Kasin Saray Akaunan Kristiano so Angusar ed Ngaran na Dios?
SAY ngaran na Dios so pinmatnag a nilibon danay ed Hebreon Kasulatan, a ditan et irerepresenta na apatiran consonant ya יהוה (YHWH, say Tetragrammaton). Isusuhiri na saray arkeolohikon nalmoan a diad sakbay na inkakobkob na Israel, sakbay na 607 K.K.P., say ngaran so kaslakan a nausar, tan diad kayari inkakobkob iran libro na Biblia ya Esdras, Nehemias, Daniel, tan Malaquias et satan so mabetbet a pinmatnag. Kalkalna, anggaman kuan, legan a manasingger so panaon para’d kipatnag na Mesias, saray Judio so nagmaliw a maanito diad agpangusar ed ngaran na Dios.
Kasin saray babangatan nen Jesus so angusar ed ngaran na Dios (a kaslakan a nipatalos bilang “Jehovah,” odino “Yahweh” ed Ingles)? Say ebidensya so mangibabaga na on. Binangatan nen Jesus iray patumbok to a manpikasi ed Dios: “Nagalang komon so ngaran mo.” (Mateo 6:9) Tan diad sampot na mangaraldalin a ministeryo to, sikaton mismo so nampikasi ed mangatatawen ya Ama to: “Inparungtal ko so ngaran mo ed saray totoo ya initer mo ed siak a nanlapu ed mundo.” (Juan 17:6) Nilikud ni, saray akaunan kopya na Septuagint, say Griegon patalos na Hebreon Kasulatan ya inusar na saray babangatan nen Jesus, so nankarga na ngaran na Dios ed porma na Hebreon Tetragrammaton.
Komusta so nipaakar ed saray Ebanghelyo tan say arum ed Kristianon Griegon Kasulatan (say “Balon Sipan”)? Ikakatunongan a lapud pinmatnag so ngaran na Dios ed Septuagint, satan so pinmatnag met sirin ed sankasakbayan iran kopya na Kristianon Griegon Kasulatan—ya angaonan ed Septuagint. Kanian, say ngaran a Jehova so pinmatnag ed masulok a 200 a danay ed New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Arum so mamabalaw ed saya bilang agmakatunongan. Anggaman ontan, wala so singa manuporta ed New World Translation ed agpihon lapuan: say Babilonian Talmud.
Say ununan kabiangan na sayan Judion relihyoson libro so tinawag a Shabbath (Sabaton) tan mankarga na dakel a tuloy a tugyop na totontonen a manguuley ed kondukta diad Sabaton. Diad sakey a kabiangan, wala so diskusyon no kasin susto so pangisalba ed saray manuskrito na Biblia manlapud apuy diad Sabaton, tan insan ompapatnag diad ontumbok iran balikas: “Nibaga diad teksto: Saray blankon espasyo [gil·yoh·nimʹ] tan Saray Libro na Minim, nayarin agmi nisalba iratan manlapud apuy. Inkuan nen R. Jose: Diad arum iran agew na simba nilikud ed sabaton, say sakey so nepeg a mangisian ed Madibinon Kangaranan a karga na saray manuskrito, tan saratan so iyamot, tan poolan so kera. Inkuan nen R. Tarfon: Komon ta ikotkot ko so saray dilin ilalak ko no agko poolan iray manuskrito pati Madibinon Kangaranan no saratan so walad pakayarik.”—Patalos nen Dr. H. Freedman.
Sioparay mi·nimʹ? Say salita et kabaliksan to’y “saray sektaryano” tan ontukoy ed saray Sadusios odino saray Samaritano. Balet unong ed si Dr. Freedman, diad sayan balikas, kaslakan et ontutukoy ed saray Judion Kristiano. Kanian, anto so saray gil·yoh·nimʹ, a nipatalos a “blankon espasyo” unong ed si Dr. Freedman? Wala so duaran posiblin kabaliksan. Nayarin saratan so saray blankon margin ed lukot odino nayari ni ingen a blanko iran lukot. Odino—diad kasuniyan ya aplikasyon na salita—saratan so nayarin sulsulat na mi·nimʹ, a singa pangibaga a sarayan sulat so andi-kana a singa blanko iran lukot. Diad saray diksyunaryo, sayan komaduan kabaliksan so niiter bilang “Saray Ebanghelyo.” Mitunosan ed saya, say balikas ya ompapatnag ed Talmud sakbay na inaon-ed-tagey a kabiangan so nabasa: “Saray Libro na Minim et singa ira blankon espasyo [gil·yoh·nimʹ].”
Mitunosan, diad libron Who Was a Jew? nen Lawrence H. Schiffman, say inaon-ed-tagey a kabiangan na Talmud so nipatalos a singa onggendan: “Agmi isalba manlapud apuy (diad Sabaton) iray Ebanghelyo tan saray libro na minim (‘saray sumpa’). Imbes, sikaray napoolan ed pasen da, saratan tan saray Tetragrammata ra. Kuan nen Rabbi Yose Ha-Gelili: Legan na simba, say sakey so nepeg a mangisian ed Tetragrammata na saratan tan iyamot tan poolan so nakekeraan. Inkuan nen Rabbi Tarfon: Komon ta ikotkot ko so saray dilin ilalak ko! No (sarayan libro) so walad pakayarik, poolan ko iratan tekep na saray Tetragrammata ra.” Intuloy ya isangsang nen Dr. Schiffman a say mi·nimʹ dia et saray Judion Kristianos.
Kasin sayan kabiangan na Talmud so peteg a manasalambit nipaakar ed akaunan Judion Kristianos? No ontan, satan sirin so mabiskeg a paneknek a saray Kristiano so angilaktip ed ngaran na Dios, say Tetragrammaton, ed saray Ebanghelyo tan sulsulat da. Tan posiblin say Talmud so mangisasalaysay dia nipaakar ed saray Judion Kristiano. Wala so maong a suporta ed ontan a panmoria, tan diad Talmud say konteksto so mapatnag a mangarum na panuporta. Say seksyon ya onggendan ed inaon-ed-tagey manlapud Shabbath so mangisasalaysay ed sakey ya estorya a manasaglawi ed si Gamaliel tan sakey a Kristianon ukom a natutukoy iray kabiangan na Sermon ed Palandey.
Diad saginonor labat, sanen say apostatan Inkakristiano so anguman ed simplin bangat nen Jesus, a say ngaran na Dios so intunda lan usaren na mankuan iran Kristiano tan inekal ni ingen manlapud saray kopya ed Septuagint tan ed saray Ebanghelyo tan arum a libro na Biblia.
[Litrato ed pahina 31]
Diad agew nen Jesus, say ngaran na Dios so pinmatnag ed “Septuagint”
[Credit Line]
Israel Antiquities Authority