Imanoen so Propesiya nen Daniel!

Katuloyan na Kapitulo Kuatro

Say Inyalagey tan Inkagba na Abalbaleg ya Imahen

Imbulos na Sakey a Panarian so Nibantak a Totoo

12. Panon ya agunggunaan iray nibantak a Judio ed ganggan ya impaakseb nen Ciro nen 537 K.K.P.?

¹² Sinalatan na Medo-Persia so Empiryo na Babilonia bilang manunan pakayari na mundo nen 539 K.K.P. Diad edad a 62, nagmaliw ya inmunan manuley si Dario a Medo ed akobkob a syudad na Babilonia. (Daniel 5:30, 31) Diad loob na antikey a panaon, sikato tan si Ciro a Persiano so saniban nanuley ed Empiryo na Medo-Persia. Sanen inatey si Dario, bukbukor la nen Ciro so manangidaulo ed Empiryo na Persia. Parad saray Judion walad Babilonia, say uley nen Ciro et mankabaliksay kibulos da manlapud inkakautibo. Nen 537 K.K.P., ingganggan nen Ciro a saray Judion nibantak diman ed Babilonia so nayari lan ompawil ed binalegan dan dalin tan ipaalagey lamet so Jerusalem tan say templo nen Jehova. Balet, say simbolikon panarian na Dios, so agla niletneg lamet diad Juda tan Jerusalem.​—2 Awaran 36:22, 23; Esdras 1:1–2:2a.

13. Anto so ililitrato na saray pilak a pagew tan taklay na imahen ya akugip nen Nabucodonosor?

¹³ Inlitrato na saray pilak a pagew tan taklay na akugip ya imahen iray amin a nanuley ya arari na Persia a ginmapo ed si Ciro a Baleg. Nansiansia itan a dinastiya ed masulok a 200 taon. Sinisian si Ciro so inatey leleg a walad militaryan kampanya to nen 530 K.K.P. Diad pigara ed 12 ya arari a sinmalat ed sikato ed trono na Empiryo na Persia, 2 labat lay marakep so impideneng da ed saray pinilin totoo nen Jehova. Say sakey et si Dario I (Persiano), tan say sakey et si Artaxerxes I.

14, 15. Anton tulong so inter di Dario a Baleg tan Artaxerxes I ed saray Judio?

¹⁴ Si Dario I so komatlo ed saramay arari na Persia a tinmumbok ed si Ciro a Baleg. Say inmunan duara et di Cambyses II tan say agi ton Bardiya (odino ompan si Madian a mankuankuanan a manngaran a Gaumata). Diad panaon na inkitrono nen Dario I, a kabkabat met bilang Dario a Baleg, nen 521 K.K.P., nisebel so kimey a panangipaalagey lamet ed templo diad Jerusalem. Diad impakaromog ed dokumenton lugan toy ganggan nen Ciro a walad saray simpenan na rekord diad Ecbatana, aglabat la inekal nen Dario so pananebel nen 520 K.K.P. Sikatoy angiter met na pundo manlapud maarin simpenan parad pangipaalagey lamet ed templo.​—Esdras 6:1-12.

¹⁵ Say sinmublay a Persianon manuley a tinmulong ed kipawil na saray Judio et si Artaxerxes I, a sinmalat ed si ama ton Ahasuerus (Xerxes I) nen 475 K.K.P. Say pananawag ed si Artaxerxes et Longimanus lapud ta andukdukey so kawanan a lima to nen say kawigi. Legan na koma-20 taon na uley to, nen 455 K.K.P., tinuro toy Judion managserbi’d sikato na alak a si Nehemias pian magmaliw a gobernador na Juda tan pian ipaalagey lamet iray bakor na Jerusalem. Sayan inkiwas so mananda ed gapo na ‘pitomplon simba na taon’ a nidatak ed koma-9 a kapitulo na Daniel tan niletneg iray petsa parad iyapireng tan ipatey na Mesias, odino Kristo, si Jesus na Nazaret.​—Daniel 9:24-27; Nehemias 1:1; 2:1-18.

16. Kapigan tan diad siopan ari so anganggaan na Medo-Persia a Pakayari na Mundo?

¹⁶ Say unor ed anemiran arari a tinmumbok ed si Artaxerxes I ed trono na Empiryo na Persia et si Dario III. Biglan anampot so uley to nen 331 K.K.P. sanen sikatoy pirmin tinalo nen Alejandro a Baleg diad Gaugamela, ya asingger ed kadaanan a Ninive. Lapud sayan inkatalo et angangga so Medo-Persia a Pakayari na Mundo bilang insimbolo na pilak a kabiangan na imahen ed kugkugip nen Nabucodonosor. Say onsabin pakayari et mas matalonggaring ed pigaran dalan, balet ta abebbeba ed arum a dalan. Napalinew iya no dengelen tayo so kaaruman nin impangipatalos nen Daniel ed kugkugip nen Nabucodonosor.

Sakey a Panarian​—Malalaknab Balet ta Abebbeba

17-19. (a), Anton pakayari na mundo so irerepresenta na eges tan saray ulpo a gansa, tan kaunongan kalaknab so pananguley na satan? (b) Siopa si Alenjandro III? (c) Panon a nagmaliw ya internasyonal a lenguahe so Griego, tan parad anto a matukotukoy itan?

¹⁷ Inkuan nen Daniel ed si Nabucodonosor a say eges tan saray ulpo na abalbaleg ya imahen et tugyopen na “sananey a komatlo a panarian a gansa, a sikato so manuley naani ed amin a dalin.” (Daniel 2:32, 39) Sayan komatlon panarian so ontumbok ed Babilonia tan Medo-Persia. No panon a say gansa et abebbeba nen say pilak, say balon pakayari na mundo so abebbeba ed Medo-Persia lapud satan et agnapagalangan na antokaman a pribilihyo a singa ed impangibulos ed totoo nen Jehova. Balet, say singa gansan panarian so “manuley naani ed amin a dalin,” a mangipatnag a satan so lalon malaknab nen say balanglan Babilonia odino Medo-Persia. Antoy papaneknekan na saray katuaan ed awaran nipaakar ed sayan pakayari na mundo?

¹⁸ Kayarin tuloy na impanawir ed trono na Macedonia nen 336 K.K.P. diad edad a 20, inggapo nen ambisyosyon Alejandro III so kampanya na pangonkesta. Lapud saray intalona to ed militar, sikatoy atawag ya Alejandro a Baleg. Lapud aminpigan impanbiktorya, sikatoy tuloytuloy a makakakobkob anggad nasasakopan na Persia. Sanen tinalo toy Dario III diad bakal na Gaugamela nen 331 K.K.P., ginmapo lan nakusbo so Empiryo na Persia tan inletneg nen Alejandro so Gresya bilang balon pakayari na mundo.

¹⁹ Kayari impanbiktorya diad Gaugamela, sinamsam nen Alejandro iray kabisera na Persia a singa say Babilonia, say Susa, Persepolis, tan Ecbatana. Diad impakakobkob ed nakekeraan a parti na Empiryo na Persia, innatnat to so impangonkesta to ed bandad sagur na India. Niletneg iray Griegon kolonya ed saray akobkob a daldalin. Diad satan et nikaykayat ed intiron nasasakopan so Griegon lenguahe tan kultura. Diad tua, say Empiryo na Gresya so nagmaliw a malaklaknab nen say dinanman ya akauna ed satan. Singa impasakbay la nen Daniel, say gansa a panarian so ‘nanuley ed amin a dalin.’ Say sakey a resulta na saya et say Griego (Koine) so nagmaliw ya internasyonal a lenguahe. Lapud kapasidad na satan parad suston balikas, apaneknekan itan a manepenepeg parad kisulatan na Kristianon Griegon Kasulatan tan parad kilaknab na maong a balita na Panarian na Dios.

20. Antoy nagmaliwan na Empiryo na Gresya kayari na impatey nen Alejandro a Baleg?

²⁰ Waloy taon labat so impanbayag nen Alejandro a Baleg bilang manuley ed mundo. Anggaman sikatoy ugaw ni, nansakit so manedad na 32 ya Alejandro kayari na ponsia tan inatey kayarin tuloy na satan, nen Hunyo 13, 323 K.K.P. Asabi panaon, say maawang ya empiryo to so naapag ed apatiran teritorya, a balang sakey so inuleyan na sakey ed saray heneral to. Kanian diad sakey a baleg a panarian et pinmaway so apatiran panarian ya agnambayag et asamsam lay Empiryo na Roma. Say singa-gansan pakayari na mundo so nantultuloy angga labat la nen 30 K.K.P. sanen say unor ed sarayan apatiran panarian​—say dinastiya na Ptolemy a nanuley ed Ehipto, so atalon siansia na Roma.

Sakey a Panarian a Mamuyak tan Manmekmek

21. Panoy impaneskribe nen Daniel ed “say komapat a panarian”?

²¹ Intultuloy ya impaliwawa nen Daniel so akugip ya imahen: “Say komapat a panarian [kayari na Babilonia, Medo-Persia, tan Gresya] mabiskeg naani a singa balatyang, singa say balatyang buyaken to tan patuloken to saray amin a bengatla; et unong a say balatyang mekmeken to so saraya ya amin, sikato naani mamuyak tan manmekmek.” (Daniel 2:40) Diad biskeg tan pakayari na satan a mamuyak, sayan pakayari na mundo et singa balatyang, a mabibiskeg nen saray empiryo ya inrepresenta na balitok, pilak, odino gansa. Say Empiryo na Roma so ontanlan kabiskeg.

22. Panon a singa balatyang so Empiryo na Roma?

²² Binuyak tan minekmek na Roma so Empiryo na Gresya tan asamsam daray nakdaan na Medo-Persia tan Babilonia iran pakayari na mundo. Lapud andian itan na respeto ed Panarian na Dios ya impulong nen Jesu-Kristo, sikatoy impapatey na satan ed panamairapan a kiew nen 33 K.P. Diad gunaet a mekmeken so tuan Inkakristiano, pinasegsegang na Roma iray babangatan nen Jesus. Sakey ni, dineral na saray Romano so Jerusalem tan say templo na satan nen 70 K.P.

23, 24. Nilikud ed Empiryo na Roma, antoy ililitrato na bikking na imahen?

²³ Saray bikking a balatyang ed akugip nen Nabucodonosor ya imahen so aliwa labat lan angilitrato ed Empiryo na Roma noagta ontan met ed imbulaslas na satan ed politika. Konsideraen irayan salita a nirekord ed Apocalipsis 17:10: “Sikara so pitoran arari; saray limara naplag lara; say sakey sikato ni, say sakey agni sinmabi; tan no onsabi, nakaukolan a manbayag ed antikey a panaon.” Sanen insulat nen apostol Juan irayan salita, sikato so imbantak na saray Romano, ed isla na Patmos. Say limaran naplag ya arari, odino pakayari na mundo, et say Ehipto, Asirya, Babilonia, Medo-Persia, tan Gresya. Say komanem, say Empiryo na Roma, so wala ni’d pakayari. Balet napelag met itan, tan say komapiton ari so onalagey manlapud saray teritorya a sinakop na Roma. Anto kasi itan a pakayari na mundo?

²⁴ Say Britanya so datin walad amianen-sagur a parti na Empiryo na Roma. Balet diad taon 1763, nagmaliw itan ya Empiryo na Britanya​—say Britanya a nanuley ed pitoran kadayatan. Kasabi 1776 say 13 kolonya na satan ed Amerika so angideklara na independensia ra ta pian iletneg so Estados Unidos na Amerika. Balet, diad saginonor iran taon, sankaiba so Britanya tan say Estados Unidos nipaakar ed bakal tan deen. Kanian, say saniban Anglo-Amerikano so linmesa bilang komapiton pakayari na mundo ed propesiya na Biblia. Singa say Empiryo na Roma, apaneknekan itan a magmaliw a “biskeg na balatyang,” a mangaagamil na singa balatyang a pakauley. Laktipen sirin na saray balatyang a bikking ed akugip ya imahen so Empiryo na Roma tan say Anglo-Amerikanon nankaduan pakayari na mundo.

Sakey a Lupok ya Impanlaok

25. Antoy inkuan nen Daniel nipaakar ed saray sali tan gamet na sali na imahen?

²⁵ Intumbok ya inkuan nen Daniel ed si Nabucodonosor: “Singa anengneng mo ed saray sali tan saray gamet na saray sali a say arum langa tan say arum balatyang, sikato naani sakey a naapag a nanarian; balet wala naani ed sikato so biskeg na balatyang, singa anengneng mo ed balatyang ya alaokan na langa. Et singa saray gamet na saray sali, say arum balatyang tan say arum langa, ontan met naani a say panarian arum mabiskeg naani, say arum nabuybuyak naani. Et singa anengneng mo ed balatyang ya alaokan na langa, ontan met sikara onlaok ira ed bini na totoo; balet ag-ira naani manpepeketan ed sakey tan sakey, singa met say agpanlaok na balatyang tan langa.”​—Daniel 2:41-43.

26. Kapigan so mismon ipatnag na say pananguley ya inlitrato na saray sali tan gamet na sali?

²⁶ Say impantutumbokan na saray pakayari na mundo ya inrepresenta na nanduruman kabiangan na imahen ya akugip nen Nabucodonosor so ginmapo ed ulo a manpaleksab ed saray sali. Diad makatunongan a paraan, saray sali tan gamet a sali a “balatyang ya alaokan na langa” so mangisimbolo ed unor a kipatnag na uley na too a niwala legan na ‘panaon na anggaan.’​—Daniel 12:4.

27. (a), Antoy kipapasen ed mundo ya ililitrato na saray sali tan gamet na sali a balatyang ya alaokan na langa? (b) Anto so ililitrato na samploran gamet na sali na imahen?

²⁷ Diad kagapo na koma-20 siglo, inuleyan na Empiryo na Britanya so masulok a kakapat a populasyon ed dalin. Minilyon ni so kinontrol na pigaran empiryo ed Europa. Balet diad Guerra Mundial I, nansumpal itan ed inlesa na saray grupo na nasyones bilang kasalat ed saray empiryo. Kayari Guerra Mundial II, pinmalalo iyan inkagawa. Leleg ya onaaligwas so nasyonalismo, dinmakerakel so bilang na saray nasyon ed mundo. Say samploran gamet na sali ed imahen so mangirerepresenta ed amin ya ontan a manbabansag iran pakayari tan gobierno, ta diad Biblia say bilang a samplora no maminsan et mangipapatnag ed mangaraldalin ya inkakompleto.​—Ikompara so Exodo 34:28; Mateo 25:1; Apocalipsis 2:10.

28, 29. (a) Unong ed si Daniel, anto so irerepresenta na langa? (b) Anto so nibaga nipaakar ed impanlaok na balatyang tan langa?

²⁸ Natan ta manbibilay itayo la ed ‘panaon na anggaan,’ asabi tayo lay ililitrato na saray sali na imahen. Arum ed saray gobierno ya inlitrato na saray sali tan gamet na sali a balatyang na imahen ya alaokan na langa et singa balatyang,​—say authoritarian odino diktador ya uley. Say arum so singa langa. Diad anton dalan? Insiglaot nen Daniel so langa ed “bini na totoo.” (Daniel 2:43) Anggaman lupok so langa, bilang akagawaan ed bini na katooan, saray dati lan singa balatyang a pananguley so obligadon ontalineng a nagkalalo ed kabanyakan a totoo, a malabay a nawalaan na bosis ed saray gobierno a manuuley ed sikara. (Job 10:9) Balet ta agmakapankasakey so uley na authoritarian tan say kabanyakan a totoo​—a singa met ed agpankasakey na balatyang tan langa. Diad panaon na kaderal na imahen, say mundo so talagan nabuybuyak ed politikan paraan!

²⁹ Kasin say inkaapag-apag a kipapasen na saray sali tan gamet so sengegay kakusbo na intiron imahen? Anto kasi nagawa ed imahen?

Say Makapasagyat a Kapantokan!

30. Deskribien pa so kapantokan na kugkugip nen Nabucodonosor?

³⁰ Konsideraen so kapantokan na kugkugip. Inkuan nen Daniel ed ari: “Anengneng mo nensaman ya angga ed sakey a bato aputer, ya aglapu ed lima, sikato so angabil ed talintao ed saray sali to a balatyang tan langa, et binuyak to ra. Saman la a say balatyang, langa, gansa, pilak, tan balitok abuybuyak ira a bansag, et nagmaliw ira a singa taep na taltagan ed panaon na petang; et impalir ira na dagem ya anggapo so pasen ya akaromogan ed sikara: et say bato ya angabil ed talintao nagmaliw a sakey a baleg a palandey, et pinano to so amin a dalin.”​—Daniel 2:34, 35.

31, 32. Anto so nipasakbay nipaakar ed unor a kabiangan na kugkugip nen Nabucodonosor?

³¹ Diad pangipaliwawa et intuloy na propesiya: “Dia ed saray agew na saratan ya arari, say Dios na tawen mamaalagey naani na sakey a panarian ya anggan kapigan agnaani naderal tan say panag-uley to agnaani niiter ed sananey a baley: balet buybuyaken to naani tan upoten to naani so saraya ya amin a panarian, et sikato so mansiansia lawas. Ta unong a say anengneng mo a sakey a bato aputer ed palandey ya aglapu ed saray lima, et binuybuyak to so balatyang, gansa, langa, pilak tan balitok; say baleg a Dios impakabat to ed ari no anto naani so nagawa ed arapen. Et say kugkugip tua, tan maptek so kabaliksan to.”​—Daniel 2:44, 45.

³² Diad impakatebek a say kugkugip to so nipanonot tan nipaliwawa, binidbir nen Nabucodonosor a say Dios labat nen Daniel so “Katawan na saray arari tan Manangipatnag na saray maamot.” Inikdan met na ari si Daniel tan saray taloran Hebreon kakaiba to na saray puesto na baleg a responsabilidad. (Daniel 2:46-49) Balet, anto so modernon-agew a kabaliksan na ‘napanmatalkan a patalos’ nen Daniel?

‘Sakey a Palandey a Mamano ed Dalin’

33. Diad anton “palandey” so akatapsingan na “bato,” tan kapigan tan panon iyan agawa?

³³ Sanen angangga so “aturon panaon na saray nasyon” nen Oktubre 1914, inletneg na “Dios na tawen” so mangatatawen a Panarian diad impangitrono to ed say alanaan ya Anak to, si Jesu-Kristo, bilang say “Ari na saray arari tan Katawan na saray kakatawan.” a (Lucas 21:24, NW: Apocalipsis 12:1-5; 19:16) Kanian, diad panamegley na madibinon pakayari, aliwan diad saray lima na too, a say Mesianikon Panarian a “bato” so atapsing a nanlapud “palandey” na sankatalbaan ya inkasoberano nen Jehova. Sayan mangatatawen a gobierno so wala la’d kalimaan nen Jesu-Kristo, a pinagamoran na Dios na imortalidad. (Roma 6:9; 1 Timoteo 6:15, 16) Kanian, sayan ‘panarian na Katawan [Dios] tayo, tan si Kristo to,’ a balikas na sankatalbaan ya inkasoberano nen Jehova, so agbalot nipasa ed siopaman ni. Mansiansia itan lawas.​—Apocalipsis 11:15.

34. Panon a nianak so Panarian na Dios ‘dia ed saray agew na saratan ya arari’?

³⁴ Agaway inkianak na Panarian ‘ed saray agew na saratan ya arari.’ (Daniel 2:44) Aliwan saraya labat so ararin inlitrato na samploran gamet na imahen noagta pati saramay isisimbolo na balatyang, gansa, pilak, tan balitok iran parti na satan. Anggaman saray empiryo na Babilonia, Persia, Gresya, tan Roma so linmabas la bilang saray pakayari na mundo, saray nakekeraan da so wala nin siansia nen 1914. Sinakop ed saman na say Turko ya Empiryo na Ottoman so teritorya na Babilonia, tan saray nasyonal a gobierno so onkukurang diad Persia (Iran) tan Gresya tan Roma, Italya.

35. Kapigan ya onkena so “bato” ed say imahen, tan panon so sigpot a kaderal na imahen?

³⁵ Magano lan kenaen na mangatatawen a Panarian na Dios so simbolikon imahen diad sali to. Bilang resulta, amin a panarian ya inlitrato na satan so namisimisi, a panganggaen to iratan. On, diad “bakal na baleg ya agew na Dios, a Makapanyarin-amin,” satan a “bato” so onkena a manemek ed imahen pian napulbos itan tan say dagem na bagyo na Dios so mangipalir ed satan a singa taep ed taltagan. (Apocalipsis 16:14, 16) Insan singa say bato ya ombaleg a singa kabaleg na palandey tan mamano ed dalin, say Panarian na Dios so magmaliw a palandey a gobierno a manguley ‘ed amin a dalin.’​—Daniel 2:35.

36. Akin a say Mesianikon Panarian so nibagan maligen a gobierno?

³⁶ Anggaman mangatatawen so Mesianikon Panarian, onnatnat so pakayari na satan ed globo tayo parad kabendisionan na amin a matulok a manaayam ed dalin. Sayan maligen a gobierno so “agnaani naderal” odino “niiter ed sananey a baley.” Aliwan singa ed saray panarian na ompapatey iran manuley a too, ‘satan so mansiansia lawas.’ (Daniel 2:44) Walaan kayo komon na pribilihyo a magmaliw a sakey ed saray uuleyan na satan a magnayon.

[Saray paimano ed leksab]

ANTO SO ATEBEK YO?

• Antoran pakayari na mundo so inrepresenta na nanduruman kabiangan na abalbaleg ya imahen ya akugip nen Nabucodonosor?

• Anton kipapasen ed mundo so irerepresenta na saray sali tan gamet na sali a balatyang ya alaokan na langa?

• Kapigan tan diad anton “palandey” so akatapsingan na “bato”?

• Kapigan ya onkena so “bato” ed imahen?