan met diad sumpad-sosyal ya awawey. Diad Nazi Alemanya say mantutultuloy a propaganda na rasista so angitonton ed arum a totoon mankatunongan—tan mangigloria ni ingen—ed saray panamairap sumpad Judios tan Slavs.
[Picture Credit Line ed pahina 2]
Cover: U.S. Army photo
[Picture Credit Line ed pahina 3]
U.S. Army photo