Saray Lapuan na Ateismo
MANBIBILAY tayo ed planetan napno na krisis; say pamasikmat ed saray paulo na peryodiko so mamekder ed satan ya inagew-agew. Say pakaskasin kipapasen na mundo tayo so sengegan na panduaruwa na dakel ed kiwawala na Dios. Say kiwawala to so ibuburi ni ingen na arum a mankuan ya ateista. Kasin satan met so tua ed sika?
Say panisia odino agpanisia ed Dios so angapektan tuloy ed panmoriam ed arapen. No anggapoy Dios, mandependin tuloy so panbilay na atooan a rasa ed saray lima na too—sakey a makapagonigon ya ideya, no isipen so abilidad na toon maneral. No sisiaen moy kiwawala na Dios, sirin, maseguron aaksobien mon say bilay ed sayan planeta et walaan na gagala—sakey a gagalan nayarin nasumpal ed saginonor.
Anggaman say panangiburi ed kiwawala na Dios so tubat-tubat ed interon awaran, diad agano ni lambengat iran siglo so ikakayat na popularidad na ateismo. Kasin amtam no akin?
Pangamta ed Saray Lapuan
Pandinayewan so nengneng na sakey a kiew ya agaylay katagey. Ingen, nanenengneng lambengat na mata iray bulong, sanga, tan say sengeg. Saray lamot—a panlalapuay bilay na kiew—so akakotkot ed dalin.
Ontan met ed ateismo. Singa sakey ya atagey a kiew, say panangiburi ed kiwawala na Dios so inmaligwas ed pandinayewan a kipapasen nen koma-19 siglo. Niwala kasi bilay tan talba ya anggapo so mamilagron Lapuan? Kasin panagdarak na panaon so pandayew ed ontan a Manamalsa? Madanet tan malinew iray ebat manlapud manunaan iran pilosopo ed saraman a panaon. “No panon ya agtayo kaukolan la so sakey a totontonen ed moral, agtayo met kaukolan so relihyon,” so inyabawag nen Friedrich Nietzsche. “Say relihyon so kugip na kanonotay too,” so impaskar nen Ludwig Feuerbach. Tan si Karl Marx, a saray insulat to so aka-impluensyan tuloy ed tinmumbok iran dekada, so sipapakpel ya angibaga: “Labay kon palaknaben so kawayangan na nonot manlapud saray gulong-gulong na relihyon.”
Nandinayew so dakerakel. Anggaman ontan, say anengneng da et saray bulong, sanga, tan sengeg na ateismo. Saray lamot so nitanem tan onsisimit abayag la sakbay na inggapoy koma-19 a siglo. Makapakelaw, say modernon ibubulaslas na ateismo so impaseseg na saray relihyon na Kakristianoan! Panon ya ontan? Lapud inkabulok da, sarayan relihyoson institusyon so anagyat na agaylan pakadismaya tan protista.
Insibo Iray Bini
Legan na Kapegleyan a Panaon, tinikel na Iglesia Katolika iray uuleyan to. “Say hirarkya so ompatnag ya ag-akinlongan ed pangasikaso’d saray espiritual a pankaukolan na totoo,” so kuan na The Encyclopedia Americana. “Saray atagtagey ed ranggon klero, nagkalautla iray obispo, so tinugyop manlapud saray dederlengen tan impasen daray posisyon da bilang lapuan na karlangan tan pakayari.”
Arum, singa si John Calvin tan Martin Luther, so analin mamasimbalo ed simbaan. Anggaman ontan, saray metodo ra so aglawas maka-Kristo; kabkabat so Repormasyon ed pagmamaliw ton agmabulos tan ed panamaagos na dala. (Ipareng so Mateo 26:52.) Ontanlan maruksa so pigaran panangataki a taloran siglo ed saginonor et insulat nen Thomas Jefferson, say komatlon presidenti na Estados Unidos: “Mas naperdonay manisian anggapoy dios, nen say panayew ed sikato diad panamegley na saray mauges a panangiretrato nen Calvin.”a
Malinew, ag-impawil na Repormasyon so puron panagdayew. Ingen, binawasan to so pakayari na Iglesia Katolika. Agla bebenbenan na Vatican so relihyoson pananisia na totoo. Dakel so akinonong ed balo niran aporman sekta na Protestanti. Say arum, lapud adismaya ed relihyon, so nandayew ed kapasidad na kanonotay too. Sinmabi ed punton sakey a liberal ya awawey, ya angiyabuloy ed nambabangil ya opinyon nipaakar ed Dios.
Sinmimit so Panduaruwa
Kasabi koma-18 siglo, say makatunongan a panag-isip so kaslakan ya intandoro bilang tambal na amin a problema ed mundo. Impaskar nen pilosopon Aleman a si Immanuel Kant a say aligwas na too so naaamper lapud panmamatalek to ed pulitika tan relihyon parad panangiwanwan. “Manpakpel a mangamta!” insimbawa to. “Nawalaan na biskeg na linawan usarey dilin intelehensyam!”
Sayan awawey so mangititipo ed tatawagen ya Enlightenment (Kaliwawaan), a kabat met a bilang say Panaon na Pankatunongan. Lapud binmayag anggad koma-18 siglo, sayan peryodo so tinandaan na mapetepet a panaanap parad kakabatan. “Sinalatan na panduaruwa so bulag a pananisia,” kuan na libron Milestones of History. “Amin a datin sisisiaen tan ag-agamil so sinuppiat.”
Say sakey a “datin sisisiaen tan ag-agamil” a nisilong ed panangusisa et say relihyon. “Inuman na totoo so panmoria ra ed relihyon,” kuan na libron The Universal History of the World. “Aglara napepenek ed sipan iran tumang diad tawen; mas labay da so magmaong a bilay ed dalin. Ginmapo ran naandian na pananisia ed saray milagro.” On, impasen na maslak ed pilosopo na Kaliwawaan so relihyon tekep na panleglemew. Nagkalautla, say inka-ignoranti na totoo so itetetel da ed saray narasan-ed-pakayarin papangulo na Iglesia Katolika.”
Lapud agnapepenek na relihyon, dakel ed sarayan pilosopo so nagmaliw a deist; sisiaen da so Dios balet pepekderan dan anggapoy interes to’d too.b Pigara so nagmaliw a diritsaan ya ateista, a singa si pilosopon Paul Henri Thiry Holbach, ya angibagan say relihyon so “lapuan na saray inkaapag-apag, inkaambagel, tan saray krimen.” Diad ilalabas na saray taon, dakel so sinmawa ed Kakristianoan tan akiabobon ed saray opinyon nen Holbach.
Agaylan kasuniyan a say Kakristianoan a mismo so angisagyat ed ibubulaslas na ateismo! “Saray Iglesia so dalin a mamubulaslas ed ateismo,” insulat na propesor na teolohya a si Michael J. Buckley. “Nalmoan na konsiensian Mamasagur a naiskandalon tuloy tan nadidimla ed saray organisadon relihyon. Saray Iglesia tan saray sekta so aneral ed Europa, nanmaneobra ed saray panagpatey, amaskar na relihyoson pilalaban odino rebolusyon, analin mangekal odino mamagit ed saray monarkya.”
Asabi na Ateismo so Kapantokan To
Kasabi na koma-19 a siglo, parungtalan tan mabulaslas la so panangiburi ed Dios. Agmasuyat iray pilosopo tan sientista a sipapakpel a mangibalikas na saray panmoria ra. “Say kabusol tayo et say Dios,” inyabawag na sakey a diritsaan ya ateista. “Say panggula ed Dios so gapoan na kakabatan. Pian talagan onaligwas so katooan, nepeg a nibase itan ed ateismo.”
Anggaman ontan, sakey a masilib a pananguman so agawa nen koma-20 siglo. Agla tanton masebeg so panangiburi ed Dios; ginmapon kinmayat so duman nengneng na ateismo, a mangaapekta anggan ed saray mangibabagan manisia ed Dios.
[Saray paimano ed leksab]
a Impansiansia na saray sekta na Protestantin nanlapud Repormasyon so dakel ya agmakasulatan a doktrina. Nengnengen iray paway na Awake! ya Agosto 22, 1989, pahina 16-20, tan Setyembre 8, 1989, pahina 23-7.
b Aaksobien na saray deist a, singa sakey a managgawa na relo, inletneg na Dios so kipapasen na saray palsa to tan insan binenegan ya amin iman, a nansiansian ag-angimalasakit ed saraman. Unong ed libron The Modern Heritage, “sisiaen [na saray deist] a say ateismo so lingon pinalesa na totoo lapud inkaandi-ilalo, balet ta nagkalalon mangonigon so autoritaryan ya inkasangal na Iglesia Katolika tan say inkapekder tan say inkapikewet na saray doktrina to.”
[Litrato ed pahina 3]
Karl Marx
[Litrato ed pahina 3]
Ludwig Feuerbach
[Litrato ed pahina 3]
Friedrich Nietzsche
[Picture Credit Line ed pahina 2]
APIS: Dalin: Diad panangiyabuloy na British Library; Nietzsche: Copyright British Museum (nengnengen met so pahina 3); Calvin: Musée Historique de la Réformation, Genève (Photo F. Martin); Marx: U.S. National Archives photo (nengnengen met so pahina 3); Saray planeta, instrumento, krusada, luluganan: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; Feuerbach: The Bettmann Archive (nengnengen met so pahina 3)