Kasin Nianak si Jesus ed Panaon na Betel?

“SAY Makapal a Yelo so Amatunda ed Trapik tan diad Inagew-agew a Rutinay Kabibilay ed Jerusalem” tan “Say Manbayag a Panaoy-nieve so Mangugutgut ed Amianen.” Saratan a paulon balita na The Jerusalem Post so nagmaliw ya ordinaryo lambengat para’d saray managbasan Israeli nen 1992, ed apaneknekan a sankagrabian a panaon na betel ed siglo.

Diad insabi na Enero say tuktok na Palandey Hermon so asakbongan na 7-12 a metro na nieve, tan say panaon so agni asumpal. Manlapud Golan Heights tan Upper Galilee a mamaleksab ya anggad lampas na Jerusalem tan kabangibang a Bethlehem (ya anengneng ed apis), anggan diad abalaten a manpa-Negeb, naulit-ulit a say inagew-agew a kabibilay tan saray kimey na saray Israeli so nagmaliw a paralisado lapud sakey a makaayat tan delikado, balet, manieven panaon. Sakey ya artikulo ed Jerusalem Post so nankuan: “Say maksil ya impan-uran na nieve so tinmalona nen karuman ed impanggawa na bengatlan agnagawaan na saray Katyusha rocket nen imbeneg a simba, a sengegay impangisara na saray panayaman tan nankulong ed loob na saray ayaman iray ombaley.”

Say maruksan panaon na betel so nanrisgo aliwa lambengat ed saray manaayam ed syudad. Walaray naawat a report a nilasus a baka tan kilaw, ontan met ed nilibon manok, so aketel ya anggad inatey ira lapud betel na temperatura ed labi a linmeksab ed panyelo. A singano agmagenap iray nieve, dakel so atigway lapud maksil ya uran a yelo ed panaon na betel. Sakey ya agew, duaran walad kalangweran a lalakin managpastol diad gunaet dan niliktar so pigara ed karnero da et nabotan ira na biglan delap, a sikaray naanor ed maksil ya agus.

Anggaman saya so aliwan normal ed panaon na betel ed Pegley Bukig, say Israeli magasin ya Eretz so nanreport: “Say meteorolohikan impormasyon ya atipon tan nirekord ed dalin na Israel ed apalabas a 130 a taon so mangipaparungtal a say nieve ed Jerusalem so kaslakan a tuloy a nagagawa nen say iilaloan . . . Diad baetan na 1949 tan 1980, say syudad na Jerusalem so awalaan na duamplo tan apat a mayelon panaon na betel.” Balet kasin saya so walaan na kabaliksan lambengat ed saray meteorologo tan totoon interesado’d saya, odino walaan ta na partikular a kabaliksan para’d saray estudyante na Biblia?

Anto so Kabaliksan na Saya Para’d Saray Estudyante na Biblia?

Sano nononoten so inkianak nen Jesus, isipen na dakel a totoo so makatiknay-liknaan ya eksena ed atotong a mabetbet a nababantayan ed panaon na Krismas. Diman akarukol so ugaw a Jesus, ya abalkot tan banbantayan na ina to, legan na iyuuran na nieve ed kaliberliber na eksena. Kasin sayan popular ya eksena so matukoy ed deskripsyon na Biblia na sayan maawaran ya ebento?

Isasalaysay na managsulat na Biblia a si Lucas so sakey a maalwar tan dokumentadon salaysay ed inkianak nen Jesus: “Et wala so saray pomapastol ed saman lanlamang a dalin, a manaayam ed uma, tan babantayan da a panpupuyatan ed labi so ayayep da. Et sakey ya angel na Katawan nanalagey ed abay da, et say gloria na Katawan niliktob tora na liwawa, et apagaan ira na baleg a takot. Et saray angel inkuan to ed sikara, Ag kayo antakot; ta, nia, yakad ko ed sikayo so saray maong a balita na baleg a liket a nipaakar ed amin a totoo. Ta natan ya agew, dia ed ciudad nen David [Bethlehem], nianak ed sikayo so sakey a Manangilaban, a sikato so Cristo a Katawan. Et saya so tanda ed sikayo: Naromog yo so ugaw ya apungos ed lampin tan niparokol ed sakey ya atotong. Et kasanlilikna wala so akiolop ed angel a sakey a karaklan na ejercito a mangatatawen ya angigalgalangan ed Dios, a kuan da, Gloria ed Dios ed sankatageyan, tan dia ed dalin deen ed saray totoo a sikara so panliketan to’n maong.”​—Lucas 2:8-14.

No ibasam iyan salaysay ed karaklan ya Israeli natan tan sikatoy tepetan no anton panaon iya, maseguron say ebat to et “Sayan panaon so walad baetan na Abril tan Oktubre.” Akin? Simpli lambengat so ebat. Manlapud Nobyembre ya anggad Marso so ambetel, mamauran ed Israel, tan say Disyembre 25 so maseguron panaon na betel. Agnaromog iray managpastol ed paway na ayaman da, a manbabantay ed saray pulok da diad saray lawak ed labi. Diad pangunsidera ed saray report ed gapo na sayan artikulo, natalosan mon tuloy no akin. Say Bethlehem, ya angianakan ed si Jesus, so walad mas atagey a lugar tan nayarin pigaran milya lambengat manlapud Jerusalem. Anggano diad saray taon ya agtanton masyado so klima, ambetebetel diman no labi kaleganay panaon na betel.​—Miqueas 5:2; Lucas 2:15.

Say pangimano ed awaran ed panaon na inkianak nen Jesus so mangisisindag na liwawa ed katuaan a sikatoy agnianak ed mayelon panaon na Disyembre. Say ina nen Jesus, si Maria, anggaman asingger lan mananak so kinaukolan a manbiahe manlapud panaayaman ton Nazareth a mamaarap ed Bethlehem. Saman so ginawa ran dua nen Jose ta pian nasumpal da so kakaukolanen a sensos ya inganggan na manuley na Romano a si Caesar Augusto. (Lucas 2:1-7) Saray mibabaley a Judio, a maingongot ed Romanon uley tan ed baleg a buis a pababayaran to, so ngalngali la manrebelde ed saman. Akin a sikaray kaukolan a pasyodoten na say Roma diad ikerew ed dakel a manbaroy pian maparehistro ed panaon na betel a mairap a tuloy tan mapeligro ni ingen? Agta lalon makatunongan a saya so gawaen ed sakey a panaon a mainomay so panbaroy, a singa bilang ed panaon na subol odino otonyo?

Saray Kalkulasyon a Nibase’d Biblia

Diskualipikaen na maawaran tan pisikal ya ebidensya so Disyembre, odino antokaman nin bulan a panaon na betel, bilang mitukoyan ed saray salaysay na inkianak nen Jesus. Nagkalalo ni, ipaparungtal na Biblia diad panamegley na propesiya so panaon na taon a si Jesus so nianak. Iner so pakanengnengan ed saya?

Diad libro nen Daniel, kapitulo 9, nanengneng tayo so sakey ed makapaayat a tuloy iran propesiya nipaakar ed Mesias. Nadedeskribe ditan so namparan isasabi tan ipapatey to, ya angitarok ed dondon bagat na pananakbong ed kasalanan tan angiletneg na basiyan para’d matulok a katooan pian nagamoran so “maandon inkatunong.” (Daniel 9:24-27; ipareng so Mateo 20:28.) Unong ed sayan propesiya, amin na saya so nasumpal ed loob na 70 a simba na taotaon, manlapud taon 455 K.K.P., sanen niganggan so pangipaalagey lamet na Jerusalem.a (Nehemias 2:1-11) Nanlapulad impangapag-apag na panaon ed sayan propesiya, natebek a say Mesias so onapireng diad gapo na koma-70 a simba na taotaon. Agawa iya sanen imparungtal nen Jesus so inkasikato para’d bautismo nen 29 K.P., a nigeter a gapo na Mesianikon inkabetang to. “Diad kapaldua na simba,” odino kayari na talora tan kapalduan taon, say Mesias so napapatey, diad ontan et napangangga so kablian na amin a panangibagat ed silong na Mosaikon Ganggan a sipanan.​—Hebreos 9:11-15; 10:1-10.

Ipaparungtal na sayan propesiya a say dukey na impanministeryo nen Jesus et talora tan kapalduan taon. Si Jesus so inatey ed Paskua, Nisan 14 (unong ed kalendaryon Judio), diad subol na 33 K.P. Say kapetekan na satan a petsa et Abril 1. (Mateo 26:2) No manbilang tayon paatras na talora tan kapalduan taon et ompetek so inkabautismo to nen 29 K.P. diad kagapo na Oktubre. Ipapakabat ed sikatayo nen Lucas a si Jesus so ngalngali 30 a taon sanen sikatoy binautismoan. (Lucas 3:21-23) Kabaliksan na saya a say inkianak nen Jesus so asingger ed kagapo na Oktubre. Mitunosan ed salaysay nen Lucas, saray managpastol ed saman a panaon na taon so “manaayam ed uma, tan babantayan da a panpupuyatan ed labi so ayayep da.”​—Lucas 2:8.

Manlapud Anton Lapuan?

Lapud ituturo na ebedinsya a diad asasakbay na Oktubre so panaon na inkianak nen Jesus, akin a saya so seselebraan ed Disyembre 25? Ipapanengneng na The New Encyclopædia Britannica a sayan selebrasyon so inadapta pigaran siglo kayari inkianak nen Jesus: “Legan na koma-4 a siglo, say panagselebra na inkianak nen Kristo bilang Disyembre 25 so kalkalnan inadapta na maslak a relihyon ed Mamabukig. Diad Jerusalem, say isusumpa ed Krismas so nanbayag, balet ta inawat met lanlamang itan ed saginonor.”

Akin a say kustombre so ontanlan mainomay ya inawat na saramay tatawagen da so inkasikaran Kristiano ed dakel lan siglo unong ed Kristo? Isisindag na The New Encyclopædia Britannica so mangiiter na nagkalalon liwawa nipaakar ed tema: “Saray abangonan a kustombre a nisiglaot ed Krismas so atibukel manlapud dakel a nanlapuan bilang resulta na nibanbanan selebrasyon na inkianak nen Kristo tan say paganon panagngilin ed kapegleyan na panaon na betel nipaakar ed pantanem tan say banwa. Diad Romanon mundo say Saturnalia (Disyembre 17) so sakey a panaon na panliliket tan pansasalatay regalo. Say Disyembre 25 so impasen met a petsa na inkianak na misteryon dios na saray taga Iran a si Mithra, say Banwa na Inkatunong.”

Kasin amin na saya so talagan “nibanbana” labat? Peteg ya andi! Papaneknekan na awaran a diad komapat a siglo K.P., diad silong nen Emperador Constantino, a sankaimano so impanguman na Romanon Imperyo manlapud impagmaliw a manamasegsegang na Inkakristiano ed impagmaliw a manangiyalibansa na “Inkakristiano” bilang naaksobin relihyon. Legan ya ondarakel so mibabaley, ya andian na pikakabat ed tuan kabaliksan na Inkakristiano, so angadapta ed sayan balon pananisia, ginapoan dan sinelebraan iray pamilyar a paganon piesta tekep na balo iran “Kristianon” titulo. Anto nin petsa so matukotukoy ed panselebra ed inkianak nen Kristo nen say Disyembre 25, a seselebraan la bilang inkianak na “say Banwa na Inkatunong”?

Importanti Ta Iya?

Anggapoy tanton suppiat a saray inmunan patumbok nen Jesus, a walaan na Judion nanlapuan, so agnanselebra ed inkianak to. Unong ed Encyclopaedia Judaica, “saray selebrasyon na agew na inkianak so agkabat ed abangonan iran Judion ritual.” Saray akaunan Kristiano so maseguron ag-angadapta ed ontan a selebrasyon. Imbes a selebraan so inkianak to, rerespetoen da so ganggan nen Jesus a nodnonoten so impatey to, a kabat dan tuloy so agnasuppiat a petsa, salanti, Nisan 14.​—Lucas 22:7, 15, 19, 20; 1 Corinto 11:23-26.

Nilasus a taon sakbay nen Kristo, saray Judio, a diad saman et apilin nasyon na Dios, so mapropetikon apasakbayan nipaakar ed anggaan na inkadakep da ed Babilonia: “Ontainan kayo, ontainan kayo, a manlapud’ man agkayo maniwit na angan anto a bengatla ya agmalinis; ontainan kayo ed pegley to; linisan yo so laman yo, sikayo a manawit ed saray kagawaan nen Jehova.” (Isaias 52:11) Sikaray kaukolan ya ompawil ed dalin a nianakan da pian iletneg lamet so puron panagdayew ed si Jehova. Agnaisip a sikaray mangadapta ed marutak a pagano iran kustombre tan porma na panagdayew a naimatonan da ed Babilonia.

Agpankelawan, sayan parehon ganggan so naulit para’d Kristianos diad 2 Corinto 6:14-18. Bilang kasalatan na Judion nasyon ya angipulisay ed Kristo, saray patumbok to so nagmaliw a manangilaman na puron panagdayew. Responsabilidad da so ontulong ed arum ya ompaway ed espiritual a kabilungetan tan onloob ed liwawa na katuaan. (1 Pedro 2:9, 10) Panon dan nagawaan iya no laokan daray bangat nen Kristo na saray kustombre tan piesta opisyal a walaan na paganon lapuan?

Anggaman saya so makapasagyat ed dakel, say panselebra na “White Christmas” so singa ‘idiwit ed marutak’ a bengatla. (2 Corinto 6:17) Kaukolan a paliisan iya na toon talagan mangaaro ed Dios tan ed Kristo.

Nilikud ed katuaan a say nanlapuan to et pagano iran selebrasyon, atalosan tayo met la a say Krismas so agmangirerepresenta ed katuaan, lapud si Jesus so nianak ed Oktubre. On, antokaman ya eksenan nanonotan na sakey, si Jesus so talagan agnianak ed panaon na betel.

[Paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 4, 5]

Say Jerusalem so nasasakbongan na nieve, a singa naimano manlapud bukig

[Credit Line]

Garo Nalbandian

[Litrato ed pahina 6]

Say nieve ed gilig na pader na Jerusalem

[Litrato ed pahina 7]

Dia lambengat ed ampetang a panaon a saray managpastol so makapansiansian kaibay pulok da, diad labi ed mabaton alusadsar na saray pukdol, a singa nanengneng ed leksab

[Credit Line]

Garo Nalbandian